Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATROPATENA VƏ PARFĠYA
Nikator tərəfindən qoyulmuşdur. Rey şəhəri Kaspi darvazasının cənubunda, ondan 500 stadi aralı olan sahədə yerləşir 276 . Atropatena ticarət yolları vasitəsilə həmin şəhərlərlə daim əlaqədə olmuşdur. Digər tərəfdən Midiya və Atropatenanı ellin mərkəzləri ilə birləşdirən şəhərlər əsasən Baktriya və Hindistana gedən şimal karvan yolu (tarixi mənbələrdə bu yol ―Böyük ipək yolu‖ adı ilə məşhurdur) yanında yerləşirdi. Onun əsas düyün nöqtəsi Ekbatan şəhəri idi. Buradan Bisütun və Zaqros vasitəsilə Selevkiyə şəhərinə və Atropatenanın mərkəz şəhərləri olan Qazaka (Şiz) və Fraaspa vasitəsilə Albaniyaya, İberiyaya, Ermənistana və Qara dəniz sahilinə ticarət yolları uzanırdı. Bu yollar göstərdiyimiz ölkələrin iqtisadi və ictimai inkişafı üçün böyük əhəmiyyətə malik idi. E. ə. II əsrə qədər Qara dənizə doğru gedən yollar üzərində hakimiyyət əsasən Atropatena, qismən də Ermənistan hökmdarlarına məxsus olmuşdur. Bundan başqa Kaspi dənizi, Kür və Rion çayları vasitəsi ilə Qara dənizə gedən ticarət yolu ilə yanaşı Qafqazda başqa su və quru yollar da olmuşdur 277 . Şübhəsiz ki, həmin ticarət yollarının bir qolu cənuba doğru uzanmaqla Atropatenanın mərkəz şəhərlərində şimala doğru gedən yollarla birləşirmiş. V. F. Minorskiyə görə, İran yaylasının mərkəzi hissəsini Urmu gölünün cənubu (Qazaka və Fraaspa ilə - A. F.) və oranı isə Beynəlnəhreynlə birləşdirən yol böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur 278 . Bu ərazidən bir yol da ayrılıb Xəzər dənizi ətrafına doğru gedirdi. Göstərdiyimiz ticarət yolları vasitəsi ilə Çin, Hindistan və Orta Asiya əyalətlərindən, habelə Parfiya və İrandan qərbə (Roma və Yunanıstana) göndərilən malların bir hissəsi Atropatena vasitəsi ilə aparılırdı. Atropatenada tranzit ticarət üçün əsas yol Ekbatandan Qazakaya gedən karvan yolu idi. Strabonun dediyinə görə, bu yolla dəvələrlə Hindistan və Babilistan malları daşınırdı. Böyük Plininin verdiyi məlumata görə, Qazaka Ermənistanın paytaxtı Artaşatdan 450 min addımlıq (360 kilometr) məsafədə idi. Qazaka ilə Ekbatan arasındakı məsafə də bir o qədər idi 279 . Atropatena şahları Roma, Pont, İberiya, Ermənistan çarları ilə iqtisadi məqsədlə tez-tez dostluq müqaviləsi bağlayırdılar. Ellinizm dövründə ticarət ümumdünya əhəmiyyəti kəsb etmişdi. Çinin, Hindistanın, İranın və digər Şərq ölkələrinin Qərb ölkələrilə olan ticarətinə Atropatena da cəlb edilmişdi. Bir sözlə, dünya ticarətinin inkişafı Atropatenanın dirçəlməsinə kömək edirdi 280 Arxeoloji qazıntılar zamanı Naxçıvan, Qəbələ, Bərdə, Xınıslı və digər yerlərdən İskəndər və onun canişinləri tərəfindən zərb edilmiş sikkələrin tapılması faktı həmin ərazidə ticarət və pul münasibətlərinin inkişafını göstərən əsas amildir. Atropatenanın təbii-coğrafi şəraitinin əlverişli olması, digər tərəfdən məşhur ticarət 276 Strabon. Göstərilən əsəri, s. XI – 13. 277 Z. İ. Yampolski. Göstərilən əsəri, s. 20. 