Muallifdan

GRAFIKA VA ORFOGRAFIYA 
 
O‘zbek tili alifbosidagi ba’zi tovushlar turli grafik formulalarga 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
85 
85
ega. Masalan, 
T 
harfining bosma shakli bilan yozma shakllari orasida 
ancha farq bor.
Garchi fonografik yozuv hozirgi vaqtda keng tarqalgan bo‘lsa 
ham, kundalik hayotda yozuvning boshqa turlari ham uchrab turadi, 
chunki har bir turning o‘ziga xos afzalligi bor. Masalan, piktografik 
yozuv odatda reklama ehtiyojlari uchun qo‘llaniladi.
Ideogrammalar ko‘cha harakatini ta’minlashda, matematika 
(1,6,10), kimyoda (H
2
O ) keng qo‘llaniladi. 
Piktogramma va logogrammalarning hozirgi vaqtda ko‘plab 
qo‘llanilishiga sabab, ularning tushunchalarni aniq, qisqa va tejamli 
ifodalashidir. Masalan, 12+29=41 deb so‘zlar bilan yozsak, bizga 
ancha vaqt va joy kerak bo‘ladi. 
Orfografiya so‘zi ikkita grekcha so‘zdan tashkil topgan, ya’ni 
orthos 
to‘g‘ri va 
grapho 
yozaman. Demak, orfografiya so‘zining 
ma’nosi 
to‘g‘ri yozishdir.
Shu sababli orfografiyaning asosiy 
vazifasi alifboning yozuvdagi qo‘llanish qoidalari, so‘zlarning 
yozilishi va bo‘g‘in ko‘chirish qoidalarini o‘rganishdan iborat.
Tilshunoslik fanida harflarni ishlatishning bir necha usuli 
mavjud. Ular quyidagilar: 
fonetik, fonematik, an’anaviy, morfologik va simvolik
.
 
 
Fonetik prinsip.
Bunga asosan talaffuzda qanday tovush eshitilsa, 
shunga mos keladigan harf yozilishi lozim:
qorin-qornim, burun- 
burnim.
Bunda tovush tushishi kuzatiladi. 
Fonematik prinsip
. Bunga asosan tovushlar qanday talaffuz 
qilinishidan qat’iy nazar, bir xil yozilishini talab qiladi. Masalan, 
olib 
ketdi
dagi