Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Onlar süvari hissələrlə birgə vuruşmalarda iştirak etmiş olsaydılar, bəlkə də İran orduları məğlubiyyətə uğramazdı. Makedoniyalı İskəndərin güzəştə getməməsi, ölüm-dirim müharibəsində inad göstərməsi, Makedoniya əsgərlərinin məqsədyonlü, nəyin uğrunda vuruşmalara girişməsi və digər amillər onların qalib gəlmələrinin rəhni olmuşdu. Əhəməni imperiyasının bir sıra ucqar rayonları hələ də quldarlıq quruluşunun inkişafına görə aşağı səviyyədə idi. Qərbi Midiya satraplığı müharibə ərəfəsində iqtisadi-sosial cəhətdən inkişaf etmiş olan əyalətlərdən biri idi. Bu satraplığa görkəmli dövlət xadimi Atropat başçılıq edirdi. Əhəmənilərin sonuncu hökmdarı III Daranın hakimiyyəti dövründə Atropat Midiya satrapı idi. Mənbələrdən bu ada ilk dəfə e. ə. 331-ci ildə təsadüf edilir. İskəndər İss vuruşmasından (e. ə. 332) sonra Kiçik Asiya, Suriya, Finikiya, Fələstin və s. əraziləri işğal etdi. Bu məğlubiyyətdən sonra III Dara yenidən ordu toplayaraq İskəndərin qarşısını almağa səy göstərdi. Lakin İskəndər Dəclə və Fərat çaylarından keçərək e. ə. 331-ci il oktyabr ayının birində qədim Assur (Aşşur) şəhəri Ərbilin yaxınlığında olan Qavqamel kəndi ətrafında III Daranın ordularına sonuncu və həlledici zərbə endirib onu məğlub etdi. İskəndər ilə III Dara arasında olan İss müharibəsində Atropatın Midiya ordularına başçılıq etməsi haqqında mənbələrdə məlumat yoxdur. Lakin güman etmək olar ki, ən qüdrətli satraplığın hakimi kimi Midiya satrapı Atropat İskəndərlə Dara arasında baş vermiş hər üç müharibədə iştirak etmişdir. Mənbələrdə Atropatın Midiya ordusuna, ancaq Qavqamel vuruşmalarında (e. ə. 331) başçılıq etməsi haqqında məlumata təsadüf edilir. Makedoniyalı İskəndərin zəfər yürüşlərini qələmə alan Arrianın yazdığına görə, Qavqamel döyüşündə III Daranın süvari kəşfiyyat dəstəsinə başçılıq edən Atropatın bölməsində yarım müstəqil kadusilər, albanlar və sakasenlər də iştirak edirdi 233 . Arrian maraqlı bir məlumatla da bizi tanış edir. Ölkədə baş vermiş qarma- qarışıqlıqdan istifadə edən Bariaks adlı birisi hakimiyyətə keçə bilir. Arrianın göstərdiyinə görə Bariaks e. ə. 324-cü ildə özünü Parsua və Midiya çarı elan etmişdi. Atropat isə onu tutub İskəndərə vermişdi 234 . Bu fakt Atropatın uzaqgörən bir siyasətçi olduğunu göstərir. Atropat yaxşı başa düşürdü ki, artıq Əhəməni imperiyasını dirçəltmək mümgün deyil. Ona görə də o, İskəndərlə loyal mövqedə dayandı. Atropatın loyal münasibətini görüb ona rəğbət bəsləyən İskəndər bir müddət onu öz yanından buraxmadı. Məşhur Suz təntənəsində iştirak edən Atropat öz qızının makedoniyalıların süvari dəstələrinin başçısı Perdikkiyə ərə verərək onunla qohum oldu. Dövrün siyasi nəbzini tuta bilən Atropat görkəmli diplomat 233 Arrian. Anabazis, III, 84. 