Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Sərnişinlərin daşınmasında üstüörtülü və açıq arabalar, qazalaklar, təxte- rəvanlar əsas minik vasitəsi olmuşdur. Atropatena ərazisi at miniyi daha geniş yayılmış yerlərdən biri idi. Hələ əhəmənilərin hakimiyyəti dövründə İranda qadınlara məxsus olan fayton tipli arabaları olduqca gözəl və zərif hazırlayırmışlar 198 . Belə ki, həmin faytonları qızıl və gümüşlə bəzəyirdilər. Tarixi mənbələrə görə Atropatena qədimdə qonşu ölkələrə nisbətən iqtisadi-ictimai cəhətdən daha sürətlə inkişaf etmişdi. Burada olan sənətkarlıq nümunələri, xüsusən məharətli ustalar tərəfindən hazırlanıb məişətdə istifadə edilən məlumatlar ticarət yollarının və habelə qonşu ölkələrlə iqtisadi əlaqələrin yaranıb inkişaf etməsinə mühüm təsir göstərmişdir. Atropatena ərazisinin fiziki- coğrafi baxımdan müxtəlifliyi, dağ keçidlərinin sərt olması burada olan ticarət yollarının iqtisadi və strateji əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Pompeyin Albaniyaya, Antoninin isə Atropatenaya, sonrakı dövrlərdə İraklinin hərbi yürüşlərini öz əsərlərində təsvir edən müəlliflər Atropatenanın ticarət yolları haqqında da qiymətli məlumat vermişlər. Strabona görə Ekbatanaya getmək üçün Tavr dağını aşmaq lazımdır 199 . Bundan başqa Zaqros və ondan ayrılan Nifatesdəndə yollar keçir. Araz şərqdə, Fərat isə qərbdə axır. Fərat çayının qolu olan Sarısu, Muradsu və digər çaylar mənbəyini göstərdiyimiz dağlardan axır. Zaqros dağından aşıb keçən yol Avaçıq vasitəsi ilə Xoya, oradan isə Urmu gölünün şimal sahilinə uzanır. Plutarxa görə, Antoni Atropatenaya hücum edən zaman o Midiya şahının arvad-uşağı yaşayan ən böyük şəhər olan Fraataya gəlmişdi. V. F. Minorskiyə gəldikdə o, şəhərlərin iqlim şəraitini nəzərə alıb Fraatanın Verra olduğunu rədd edir 200 . Markvart isə Verranın Kanzak olduğunu irəli sürür. Ptolemey isə Atropatenada Qazaka, Fraaspa və Aqanzana şəhərlərinin olması haqqında məlumat verir. Minorski ərəb müəlliflərinə istinad edib göstərir ki, Bərzənddən Marağaya gedən yol olduqca əhəmiyyətli olmuşdur 201 . Bu yol Urmiyaya gedib çatırdı. Dinəvər, Bərzə, Marağa, sonra Bərzə, Urmu, Saqqız, Sovucbulaq yolları da mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur. İran və digər ölkələrin ticarət malları Atropatena vasitəsi ilə Kiçik Asiya, Zaqafqaziya və Şimali Qafqaza daşınırdı. Reydən Zəngan, Miyana, Sarab, Ərdəbil, oradan da Qafqaza gedən yol qərbdə olan ən böyük və geniş yollardan biri sayılırdı 202 . 198 Yenə orada, s. 52. 199 Strabon. Göstərilən əsəri, XI, 4 – 13. 200 V. F. Minorski. Göstərilən əsəri, s. 36. 201 V. F. Minorski. Göstərilən əsəri, s. 36. 202 R. Səfəvi. Göstərilən əsəri, s. 20 – 30. Reydən Kazaka, Şəhrizur, Ktesifona (Mədain) gedən yol da mühüm ticarət yollarından idi. Şizdən Mədainə gedən yol Şəhrizurda yarı olduğu üçün qədimdə buraya ―Nimrah‖ (yolun yarısı) deyirdilər 203 . Şəhrizurdan Dinəvərə gedən yolu 4 günə getmək olurdu 204 . Reydən Zəngan, Təbriz, oradan da Kiçik Asiyaya gedən yol Şərqi Qərblə birləşdirən ən geniş və ən mühüm yollardan biri olmuşdur 205 . Minorskiyə görə, İran yaylasının mərkəzi hissəsini Urmu gölünün cənubu ilə (Kazaka və Verra ilə), oranı isə Beynəlnəhreynlə birləşdirən yol böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur 206 . Ərdəbil şəhərindən bir yol əvvəllərdə Kadusi, sonralar isə gil (indiki Gilan) adlanan ərazidən keçərək Amard ölkəsinə, oradan isə Hirkaniyaya gedirdi. Bu yolun davamı Orta Asiya vasitəsi ilə Hindistan və Çinə qədər uzanırdı. Bu dövrdə gillərin ticarət mərkəzi Dolab şəhəri olmuşdur. Bu şəhər Gilan əyalətinin qərbində, Kaspi dənizinin yaxınlığında yerləşirdi. Bu şəhərdən Atropatenanın Muğan əyalətinə 5 günlük, Şaluz şəhərinə isə 11 günlük yol olmuşdur 207 . Məşhur coğrafiyaşünas Ptolemey gillərin yaşadığı Dəlumays, sonralar Deyləm adlanan ərazinin şərqində, Kaspi dənizinin sahilində yaşayan tayfalardan ancaq tapurların adını qeyd etmişdir. Ərən coğrafiyaşünasları sonralar tapurların yaşadıqları ərazini Təbəristan adlandırmışlar. V. V. Bartolda görə Ərdəbildən Marağaya gedən yol Zəngan yaxınlığında ayrılırdı. Müəllifə görə, Ərdəbildən Miyanaya və Miyanadan Marağaya olan məsafə bərabərdir. Miyana Atropatena ərazisində olan şəhərlərin yol qovşağında, daha dəqiq demiş olsaq ölkənin mərkəzində yerləşir. Orta əsr müəllifləri bu şəhərə Miyanc və ya Məyanic (―ara‖, ―yarı‖, ―ortalıq‖) demişlər. Bu şəhər Ərdəbil ilə dövrün paytaxt şəhəri olan Marağadan eyni məsafədə yerləşdiyinə görə belə adlandırılmışdır. Dərbənd keçidi vasitəsilə cənuba Beynəlnəhreyndən Zaqros və Bisütun dağını keçib şimala, eləcə də şərqdən Hirkaniya, qərbdən isə Kiçik Asiyadan Hindistan və Çinə gedən yollar da Atropatena şəhərlərindən keçirdi. Digər bir yol Atropatenadan Orta Asiya vasitəsi ilə Hindistan və Çinə gedirdi. Bu dövrdə Orta Asiyanın ən görkəmli ticarət mərkəzlərindən biri olan Baxtər (müasir Bəlx) Çin və Hindistanı qərb ölkələrilə qovuşduran ticarət yolu üzərində yerləşirdi. Orta Asiyada Xarəzm, Marakanda (Səmərqənd) və iqtisadi nöqteyi- nəzərdən mühüm əhəmiyyətə malik şəhərlər olmuşlar. Bu şəhərlərdən göndərilən ticarət mallarının bir hissəsi Atropatena vasitəsilə qərb ölkələrinə, o cümlədən 203 V. V. Bartold. Göstərilən əsəri, s. 268. 204 И. Крачевский. Шахразур в географическом словаре Якута и записи Абу Дулафа. Azərb. SSR EA Xəbərləri, № 5, 1950-ci il. 205 V. V. Bartold. Göstərilən əsəri, s. 368. 206 Yenə orada, s. 283. 207 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|