Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kiçik Asiya və Romaya aparılırdı. Digər bir yol isə Orta Asiyadan qərbə doğru uzanıb Xəzər dənizinə gəlib çatırdı. Z. İ. Yampolski özünün ― Kaspi dənizi ilə Kür çayına və oradan Gürcüstan vasitəsi ilə Qara dənizə gedən yollar‖ adlı məqaləsində Bartoldun, Manandyanın, Tompson və Parnın göstərmiş olduqları Kaspi dənizi, Kür və Rioni çayları vasitəsilə Qara dənizə gedən ticarət yollarına əlavə olaraq, Qafqazda olan su və quru ticarət yollarını da göstərmişdir. Müəllifə görə ehtimal ki, bu yol nəinki daxili əhəmiyyətə malik idi, o, habelə Qafqazdan kənarda olan su yolları ilə də əlaqədə olmuşdur... 208 . Beləliklə, Albaniya ərazisində olan su və quruda olan ticarət yolları Atropatenadan keçərək İranın yolları ilə qovuşurdu. Bu yollar vasitəsi ilə Zaqafqaziyadan Beynəlnəhreynə, Elama, İraqa və digər ölkələrə metal, dəvəgözü daşı və s. aparılırdı. Zaqafqaziya ölkələrində metallurgiya, metal istehsalı, Atropatenada isə toxuculuğun (yun parça), duluçuluğun, habelə zəngin xammal mənbəyinin olması, ticarət yollarının inkişağına bilavasitə şərait yaradır və qonşu ölkələrin xalqları ilə atropatenalıların daima iqtisadi əlaqə saxlamasına kömək göstərirdi. Bu səbəbə görə də istər Albaniya, istərsə Atropatena şəhərləri, xüsusilə Qazaka, Fraata, Tarmakis, Aqanzana, Artabed, Partav, Qəbələ, Şəki, Şamaxı, Dərbənd, Enian (Yunan), Paytakaran (Örənqala) və Xəzər sahilində olmuş Getara (Qanqara) şəhərlərinin böyüyüb inkişaf etməsi təsadüfi olmamışdır. Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Midiya və Atropatena Yunanıstan və Romadan Baktriya, Hindistan və Çinə gedən əsas karvan yolu üzərində yerləşmişdi. Bu yolun əsas düyün nöqtəsi Ekbatan şəhəri olmaqla, ticarət yolları buradan Zaqros vasitəsi ilə Selevkiyə, Atropatena vasitəsi ilə Zaqafqaziyaya, habelə Qara dənizə doğru uzanırdı. Eramızdan əvvəl II əsrə qədər Qara dənizə doğru uzanıb gedən yollar üzərində hakimiyyət Atropatena və qismən də Ermənistan hakimlərinə məxsus olmuşdur. Atropatenada Tranzit üçün əsas yol cənuba doğru: Qazakadan Ekbatana, oradan Suza, Babilistana; şərqə doğru: Qazakadan, Aqanzana (Zəngana), Rey, Damğan, Bəlx, Hindistan, Çin; şimala doğru: Marağa, Tarmakis, Artaşat, İberiya, Qara dənizə gedən yol; Qazaka, Aqanzana, Miyana, Ərdəbil, Muğan vasitəsi ilə Albaniya şəhərlərinə gedən yol olmuşdur. Atropatena hökmdarları dövründə ticarət ümumdünya əhəmiyyəti kəsb etdiyi üçün, bu ölkədə Şərq ilə Qərb arasında aparılan ticarətdə böyük rol oynamış, istər-istəməz dünya ticarətinə cəlb edilmişdir. Bu dövrdə dövlətlər tərəfindən külli miqdarda sikkənin zərb edilməsi də öz növbəsində dünya ticarətinin inkişaf etməsinə misilsiz təsir göstərə bilmişdir. Demək, bu dövrdə Şərq ölkələrində sikkə mübadiləsində (özündən əvvəlki dövrə nisbətən) ciddi bir dönüş əmələ gəlmiş, pul 208 З. И. Ямпольский. К изучении древнего пути из Каспийского моря по реке Куре через Грузии к Черному морю. Тр. И.-та истории АН Груз. ССР, 1956, № 11, с. 161 – 180. mübadiləsi Atropatena və Albaniyada da yayılmaqda idi 209 . Bunu sübut etmək üçün Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında arxeoloji qazıntılar zamanı, o cümlədən Naxçıvan, Qəbələ, Şamaxıdan əldə edilmiş Makedoniyalı İskəndərin draxmaları və tetradraxmalarını göstərmək olar 210 . Makedoniyalı İskəndərin monarxiyası dağıldıqdan sonra, bir sıra Şərq ölkərində, o cümlədən Atropatena və Albaniyada Selevki tetradraxmaları işlədilirdi. Bunun da öz növbəsində göstərdiyimiz dövrdə istər Atropatena, istərsə də Albaniyada ticarətin inkişaf etməsinə əhəmiyyəyli təsiri olmuşdur 211 . Azərbaycan və ona qonşu olan ölkələrin ərazisindən Atropatena hökmdarları adına zərb edilmiş sikkələrin tapılması e. ə. III – eramızın II əsrlərində sikkə zərbinin burada çox az inkişaf etdiyini göstərir. Görünür ki, ticarət Makedoniyalı İskəndər və onun canişinləri tərəfindən zərb edilmiş draxma və tetradraxmalar vasitəsilə aparılırmış. Bu dövrdə Atropatena yun parça istehsalında görkəmli yer tuturdu 212 . Atropaten hökmdarının, Parfiyan şahları, Romanın görkəmli dövlət xadimləri Ermənistan hökmdarları ilə qohumluq və dostluq etmələrinin də öz növbəsində bu ərazidə ticarətin inkişafı üçün az təsiri olmamışdır. Bu fikri sübut etmək üçün Strabon özünün Coğrafiya kitabında qeyd etmişdir: ―Atropatena hökmdarı Roma imperatoru və Parfiya dövlətinin hüsn- rəğbətini qazandığı üçün, Ermənistan romalılar tərəfindən məğlub edildikdən sonra Sünbakini Atropatenə geri qaytarmağa məcbur olmuşlar‖ 213 . Strabon göstərir ki, midiyalılar (Böyük Midiya – A.F) farsların müəllimi olduqları kimi, bəzilərinin dediyinə görə ermənilərin də müəllimi olmuşlar. Ona görə ki, midiyalıların bir sıra adət-ənənələri və onların oxşarlığı ermənilər içərisində görünməkdədir 214 . Karvanlar İran yaylasını Hindistandan ayıran Süleyman dağlarını keçmək üçün Kabul çayının yataq dərəsindən istifadə edirdilər. Ona görə ki, Kabuldan Pişavər və Hind çayı vasitəsilə cənuba uzanan bu yol qısa və rahat yollardan biri olduğu üçün gediş-gəlişi çox idi. Çünki Xeybər keçidi bu yolu çox qısaldırdı. Atropatenanın şimal vilayətləri və Dağıstanın xeyli hissəsi qədimdə Albaniya adlanırdı. Onun ərazisi Kiçik Qafqazdan və Kür ilə Arazın aşağı axarından Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq qurtaracağına qədər uzanırdı. Albaniya dəniz sahilində əhalisi çox olan zəngin ölkələrdən biri idi. Lakin antik müəlliflərin verdikləri məlumata görə Albaniya ərazisində ticarət çox az inkişaf edə bilmişdi. Görünür, burada pulun az işlədilməsi və mübadilənin natural 209 Е. А. Похомов. Манеты Азерб. М. К. А. том II. 1951. с. 141-166 210 Е. А. Похомов. Бардинский клад 1940 г. Изв. Азерб. ФАН СССР, № 8. 211 Yenə orada. 212 Rəhimzadə Səfəvi. Göstərilən əsəri, s. 38. 213 Strabon. XI, 13. 214 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|