234 Yenə orada. olduğuna görə qarşıya çıxmış ağır şəraitdən bacarıqla istifadə etdi və tədricən düşmən satrapdan etibarlı müttəfiqə çevrildi. İskəndər Midiyaya gələrkən Atropat indi onun yaxın adamları ilə birlikdə qalibin şərəfinə təşkil edilmiş şənliklərdə iştirak edirdi. İskəndər Midiyada olarkən orada bəslənilən Nisa atlarına baxdı. O. 50000 atı hökmdar ordularına göndərdi. İskəndərin bir sıra siyasi tədbirlərində Atropat şəxsən iştirak edirdi. Arrianın yazdığına görə Atropat İskəndərə 100 nəfərdən ibarət atlı cəsur döyüşçü qadın dəstəsi bağışlamışdı. O yazır: ―Midiya satrapı Atropat İskəndərə 100 nəfər Amazonka bağışlamışdı. Onlar kişi geyimi geymiş, yüngül silahlarla yaraqlanmışlar‖ 235 Atropat yeganə Əhəməni satrapı idi ki, İskəndər onu vəzifədən kənar etmədi; əksinə, bəzi qonşu ərazilərin idarəsini də ona həvalə etdi. Yuxarıda göstərdiyimiz tarixi şəraitdə Midiya-Atropatena dövlətinin əsası belə qoyuldu. İskəndərin ölümündən sonra isə bu dövlət qurumu tam, müstəqil siyasət yürüdən güclü bir dövlətə çevrildi. Bu dövlətin ərazisi indiki Cənubi Azərbaycan vilayətlərini, İran Kürdüstanının bir hissəsini, Sovet Azərbaycanının isə bəzi əyalətlərini əhatə edirdi. Strabonun göstərdiyinə görə Atropatenanın (Kiçik Midiya) sərhədləri belə olmuşdur. Bu ölkə Ermənistan və Matianadan şərqdə, Böyük Midiyadan qərbə tərəf, hər iki ölkədən şimalda yerləşmişdir. Cənubdan o, Hirkan dənizinin çökəkliyinə yaxın əyalətlərlə və Matiana ilə həmsərhəddir 236 . Ərəb coğrafiyaşünası İstəxriyə görə, Azərbaycan şərq dən Kuhistan və Xəzər dənizi, qərbdən Ermənistan və şimaldan Allan, Qıbq dağları, cənubdan İraq və Cəzirə ilə həmsərhəddir 237 . Atropatenanın qədim sərhədləri haqqında hər iki müəllifin məlumatları təqribən eyniyyət təşkil edir. Demək, Atropatena ərazisinə Kürdüstanın bir hissəsi, Gilanın cənub-qərbi və nəhayət, Albaniya əyalətlərinin bir hissəsi daxil olmuşdur. Yeni yaranmış dövlət antik müəlliflərin göstərdiyi kimi, öz banisinin adı ilə adlanmağa başlandı. Mənbələrdə Atropatenanın iqtisadi-ictimai və mədəni həyatı haqqında məlumat olduqca azdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilmiş maddi-mədəniyyət nümunələri, bu ölkədə vaxtilə kənd təsərrüfatının, o cümlədən əkinçiliyin, maldarlığın, bağçılığın inkişaf etdiyini sübut edir. Digər tərəfdən arxeoloji qazıntıların nəticəsi ölkədə sənətkarlığın və şəhər həyatının yüksək səviyyədə olduğunu göstərir. Bu ərazidə iqtisadi və mədəni cəhətdən geridə qalmış tayfalarla yanaşı yüksək sənətkarlıq mədəniyyətinə, şəhərlərə, ticarət mərkəzlərinə, maarif ocaqlarına malik olan tayfalar da yaşamışdır. İstər Əhəmənilərin hakimiyyəti 235 Arrian. Anabazis, III, 84. 236 Strabon. XI, 13. 237 İstəxri. Məsalik vəl-məmalik. Tehran, 1340, s. 25 – 34. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|