Morfеmika-morfologiya

bilan
 yursang etarsan murodga,
 
YOmon bilan 
yursang qolarsan uyatga
(
Maq.
) 
2
. To‘lqinlarning kuchli na’rasi, Yulduzlarga 
 qadar
 etardi.
(Uyg„.)
2) gap bo„laklari yoki gaplarni o„zaro bog„laydi. Bunday funksiyada, asosan, bog„lovchilar va 
yuklamalar keladi: 1. 
Xonaga baland bo‘yli, 
biroq
oriqqina yigit salom berib kirdi.
(S.A) 
2.
Saida bu gapni aytdi-yu, chiqib ketdi. 
(S.Ahm.)
 
3) so„roq, inkor va sh.k. gap ma‟nolarini ifodalashga xizmat qiladi (yuklamalar). 
YOrdamchi so„zlar mustaqil so„zlar va so„z
-
gaplar оralig„ida «оraliq uchinchi» maqоmini оladi. 
O„z navbatida, yordamchi so„zlar ham o„z ichida umumiy bеlgilariga ko„ra оraliq uchinchini ajratib 
chiqaradi. Ya‟ni bоg„lоvchilarda bоg„lash, yuklamalarda gap mundarijasiga ta‟sir qilish mоhiyatni 
bеlgilash darajasida bo„lsa, ko„makchilarda sanalgan har ikki bеlgi mushtarakdir. Bu ularning «оraliq 
uchinchi»lik mavqеini ko„rsatadi.
Yordamchi so„zlarning shakliy xususiyatlariga ko„ra turlari
. Yordamchi so„zlar shakliy 
хususiyatariga ko„ra:
a) qo„shimchasimon yordamchi so„zlar; 
b) sof yordamchi so„zlar; 
v) nisbiy yordamchi so„zlar. 
Qo„shimchasimon yordamchi so„zlar har uchala yordamchi so„zlar tarkibida uchraydi. 
Ko„makchilar orasida 
-dek/-day,-cha
, bog„lovchilar orasida 
–ki/-kim
; 
-u, -yu,-da
affikssimon yuklama - 
bog„lovchilar, yuklamalar orasida 
-mi, -chi, -a, -ya, -ku,-o q (-yo q), -da, -gina
kabi qo„shimchaga 
o„xshash yordamchi so„zlarni uchratish mumkin. Qo„shimchasimon yordamchi so„zlar shaklan
qo„shimchaga o„xshaydi, ammo yordamchi
 
so„zlarning vazifasini bajaradi. Chunonchi, 1.
Po‘latdek 

---

88 
(kabi) dadil bir yigit bu ishdan hayiqsa, uyat bo‘ladi. 
(O.Muх.)
 
2.
Shu payt o‘g‘ilchasi eshikdan yugurib 
keldi-da (va), dadasining quchog‘iga otildi. 
(Oyb.)

3.
Bazmga Gulnoragina (faqat) kelmadi. 
(S.Ahm)

Sof ko„makchilar sirasiga avvaldan ma‟lum 
uchun, bilan, sari, qadar, kabi, singari, sayin, orqali
so„zlari; sof bog„lovchilar sirasiga 
va, hamda, ammo, lekin, biroq, balki, yo, yoxud, go‘yo, agar, 
basharti
kabilar; sof yuklamalar qatoriga
 xuddi, faqat, axir, hatto, naq, atigi
so„zlari kiradi. 
Nisbiy yordamchi so„zlar atamasi ostida boshqa turkumga mansub bo„lgan so„zning yordamchi 
vazifasida qo„llanilishi (
old, orqa, avval, bo‘ylab, boshlab…
) yoki tabiatida “shakldoshlik” mavjud 
bo„lgan birliklar tushuniladi. Masalan, “yolg„iz” sifat turkumiga oid so„z yuklama o„rnida (
Yolg‘iz 
senga suyanaman
) ishlatiladi. Yoki 
Vaqtida yomg‘ir yog‘adi, vaqtida qor
gapida 
vaqtida
so„zining 
vazifasi bog„lovchilarga yaqindir. Bunga o„xshash misollar nutqimizda ko„p uchraydi. Yordamchi 
so„zlarning shakliy xususiyatlariga ko„ra turlarini quyidagi jadvalda umumlashtirish mumkin: