Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
oldular. Bu müharibələrdə atropatenalıların böyük rolu olmuşdur. Belə ki, e. ə. 222 - 220-ci illərdə III Antioxun Atropatenaya hücumu Artavazd tərəfindən dəf edilmiş, eyni zamanda atropatenalılar əks hücuma keçib düşməni paytaxt şəhərləri olan Selevkiyə kimi təqib edib sülh bağlamağa məcbur etmişlər. Lakin Selevkilərin süqutundan sonra Asiya qitəsinə yeni və güclü bir işğalçı olan romalılar gəlməyə başladılar. Selevkilərə qarşı Ermənistan çarı olan Artavazd da üsyan qaldırmış, lakin məğlub edilmişdi. Onun ərazisi yenidən Selevki dövlətinin ixtiyarına keçmişdi. E. ə.189-cu ildə isə Ermənistan hakimi Artaşes Selevki hökmdarlığına qarşı apardığı mübarizədə qalib kələrək ölkəsində müstəqil dövlət yaratmışdı. Lakin bir qədər keçdikdən sonra, e. ə. 55-ci ildə Parfiya şahı I Mitridat Ermənistan ərazisini işğal etdi. I Mitridat Ermənistanın idarəsini öz qardaşı Valarşaqa tapşırmışdı. Beləliklə, Ermənistanda Parfiya mənşəli Arşakilər dövləti yaranmışdı. E. ə. 64-cü ildə isə Kiçik Ermənistan romalılar tərəfindən işğal edildi. Bu tarixdən etibarən Ermənistan uğrunda iki böyük dövlət arasında mübarizənin təməli qoyuldu. Parfiya şahı II Mitridat (e. ə. 123 - 88-ci illər) öldükdən sonra Parfiyanın daxilində baş vermiş çəkişmələrdən istifadə edən II Tiqran Ermənistanı müstəqil elan etdi və bir müddət Atropatenanın da bir hissəsini özündən asılı vəziyyətə saldı. Parfiya çarı isə qocaldığına və daxili çəkişmələrdən ehtiyat etdiyinə görə II Tiqrana müqavimət göstərməkdən imtina etdi. Digər tərəfdən Romaya qarşı istər Pont çarı Mitridatın və istər II Tiqranın müttəfiqi olmaq təklifini də rədd etmiş, Roma ilə Pont və Ermənistan arasında aparılacaq müharibələrdə bitərəf qaldığını bildirmişdi. Romalılar e. ə. 69-cu ildə Lukullun komandanlığı altında Pont çarı Mitridat Evpatorun qoşunlarını məğlub edərək Ermənistana basqın etdilər. İberiya, Albaniya və Atropatenanın da zəbt edilməsi qorxusu yarandı. Lukull Ermənistanın paytaxtı Tiqranakert şəhərini mühasirəyə aldı. Erməni çarı II Tiqranın müttəfiqləri olan atropatenalıların, albanların və iberlərin böyük hərbi dəstələri onun köməyinə gəldilər. Plutarxın göstərdiyinə görə hökmdarlar əli silah tuta bilən bütün midiyalılardan və albanlardan ibarət xalq qoşunları ilə buraya gəldilər. Babil yaxınlığında olan dənizdən çoxlu ərəb, Kaspi dənizindən isə külli miqdarda alban və onların qonşuları gəldilər. Həmçinin Araz boyunda yaşayan müstəqil tayfalardan da az adam gəlməmişdi 295 . Tiqranakert altındakı döyüşdə ermənilərin, atropatenalıların və iberlərin birləşmiş qoşunları düşmənə şiddətli müqavimət göstərdilər. Onlar romalılar üzərinə ox yağdırır, yanar neft tökürdülər. Plutarxın göstərdiyinə görə, atropatenalıların və albanların dəstələri müttəfiqlər ordusunun olduqca böyük hissəsini təşkil edirdi. Belə ki, Tiqranakert yaxınlığındakı döyüşdə müttəfiqlər ordusunun sağ cinahı Midiya qoşunları adlanan qoşunlardan ibarət idi. Buna baxmayaraq, Lukull Tiqranakerti