Moliyaviy investitsiyalar auditi

Hosila qimmatli qog`ozlar – bu shartnomalar bo`lib, ular bo`yicha bir tomon qimmatli qog`ozlarning ma'lum bir miqdorini ma'lum muddatda kelishilgan narxda sotib olish yoki sotish huquqi yoxud majburiyatini oladi. Hosila qimmatli qog`ozlar opsion, fyuchers va boshqa moliyaviy instrument ko`rinishida bo`lishi mumkin.
Optsion – shunday shartnomaki, uning egasiga qimmatli qog`ozlar yoki tovarlarni shartnomada kelishilgan narxda kelishilgan muddatda haridqilish huquqini beradi.
Fyuchers – kelajakda, kelishilgan aniq vaqtda shartnomada belgilangan narxda ma'lum bir qimmatli qog`ozlar yoki boshqa moliya instrumentlari yoki tovarlarni so`zsiz sotib olish yoki sotish majburiyatini belgilovchi qimmatli qog`oz (kontrakt).
Qimmatli qog`ozlar emissiyasi - qimmatli qog`ozlarni birinchi egalari (investorlari), yuridik yoki jismoniy shaxslarga sotish orqali muomalaga chiqarish. Emissiya quyidagi holatlarda amalga oshiriladi: aksionerlik jamiyati ta'sis etilib uning aksiyalari ta'sischilar orasida joylashtirilganda; aksionerlik jamiyati aksiyalar chiqarish yo`li bilan boshlang`ich nizom kapitali (jamg`armasi) miqdori oshirilganda; obligatsiya va boshqa qarz majburiyatlarini chiqarish orqali yuridik shaxslar, davlat, davlat hokimiyati va boshqarish organlari tomonidan qarz kapitali jalb qilinganida; o`zaro respublika miqyosida subyektlarning qarz majburiyatlarini to`lash (so`ndirish) jarayoni amalga oshirilganda.
Har bir yuqorida sanab o`tilgan holda vakolatli davlat organi emissiyaning minimal va maksimal o`lchamini belgilaydi.
Moliyaviy investitsiyalarga oid auditorlik tekshiruvining asosiy maqsadi, muomalalarning qonuniy amalga oshirilganligi, to`g`ri baholanganligi va buxgalteriya hisobida to`g`ri yuritilayotganligini tasdiqlashdan iborat.
«Moliyaviy investitsiyalarni auditorlik tekshiruvini o`tkazishda birinchi navbatda auditning maqsadi va vazifalarini belgilash zarur.
Auditning maqsadi – xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy hisobot ma'lumotlari ishonchliligini hamda moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish usullari va soliq solish muomalalari bo`yicha hisobi me'yoriy-huquqiy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi auditning vazifalarini belgilandi:

1. 
   Subyekt aktivlarini moliyaviy investitsiyalar tarkibiga kiritilganligi to`g`riligini tekshirish.
   
2. 
   Hisobda moliyaviy investitsiyalarni tegishli belgilari bo`yicha ularni turkumlanishini chegaralash to`g`riligini tekshirish.
   
3. 
   Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olishda ularni qiymati to`g`ri shakllanganligini tekshirish.
   
4. 
   Moliyaviy investitsiyalar bilan bog`liq muomalalar hisobini to`g`riligini tekshirish.
   
5. 
   Moliyaviy investitsiyalar sintetik va analitik hisobi holatini baholash.
   
6. 
   Moliyaviy investitsiyalarni inventarizatsiyadan o`tkazish tartibi va ularni natijalarini hisobda to`g`ri aks ettirilganligini tekshirish.
   
7. 
   Moliyaviy investitsiyalar bilan bog`liq muomalalar bo`yicha soliq qonunchiligiga rioya etilayotganligini tekshirish.
   

Auditorning oldida turgan maqsad va vazifalardan kelib chiqib, auditning obyektlarini belgilab olamiz, 4.2-jadval»²:
2-jadval Moliyaviy investitsiyalar auditining obyektlari

Ko`rsatkichlar		Ko`rsatkichlar keltirilgan moliyaviy hisobot shakllari
Nomi	Schyotlar	1-shakl	2-shakl	4-shakl
		Satr	Satr	Satr
1	2	3	4	5
Uzoq muddatli investitsiyalarni hisobga oluvchi schyotlar	0600	030	110, 170	100
Qimmatli qog`ozlar	0610	040
Shuba subyektlarga investitsiyalar	0620	050
Qaram subyektlarga investitsiyalar	0630	060
Chet el kapitali mavjud subyektlarga investitsiyalar	0640	070
Boshqa uzoq muddatli investitsiyalar	0690	080
Qisqa muddatli investitsiyalarni hisobga oluvchi schyotlar:	5800	370	110, 170	100
Qimmatli qog`ozlar	5810	370
Qisqa muddatga berilgan qarzlar	5830	370
Boshqa joriy investitsiyalar	5890	370

Moliyaviy investitsiyalar bo`yicha operatsiyalarning tekshiruvi bizning fikrimizcha, quyidagi yo`nalishlar bo`yicha olib borilishi kerak: mavjudligi va to`liqligi, baholash, huquqlar va majburiyatlar, taqdim etish va yoritish (4.4-jadval).
4-jadval Moliyaviy investitsiyalarning audit yo`nalishlari