278 V. F. Minorski. Göstərilən əsəri, s. 30. 279 Plini. XVIII, 144. 280 Azərbaycan tarixi, I cild, Bakı. 1958, s. 35. yolunun bu ərazidən keçməsi, onun iqtisadi inkişafına bilavasitə obyektiv şərait yaratmışdı. Bu cəhətə görə Atropatena həm də qonşu ölkələrin iqtisadi inkişafında mühüm rol oynaya bilmişdi. Bir sıra mənbələr Atropatenanın mədəni və iqtisadi səviyyəsinin üstünlüyünü qeyd edir. Atropatena bir sıra bitkilərin də vətənidir. O cümlədən atçılığın inkişafında böyük əhəmiyyətə malik olan yonca bu ərazidə əkilirdi. Bu bitkinin toxumu Atropatenadan Avropa və digər ölkələrə aparılmışdır. Plini yoncanı Midiya otu adlandıraraq yazırdı ki, onu (yoncanı) iranlılar Daranın Avropaya qoşun çəkdiyi dövrdə o qitəyə aparmışlar 281 . Atropatenadan Qərb ölkələrinə yun və ipək parça da ixrac olunurdu. Ümumiyyətlə, Atropatena digər ölkələrə görə ellin dövlətləri ilə daha sıx iqtisadi və siyasi əlaqədə olmuşdur. Beləliklə, arxeoloji tədqiqatların nəticələri Atropatenada ellin mədəniyyətinin geniş yayıldığını söyləməyə imkan verir. Arxeoloji tapıntıların nəticələrini yazılı mənbələr də təsdiq edir. Digər tərəfdən ellin dövlətləri ilə atropatenalıların müntəzəm iqtisadi, ictimai və siyasi əlaqələrin olması istər- istəməz mədəni əlaqələrin də yaranmasına tarixən şərait yaratmışdır. ATROPATENA VƏ PARFĠYA Atropatena hökmdarları öz müstəqilliklərini qoruyub saxlamaq xatirinə əvvəllər Selevkilər, sonra isə Roma və Parfiya kimi qüdrətli dövlətlər arasında gedən şiddətli çəkişmələrdən daima istifadə etmişlər. Onlar müəyyən dövrlərdə Selevki, Parfiya, bəzi hallarda isə Romanı müdafiə edirdilər. Bu baxımdan da Atropat Midiyasında Roma münaqişələri bir sıra hallarda atropatenalıların xeyrinə müvəffəqiyyətlə nəticələnirdi. Böyük Midiyaya gəldikdə isə o, iki böyük qrup arasında gedən mübarizələrdə daima parfiyalıların mənafeyini müdafiə edirdi. Vətənlərini yadellilərdən müdafiə edən midiyalılar digər tərəfdən parfiyalılarla dil və etnik nöqteyi-nəzərdən yaxın idilər. Vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsi ilə çıxış edib parfiyalıların tərəfini saxlayan midiyalılar romalılara şiddətli müqavimət göstərmişdir. Məlum olduğu kimi, Atropatena hökmdarı I Artavazd Antoni ilə Fraat arasında olan çəkişmələrdə əvvəllər Fraatın tərəfində olub Antoniyə qarşı vuruşmuş, sonralar qənimətin bölüşdürülməsi üstündə Fraatdan inciyərək Antoninin tərəfinə keçmişdi. Bu səbəbə görə də Fraat Atropatenaya hücum edib I Artavazdı hakimiyyətdən salmışdı. O, Atropatenanın idarə olunmasını müvəqqəti olaraq Ermənistan çarına tapşırmışdı. Belə olduqda I Artavazd məcbur olub Antoniyə pənah gətirmişdi. Bu zaman I Artavazd həm də Antoninin oğlu ilə qohumluq münasibəti yaratmışdı. Antonidən sonra Kiçik Asiyaya gələn Avqust I Artavazdın xidmətini bəyənmişdi. Bu dövrdə Ermənistan hökmdarı Araksın əhali tərəfindən öldürülməsi ilə əlaqədar olaraq Artavazd Ermənistan hökmdarı təyin 281 Plini. XVIII, 144. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|