Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
xarakter daşıması ticarətin inkişafının qarşısını almaqla pul dövriyyəsinin genişlənməsinə mane olan əsas amillərdən biri olmuşdur. Lakin göstərdiyimiz səbəblərə baxmayaraq, bu dövrdə Albaniyanın cənub qonşusu olan Atropatenanın iqtisadi və ictimai cəhətdən inkişaf etməsi, bu əraziyə də öz təsirini göstərməyə bilməzdi. Xüsusilə də qeyd etmək lazımdır ki, Atropatenadan bu əraziyə və buradan keçib başqa ölkələrə gedən ticarət yollarında bura da pul dövriyyəsinə və ticarətin inkişafına az təsiri olmamışdır. İkinci bir tərəfdən bu dövrdə Albaniyanın Ellin aləmilə də müəyyən əlaqəsi olmuşdur. Bunu sübut etmək üçün eramızdan əvvəl ikinci əsrə aid olub, Bərdə rayonunda Makedoniyalı İskəndər və onun canişinləri olan Selevki dəfinəsinin tapılması faktı kifayətdir. Bərdə, Xanıslı, Naxçıvanda tapılmış Selevki sikkələri bir daha sübut edir ki, Albaniyada eramızdan əvvəl II əsrdən ticarət getdikcə inkişaf etməyə başlamışdır. 1976-cı ildə arxeoloq A. Nuriyev Şamaxının Göylər kəndində qazıntı işləri apardığı zaman külli miqdarda Sasani şahları tərəfindən zərb edilmiş sikkələr aşkar edilmişdir. Bu dəfinənin məhz Şamaxı şəhəri yaxınlığında aşkar edilməsi, Albaniya şəhərlərinin Şərq ticarətinə cəlb edildiyini göstərən faktorlardan biridir. Müasir İran tarixçiləri, o cümlədən qədim dövrün iqtisadiyyatını araşdırmış Rəhimzadə Səfəvi öz əsərində iqtisadiyyatın əsasını təşkil edən istehsal üsulu, habelə məhsuldar qüvvələrin və o dövrdə olan istehsal münasibətlərinin tarixi rolunu nəzərə almamışdır. F. Engels göstərir ki, ―Materialist anlayışa görə tarixdə müəyyənedici amil nəticə etibarilə özünün istehsalı və təkrar istehsaldır. Lakin bu özü də yenə iki cür olur. Bir tərəfədn yaşayış vasitələri, yemək şeyləri, paltar, mənzil istehsalı və bundan ötəri lazım olan alətlərin istehsalı. Digər tərəfdən insanın özünün istehsalı, nəslin davam etdirilməsi; demək, maddi istehsal üsulu cəmiyyətin və ictimai qaydaların inkişafı üçün şərt olan başlıca amildir‖ 215 . Bir sıra tarixçilər dar çərçivədə o dövrdə İran iqtisadiyyatının, ancaq bir xalqın, nisbətən çoxluq təşkil edən xalqın iqtisadiyyatı hesab etməsi, ikinci bir tərəfdən bu iqtisadiyyatın yüksəlib inkişaf etməsində istər Əhəməni, Parfiya və istərsə də Sasani imperiyası dövründə tək-tək görkəmli şahların, məğlubedilməz sərkərdələrin başlıca rol oynadıqlarını göstərməsi təsadüfi olmayıb, onların dövrün iqtisadi-ictimai səviyyəsini əks etdirmiş bir sıra qədim qaynaqlardan xəbərsiz olduqları ilə izah edilə bilər. Bu dövr İran iqtisadiyyatı dedikdə, gərək Hindistandan Egey dənizi hövzəsinə qədər uzanan ölkələrin və əyalətlərin iqtisadiyyatından ibarət olduğunu başa düşək. Lakin İran tarixçiləri qeyd etdiyimiz kimi, o dövrdə İrana tabe olan ölkə və əyalətlərin iqtisadiyyatından bəhs edərək, onların iqtisadiyyatını İran 215 F. Engels. Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi. Bakı, Azərnəşr, 1958, s. 168. iqtisadiyyatı hesab etmişlər. Onlar əsərlərində əkinçilikdən, torpağı becərmə üsulundan, torpağın kimlərin əlində toplanmasından, o dövrün vergilərindən bir kəlmə də olsun danışmamışlar. Eramızdan əvvəl və eramızın ərəfəsində sap və kələf halında alınıb əyalətlərə gətirilən xam ipək Bəlx, Həmədan, Suz və başqa şəhərlərə, o cümlədən Qazakaya gətirilib bu şəhərlərdə toxunduqdan sonra, hazır ipək parçalar Yunanıstan və Romaya göndərilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, istər Midiya və istərsə də Atropatenadan rəngli yun, pambıq parçalar, məxmərlər, kətan parçalar, qızıl və gümüşdən hazırlanmış saplarla toxunmuş zərli parçalar şöhrət qazanmışdı. Bu dövrdə Həmədan şəhərində güləbatin toxumaq həddindən artıq inkişaf edib, dünyada şöhrət qazana bilmişdi 216 . Herodotun qeyd etdiyinə görə, Əhəməni imperiyası dövründə İran əyalətlərində toxunan xalçalar, ipək, pambıq və yun parçalar rənglərinə, davamlı olmalarına, zərif toxunmalarına görə dünyada şöhrət qazanmışdı. Kolxida və Qafqaz Albaniyasından yun, habelə metal, Qafqaz dağlarından müxtəlif bitki boyaqları gətirilirdi. Midiya əyalətlərindən müxtəlif xalçalar, toxuma parçalar, qızıl və gümüş zirəli parçalar, kətan, məxmər, misilsiz hərbi atlar, Xuzistandan isə neft gətirilirdi 217 . Rəhimzadə Səfəvi Əhəməni dövrünün sikkələri haqqında qeyd etmişdir ki, qədim tarixçilərin göstərdiklərinə görə, Şərq aləmində I Daraya qədər heç bir şah sikkə zərb etdirməmişdi; O, öz adına Kiçik Asiyada birinci dəfə sikkə vurdurmağa başlamışdır 218 . Oturaq əhali ilə köçəri tayfalar arasında aparılan alver zamanı köçəri həyat sürən tayfalar öz istehsal etdikləri məhsulların və yaxud bəslədikləri minik, ətlik və damazlıq heyvanlarını şəhərə gətirir və bazarda olan qiymətə əsasən istədikləri mallarla mübadilə edirdilər. Bəzi hallarda mübadilə baş tutmadıqda öz mallarını qiymətli metal əşyaları və ya qızıl, gümüş, mis pul ilə əvəz edirdilər. İkinci növ ticarət iki əyalətin və yaxud iki uzaq ölkənin arasında olan ticarətdən ibarət idi. Bu işlə tacirlər və alverçilər məşğul olurdular. Bu növ alverdə qızıl, gümüş külçə halında işlənirdi. Cins mal mübadiləsi də yayılmış alver formalarından biri idi. Makedoniyalı İskəndərin yürüşündən sonra Atropatenada göstərdiyimiz alver növlərindən ancaq kənd sakinləri və köçəri həyat sürənlər istifadə edirdi. Şəhər əhalisi o dövrdə inkişaf etmiş ticarət növü, nəğd qızıl və gümüş pul ilə alver edirdilər. III Daranın mğlubiyyətindən sonra Orta Asiya və İran əyalətlərinin məhsuldarlığı yunanların nəzər-diqqətini cəlb etdiyinə görə onlar dəstə-dəstə bu əraziyə gəlib məskunlaşmağa başladılar. Onlar pəhləvi mətinlərində və Təbərinin tarixində adı çəkilən Suristan və yaxud Asuristan Beynəlnəhreynə, Böyük 216 Rəhimzadə Səfəvi. Göstərilən əsəri, s. 58. 217 Yenə orada. 218 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|