№	Yo`nalish lar	Auditning mazmuni	Ta'minlash darajasi
1.	Mavjudli gi va to`liqligi	Ushbu yo`nalish bo`yi-cha auditorlik tekshiruvi og`zaki so`rovlardan boshlanishi mumkin (hisobot davrida qanday o`zgarishlar sodir etilgan, sotib olingan qimmatli qog`ozlar to`liq hisobga olingan, hisobotda aks ettirilishi, analitik va sintetik schyotlar qoldig`i Bosh daftarga mos, qayerda saqlanadi va boshqalar). Agar, qim-matli qog`ozlar subyekt-da saqlansa, ularni ko`rib chiqish va sanab chiqish, ya'ni inventarizatsiyani o`tkazish lozim	Barcha moliyaviy investitsiyalar korxona uchun ahamiyatli bo`lib, balans tuzish sanasiga mavjud va kelajaqda daromad keltiradi; moliyaviy investitsiyalar mavjudligi belgilangan tartibda o`tkazilgan inventarizatsiya va zarur dastlabki hujjatlar bilan tasdiqlangan; barcha moliyaviy investitsiyalarning buxgalteriya hisobi va hisobotida to`liq aks ettirilishi, hisobga olinmay qolgan moliyaviy investitsiyalar yo`qligi; moliyaviy investitsiyalar hisobga olinadigan sintetik schyotlar qoldig`i va oborotlarining tegishli analitik hisob schyotlari qoldiq va oborotlariga mos kelishi; schyotlar bo`yicha qoldiq va oborotlarning buxgalteriya hisobi registrlaridan Bosh daftarga va moliyaviy hisobotlariga to`liq hajmda o`tkazilishi; · moliyaviy investitsiyalar kirimi va hisobdan o`chirilish faktlarining barchasi buxgalteriya hisobi va hisobotida aks ettirilishi
2.	Baholash	Moliyaviy investitsiyalar bo`yicha xarajatlar huj-jatli tasdiqlangan bo`li-shi, sintetik va analitik hisoblarda aks ettirilishi, qimmatli qog`ozlarni so-tib olish usuliga ko`ra ularning qiymati me'yo-riy hujjatlarga muvofiq shakllantirilgan bo`lishi lozim. Ularni hisobotda aks ettirish uchun me'yo-riy hujjatlar talabiga muvofiq baholangan.	Moliyaviy investitsiyalar (qimmatli qog`ozlar) buxgalteriya hisobi va hisobotida me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiq baholangan; chet el valutasidagi qimmatli qog`ozlarni so`mda baholash amaldagi qonunchilik talablariga muvofiq o`tkazilgan; qimmatli qog`ozlarni sotib olish usuliga ko`ra ularning haqiqiy qiymati me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiq shakllantirilgan; qimmatli qog`ozlar qiymati buxgalteriya hisobotiga kiritish uchun me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiq va to`g`ri hisoblab chiqarilgan (bozor bahosi pasayishini hisobga olgan holda); qimmatli qog`ozlarni sotishdan olingan tushum buxgalteriya hisobida dastlabki hujjatlardagi ma'lumotlarga mos bahoda aks ettirilgan
3.	Huquq va majburiy atlar	Subyekt moliyaviy investitsiyalar bo`yicha tegishli huquqlarga ega. Buxgalteriya balansida aks ettirilgan qimmatli qog`ozlar subyektga tegishligi to`g`risida barcha guvohnomalar mavjud. Moliyaviy investitsiya-larga egalik qilish huquq-lari tegishli shartnomalar, qabul qilish-topshirish dalolatnomalari, qimmat-li	Subyekt moliyaviy investitsiyalar uchun tegishli huquqlarga ega va ushbu huquqlar bilan bog`liq xavfxatar uchun mas'uldir; buxgalteriya hisobida aks ettirilgan moliyaviy investitsiyalar (qimmatli qog`ozlar va berilgan qarzlar) subyektga qonun asosida tegishlidir; buxgalteriya balansida aks ettirilgan qimmatli qog`ozlar subyektga mulkiy huquq asosida tegishli bo`lib, tegishli huquq talablariga mos shartnomani amalga oshirish natijasida olgan hamda subyekt qimmatli qog`ozlar olinganligini tasdiqlovchi barcha zarur guvohliklarga ega; buxgalteriya hisobi schyotlaridagi barcha yozuvlar
		qog`ozlar va boshqalar bo`yicha tekshiriladi	amaldagi qonunchilik va me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiq rasmiylashtirilgan. Isbotlovchi va dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtirilgan; moliyaviy investitsiyalarga doir barcha muomalalar amaldagi qonunchilikka zid bo`lmagan munosabatlar sharoitidan kelib chiqadi
4.	Taqdim etish va yoritish	Barcha moliyaviy investitsiyalar to`g`ri turkumlangan, ular to`g`risidagi axborotlar buxgalteriya hisobotlarida ochib berilgan. Auditor investitsiyalarning miqdori, yo`nail-shi va maqsadga muvo-iqligini tahlil qilishi ham-da ular hisobda to`g`ri aks etilganligini o`rganib chiqishi lozim	Barcha moliyaviy investitsiyalar to`g`ri turkumlangan va buxgalteriya hisobotida mohiyati ochib berilgan; moliyaviy investitsiya turlari va qaytarish muddatlariga ko`ra turkumlangan; moliyaviy investitsiyalarni sotish va qaytarish bilan bog`liq daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobotda to`g`ri turkumlangan; moliyaviy investitsiyalar to`g`risidagi axborotlar buxgalteriya hisobotlariga biriktiriladigan tushuntirishlarda ochib berilgan

Xulosa qilib aytganda, tekshiriladigan masalalar bo`yicha etarli dalillarga ega bo`lish aniqlangan xatoliklarni mustaqil baholash, yo`l qo`yilgan kamchiliklarni hamda amaldagi me'yoriy hujjatlar, shuningdek qonunchilikdan chetga chiqishlarni aniqlashga imkon beradi.