aldı; lakin e. ə. 67-ci ildə Roma qoşunları 295 Plutarx. Antoni, XXX, VIII. böyük itki verərək müttəfiqlərin təzyiqi altında tezliklə Ermənistandan çəkilməyə məcbur oldular. Roma senatı Lukullu komandanlıqdan kənar edərək buraya məşhur sərkərdə Qney Pompeyi göndərdi 296 . Eramızdan əvvəl 66-cı ildə Roma qoşunlarının Ermənistan və onunla qonşu olan ölkələrə yeni hücumu başlandı. Romalılar II Tiqranın qüvvələrini məğlub edərək, onu təslim olmağa məcbur etdilər. İşğalçılar Kaspi dənizi sahilində möhkəmlənməyə çalışır və Albaniyadan keçib Hindistana gedən ticarət yolunu zəbt etmək istəyirdilər. Plini bu haqda yazır ki, Pompeyin yürüşü zamanı təsdiq edilmişdi ki, yeddi gün ərzində Hindistandan Baktriyaya, Oks (Amu Dərya) çayına tökülən Bentra (Belxa) çayına və bu çaydan Kaspi dənizinə, ordan Kir (Kür) çayına qədər gəlmək, buradan isə Hindistan mallarını beş gündən az müddətə quru yolla Ponta və Fazisə çatdırmaq olar. Görünür, romalılar Parfiya dövlətinə şimaldan zərbə endirmək və Asiyanın içərilərinə doğru irəliləmək üçün Albaniya ərazisindən istifadə etmək istəyirmişlər 297 . Romalılar Kaspi dənizinin sahillərinə çatmağa dəfələrlə cəhd göstərmiş olsalar da müvəffəqiyyətsizliyə uğramışlar. Onlar bu işi görməkdən iki məqsəd qarşıya qoymuşdular. Birinci məqsəd Asiyanın içərilərinə soxulub Hindistana gedən ticarət yollarını, digər tərəfdən isə gələcəkdə Hindistanın özünü işğal etmək. İkinci məqsəd isə, Parfiya dövlətinə şimaldan zərbə endirmək idi. E. ə. 36-cı ildə Antoni 100 min nəfərlik ordu ilə Ermənistan ərazisini işğal etdikdən sonra isə Atropatenaya hücuma başladı. Romalıların 13 legionuna qarşı Parfiya çarı IV Fraat 50 minlik ordu çıxara bilmişdi. Atropatena şahı Artavazd bu müharibədə böyük rol oynaya bildi. O, romalılara qarşı IV Fraatın tərəfində çıxış edirdi. Ermənistan ərazisində toplanmış Antoninin 100 min nəfərlik qoşun dəstəsi o dövrün ən böyük hərbi qüvvəsi olmaqla bərabər bütün Asiyanı təşvişə salmışdı. Ordu başçıları Antoniyə məsləhət gördülər ki, bu böyük qüvvə Ermənistan ərazisində qışladıqdan sonra, yazda Atropatenaya hücum edib qarət etsin. Antoni isə ordu başçıları ilə razılaşmayıb təcili Araz çayını keçərək Atropatena ərazisinə daxil oldu. Atropatena şahları 350 ilə yaxın müstəqil hökmranlıq etmişdilər. Onlar öz ölkəsini yadellilərin hücumundan qurtarmaq üçun bu və ya digər qüvvətli dövlətlə iqtisadi siyasi əlaqəyə girirdilər. O dövrün ən güclü dövlətlərindən olan Parfiya və Roma bu qəbildəndir. Antoni Atropatenaya hücum edən zaman atropatenalılar dərhal parfiyalıların müttəfiqi kimi romalılara qarşı vuruşdular. Bu müharibə Atropatena ərazisində baş verdiyinə görə müharibənin əsas ağırlığı atropatenalıların üzərinə düşdu. IV Fraatın qoşun dəstələrinin romalılara qarşı arabir hücum etmələrinə baxmayaraq onlar bu müharibədə həlledici rol oynaya bilmədi. Atropatenanın hər iki paytaxt şəhəri işğalçıların hücumuna məruz qalmışdı. 296 Plutarx. Antoni, XXX, VIII. 297 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|