Mövzu müasir təlim formaları,iş üsulları və texnikaları plan: 1

OXUNUN ŞÜURLULUĞU :Oxunun şüurluluğu oxunmuş mətnin məzmununun şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsinə xidmət edir.I sinifdə ayrı-ayrı səsləri hecada,hecaları sözlərdə birləşdirməklə oxuyan şagird çox vaxt oxuduğunun mənasını başa düşmür.Bu ondan irəli gəlir ki,o,eyni vaxtda eyni vəzifəni (oxu tematikasına yiyələnməti və oxuduğu mətnin mənasını başa düşməyi)yerinə yetirir.Digər tərəfdən yazılı mətnin qavranılması psixoloji cəhətdən şifahi nitqi qavramaqdan çətindir. Şagird şifahi sözü qavrayarkən ,hər şeydən əvvəl,onun bütövlükdə səslənməsini,səs obrazını dərk edir,bundan əlavə o,söz birləşməsinin melodiyasını ,cümlənin intonasiyasını qavrayır.Bu səslənmə çox vaxt onu maraqlandıran məna ilə bağlı olur.Yazılı mətində səssiz həriflər,sözlər ,cümlələr ilk baxışdan uşaq üçün heç bir reallıqla ,məzmunla bağlı deyil.Ona görə də uşaqlar bədii ədəbiyyatı eşitməyi oxumaqdan üstün tuturlar.Oxu prosesində situasiyadan asılı olaraq çətinlik qarşıya çıxır.Adətən,şifahi danışıq şagirdə tanış olan situasiyada baş verir və aydın başa düşülür.Mətində isə yazılı işarələrlə hələ uşağın adət etmədiyi məsələdən bəhs edilir.Şagirdin çətin söz və ifadənin başa düşməsi üçün bəzən dərslikdə heç bir istinad olmur.Bəzən mətinə aid şəkil bu çətinliyi qismən aradan qaldırır.
Şüurlu oxu təlimi nəticəsində şagird aşağıdakı bacarıqlara yiyələnməlidir:

• 
  Əsərin ideyasını başa düşmək
  
• 
  Mətnin,ondakı faktların,hadisələrin məzmununu başa düşmək
  
• 
  Mövzunun məzmunu əsasında hekayənin əsas fikrini izah etmək,onun emosional məzmununu yaşamaq
  
• 
  Əsərin hissələrinin məzmununu qiymərləndirmək
  
• 
  Yazılı nitqin ifadəliliyini(durğu işarələri,sözlərin sırasında epitet ,digər ifadə vasitələri) başa düşmək
  
• 
  Oxuduğu əsasında müasir həyatımızın həqiqətlərini başa düşmək və qiymətləndirmək.
  
• 
  Müəllifin ustalığını,əsərin ideyasını,başlıca mənasını,qəhrəmanın fikirlərini,həyəcanını ifadə etmək üçün istifadə etdiyi priyomları başa düşmək və qiymətləndirmək
  

Şagirdlərin belə bacarıqlara yiyələnmələri üçün qavrayışın dərinləşdirilməsinə yönəldilmiş məşğələlərin təşkili məsləhət görülür:

• 
  Şagirdlərin məzmunu qavramağa hazırlamaq
  
• 
  Əsər oxunandan sonra 2-3 sualla məzmunu qavradığını yoxlamaq
  
• 
  Lüğət üzrə iş aparmaq
  
• 
  Əsərin planını tərtib etmək
  
• 
  Seçmə oxu təşkil etmək
  
• 
  Məzmunu nəql etmək
  
• 
  Idrakı və tərbiyəvi nəticə çıxarmaq
  
• 
  Məzmunu uşaqların həyatl, ictimai faydalı əməyi ilə əlaqələndirmək
  

Kiçikyaşlı oxucu ,hər şeydən əvvəl,yazıçının yaratdığı tablonu,portreti,insanların keçirdikləri hiss və həyəcanları aydın təsəvvür etməyə,duymağa,qəlbindən keçirməyə hazır olmalıdır.Onda daxili aydınlıq,əyanilik yaranmalıdır.Materialın xarakterindən asılı olaraq bir dəfə tarixi şəkillərin reproduksiyalarından,bəzən qədim əşya nümunələrindən,bəzən kinofilmlərdən,bəzən ekskursiya və müşahidələrin nəticələrindən və s.istifadə etmək mümkündür.Oxuya hazırlığın ən mühüm məsələlərindən biri mətindəki mənası tanış olmayan və ya az tanış olan sözlərin mənalarının açılması üzrə işdir.Fikrin ifadəsi olan söz böyük hikmətə ,güclü təsir qüvvəsinə malikdir.Söz və nitq ifadələri olmadan təfəkkür baş verə bilməz.Söz yeni anlayışların yaranmasına xidmət edir,lakin sözün mənası aydın olmasa,onun arxasında əşya və ya hadisə haqqında konkret təsəvvür durmasa,bu funksiya yerinə yetirilə bilməz.Ona görə də müəllim çalışmalıdır ki,şagirdlər hər bir sözün mənasını başa düşsunlər.Bəzən şagirdlər cümlədəki ayrı-ayrı sözlərin mənalarını başa düşür,bütövlükdə cümlənin mənasını dərk etməkdə çətinlik çəkirlər.Cümlənin konstruksiyası,onda sözlərin sırası,məntiqi vurğunun yerində işlənməməsi mənanın başa düşülməsinə imkan vermir.Ona görə də müəllim hər bir cümlənin,mətnin hissəsinin,bütövlükdə mətnin məzmununun başa düşülməsi üzrə iş aparmalıdır.Bu zaman şagirdlərə fərdi yanaşmaq ,oxu və anlama prosesində hər birinin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır.