29
müəyyən edilən hər hansı siyasi statusun müəyyən edilməsi. Xalqın iradəsi
demokratik dövlətin yeganə bazisidir və dövlət hakimiyyətinə, onun formasının
dəyişməsinə mandat məhz ondan gəlir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 1-ci maddəsinə əsasən,
Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan
xalqıdır.
Xalq hakimiyyəti aşağıdakı əsas formalarla həyata keçirilir:
-
Bilavasitə demokratiya. Bu zaman xalq ona məxsus olan dövlət
hakimiyyətini bilavasitə həyata keçirir.
-
Nümayəndəli demokratiya. Xalqı təmsil edən, onun iradəsi ilə fəaliyyət
göstərən dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarə orqanları vasitəsilə
həyata keçirilir.
Azərbaycan Respublikasının da Konstitusiyası bu prinsipi təsbit edərkən,
mövcud sistem nəzərə alınmış və özünəməxsus bir bölgü işlənib
hazırlanmışdır.
Konstitusiyanın
preambulasında
Azərbaycan
Respublikası
Konstitusiyasının 1991-ci il 18 oktyabr tarixində qəbul edilmiş “Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktına əsaslanması
haqqında müddəa əks olunmuşdur. Məhz bu aktda da ilk dəfə olaraq
Azərbaycan Respublikasında hakimiyyətin bölgüsü təsbit olunmuşdur.
Yeni Konstitusiyaya əsasən dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi
prinsipi əsasında həyata keçirilir. Qanunverici hakimiyyəti Milli Məclis həyat
keçirir, icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur,
məhkəmə hakimiyyətini isə ədalət mühakiməsi yolu ilə məhkəmələr həyata
keçirir.
Qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi
həyata keçirir. İcra hakimiyyətini bölgü çərçivəsində, əsasən prezident təmsil
edir, bununla belə, hakimiyyət bölgüsü mexanizmində Nazirlər Kabineti də iştirak
edir. İcra hakimiyyəti bütövlükdə icra hakimiyyəti sisteminə daxil olan bütün
orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan
Respublikası məhkəmələri ədalət mühakiməsi yolu ilə həyata keçirir.
Qanunverici hakimiyyət yalnız bir orqanda təşkilatlanıb, onun yerli orqanları
yoxdur. İcra hakimiyyəti çoxsaylı orqanlar sistemində təşkilatlanıb, bütün
səviyyələrdə müxtəlif orqanlara malikdir. Məhkəmə hakimiyyəti də daxilən hər
bir üzvü (hər bir məhkəmə) geniş muxtariyyətə malik olan orqanlar sistemi
tərəfindən həyata keçirilir, yəni bir məhkəmə digər məhkəmənin işinə müdaxilə
edə bilməz, hər bir məhkəmə ayrılıqda məhkəmə hakimiyyətinin daşıyıcısıdır.
Ölkənin ali orqanları səviyyəsində hər üç hakimiyyət budağı arasında
tarazlaşdırma və çəkindirmə sistemi qarşılıqlı şəkildə realizə olunur. Həm Milli
Məclis, həm də prezident, həm də Konstitusiya Məhkəməsi bir-birinə
konstitusion səlahiyyətlər vasitəsilə təsir edir. Hakimiyyət budaqları daxilində
ikinci səviyyədə mənzərə bir qədər fərqlidir. Bu orqanlardan sonra gələn və
orqanlar iyerarxiyasında mühüm rola malik orqanlar, ancaq və ancaq icra
hakimiyyətində dəqiq və təşkilatlanmış şəkildə mövcuddur. Burada söhbət
mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarından gedir.
Demokratik dövlətin ayrılmaz xüsusiyyətlərindən biri də burada
plüralizmin mövcudluğudur, yəni onun ideoloji və siyasi müxtəlifliyə malik
olmasıdır.
Siyasi müxtəliflik özünü aşağıdakılarda göstərir: birincisi, çoxpartiyalılıq;
30
ikincisi, ictimai birliklərin qanun qarşısında bərabərliyi; üçüncüsü, ictimai
birliklərin sərbəst fəaliyyəti; dördüncüsü, məqsəd və fəaliyyəti Azərbaycan
Respublikasının konstitusiya quruluşunun məcburi dəyişdirilməsi və onun
bütövlüyünün pozulmasından, dövlətin təhlükəsizliyinin sarsıdılması, silahlı
birləşmələr
yaradılması,
sosial,
irqi,
milli
və
dini
düşmənçiliyin
qızışdırılmasından ibarət olan ictimai birliklərin təşkil edilməsi və fəaliyyətinin
qadağan olunması
Hüquqi dövlət. Ölkəmizdə həyata keçirilən konstitusion islahatların
məqsədi demokratik dəyərlərin təsbit olunması və gerçəkləşdirilməsi
mexanizmlərinin işlənib hazırlanmasıdır.
Hüquqi dövlət anlayışı özündə konstitusion demokratik dövlət anlayışında
mövcud olan əlamətləri birləşdirir. Lakin hüquqi dövlətin spesifik əlamətlərinin
üzərində dayansaq hüquqi dövlət haqqında daha geniş, aydın təsəvvür
yaratmış olarıq.
Bu prinsiplər əsasən, aşağıdakılardır:
1. Hüququn aliliyi prinsipi;
2. Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi;
3. Hamının qanun qarşısında bərabərliyi;
4. Hüquq və azadlıqların üstünlüyü prinsipi;
5. İnsan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının real təminatı prinsipi.
6. Qarşılıqlı məsuliyyət, yəni şəxsin dövlət və dövlətin şəxs qarşısında
məsuliyyəti;
7. Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi prinsipi.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında təsbit olunan - «Azərbaycan
hüquqi dövlətdir» formulasına belə dövlət quruculuğunun başlıca məqsədi,
vəzifəsi və istiqaməti kimi baxmaq lazımdır.
Hüququn aliliyi prinsipi hüquqi dövlətin ən mühüm prinsipidir. Bu prinsip
öz təzahürünü hər şeydən əvvəl qanunun aliliyində tapır. Başqa sözlə, ictimai
həyatın bütün sferalarına aid olan əsas ictimai münasibətlər qanunqüvvəli
aktlarla deyil, yalnız qanunla nizama salınmalıdır. Ölkəmizdə Konstitusiya ən
yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan qanundur. Konstitusiya təkcə qanunvericilik
sisteminin yox, eyni zamanda hüquq sisteminin əsasını təşkil edir. Digər
tərəfdən Konstitusiya - dövlətin bütün ərazisində birbaşa hüquqi qüvvəyə
malikdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 147-ci maddəsində
Konstitusiyanın əsas qanun kimi bir sıra özünəməxsus əlamətləri təsbit
edilmişdir.
«I. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında
ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir.
II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası birbaşa hüquqi qüvvəyə
malikdir.
III. Azərbaycan
Respublikasının
Konstitusiyası
Azərbaycan
Respublikasının qanunvericilik sisteminin əsasıdır».
Hüquqi dövlətin növbəti prinsipləri - hər kəsin qanun qarşısında
bərabərliyi və insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının üstünlüyü
konstitusion quruluşun humanist əsası kimi qəbul edilir.
Hüquqi dövlətdə dövlət, insan və vətəndaşların təbii hüquq və
azadlıqlarının Konstitusiyada təsbit edilməsi ilə yanaşı, bu hüquq və
azadlıqların realizə edilməsi təminatlarını, həmçinin onların müdafiə edilməsi
Dostları ilə paylaş: |