Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
və onun qardaşı Aleksandrı məğlub etdikdən sonra Atropaten Midiyasına hücum etmişdir. Atropatena çarı Artabazan düşmənə müqavimət göstərərək onu geri çəkilməyə məcbur edib onları paytaxt şəhərləri olan Selevkiyə qədər təqib etmişdir. E. ə. 220-ci ildə Atropatena çarı Artabazan Selevkilərlə müharibəni qurtarıb onlarla sülh müqaviləsi bağladı. Bu müqaviləyə görə Atropatena ərazisi xeyli genişlənmiş oldu. Belə ki, Ayrarat vilayətinin baş şəhəri olan Armavirlə birlikdə Araz vadisi Atropatenanın tərkibinə daxil edildi; ərazisi Kolxodiyaya kimi gedib çatdı. Arşakilər ilk növbədə özlərini Şərq xalqlarının xilaskarı kimi göstərib, Selevkilərə qarşı həmin xalqların gücündən istifadə edirdilər. Yustinin göstərdiyinə görə VII Antioxun dövründə Selevkilərlə Arşakilər arasında gedən müharibələrdə Böyük Midiya görkəmli rol oynamışdır 311 . Bu müharibələrdə Arşakilər bir neçə dəfə məğlub edilmişdir. VII Antiox parfiyalıları yer üzündən silib məhv etməyi qarşıya məqsəd qoymuşdu 312 . VII Antiox öz hərbi regionlarını parfiyalıların geri çəkildiyi rayonlarda yerləşdirmişdi. Regionların yerləşdiyi yaşayış məntəqələrində baş verən üsyanlar Selevkilərin məhv edilməsində mühüm rol oynamışdır. Böyük Midiyaya gəldikdə o, iki böyük dövlət arasında gedən mübarizələrdə daima parfiyalıların mənafeyini müdafiə edirdi. Midiyalılar isə ilk növbədə ―vətənpərvərlik‖ əhval-ruhiyyəsi ilə öz torpaqlarını yadelli işğalçılardan təmizləmək, digər tərəfdən isə parfiyalılarla dil və etnik nöqteyi-nəzərdən yaxın olduqlarına görə müdafiə edirdi. Mənbələrin verdiyi məlumatlardan aydın olur ki, e. ə. I və eramızın I əsrində baş vermiş mühüm tarixi hadisələrdə Atropaten Midiyası, habelə Böyük Midiya böyük rol oynamışlar. Eramızdan əvvəl I əsrin hadisələrində parfiyalılarla romalılar arasında gedən müharibələrdə Atropaten Midiyası, mühüm rol oynamışdır. Belə ki, eramızdan əvvəl 36-cı ildə Antoninin Atropatenaya hücumu zamanı Qazaka şəhərinin atropatenalılar tərəfindən qəhrəmancasına müdafiəsi və bu müharibədə Antoninin 100 min nəfərlik ordusunun məğlub edilməsi romalıların parfiyalılarla aparacaqları müharibənin planını alt-üst etmişdir. Ümumiyyətlə, Atropatena hökmdarları öz müstəqilliyini qoruyub saxlamaq xatirinə böyük qüvvələrin ilk növbədə selevkilər, sonralar isə parfiyalılar və romalılar arasında gedən şiddətli çəkişmələrdən daima istifadə etmişlər. Atropatenalılar Parfiyanı, bəzi hallarda isə Romanı müdafiə edirdilər. Atropaten müəyyən vaxtlarda Roma intriqaları bir sıra hallarda müvəffəqiyyət qazana bilmişdir. Belə ki, I Artavazd Antoni ilə IV Fraat arasında olan müharibələrdə ilk növbədə Fraatın tərəfində olub Antoniyə qarşı vuruşmuşdu, sonralar qənimətin bölüşdürülməsi üstündə IV Fraatdan inciyib Antoninin tərəfinə keçmişdir. Bununla əlaqədar IV Fraat Atropatenaya hücum edib I Artavazdı 311 Yusti. XXX, VIII, 10. 312 Е. Бикерман. Государство Селевкидов. Москва 1985, с. 36. hakimiyyətdən qovmuşdu. I Artavazd isə bu hadisədən sonra Antoniyə müraciət etmiş, həm də onunla qohumluq əlaqəsi yaratmışdır. Antonidən sonra Kiçik Asiyaya gələn Avqust I Artavazdın xidmətlərini bəyənmiş, onu Atropatenadan başqa, həm də Ermənistan hökmdarı təyin etmişdir. I Artavazd vəfat etdikdən sonra Avqust Atropatena hökmdarlığını onun oğlu Aryabarzana tapşırır. Eramızın 20 - 30-cu illərində II Artabarzan romalıların səyi ilə şahlığa çatmasına baxmayaraq, o, parfiyalılardan asılı vəziyyətə düşmüş və onlara xərac verməyə məcbur olmuşdu. II Aryabarzanın oğlu II Artavazd Atropatena ilə yanaşı Ermənistana da şahlıq etmişdir. II Artavazdan sonra Atropatenanın daxili və xarici siyasətində mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, eramızın I əsrinin birinci yarısından etibarən Atropatenada Arşakilərin kiçik qolu hakimiyyət başına gəlmiş və bu sülalə Sasanilərin dövründə də hakimiyyət başında olmuşdur. Bu hadisədən sonra Atropaten Midiyasında olan siyasi cərəyanlar büsbütün romalıların əleyhinə olmuşdur. Arşakilər hakimiyyətini ələ keçirən II Artaban öz qardaşı Vanonu Atropaten Midiyasının hökmdarı təyin edir. Eramızın 10 - 40-cı illərində hakimiyyət sürmüş Atropaten Midiyasının şahı III Artaban (Ərdəvan) ana tərəfindən Parfiyanın şimal-şərq zonasında yaşayan zadəgan köçəri tayfasına mənsub olmuş, atası isə Atropatena şahı idi. III Artaban Atropaten Midiyasında Arşakilər sülaləsinin kiçik qolunun banisi sayılır. O, romalıların barışmaz düşməni olmuşdur. Beləliklə, Atropatın nəsli Artavazdan sonra Atropaten Midiyası ilə yanaşı bütün İrana və ona tabe olan əyalətlərdə də hökmranlıq etmişlər. Antik müəlliflərin Midiya və Atropaten Midiyasının sonrakı dövrləri haqqında olan məlumatlarında ancaq alanların həmin əraziyə iki hücumuna təsadüf edilir. Alanlar eramızın 72 - 74-cü illəri arasında Xəzər dənizi sahilində olan əyalətlərə, o cümlədən Atropatenaya basqın etdilər. Alanlar bu zaman geniş ərazi olan Azov dənizi ilə Xəzər dənizi arasında olan ərazidə yaşayırdılar. Arşakilərin nəslindən olan Atropaten Midiyasının hökmdarı Pakor da alanların hücumlarının qarşısını ala bilməmişdi. Parfiya çarı Valagez (Balaş) əlacsız qalaraq bu böyük təhlükənin qarşısını almaq üçün parfiyalılara düşmən olan Roma imperatoru Vespasiana müraciət edib kömək istədi. Romalılar parfiyalıların müraciətinə mənfi cavab verib, alanlar əleyhinə vuruşmada onlara kömək etmədilər. Valagezin müraciətinin romalılar tərəfindon rədd edilməsinə baxmayaraq romalılarla parfiyalılar bir müddət sülh şəraitində yaşadılar. İki böyük dövlət arasında olan sülh uzun müddət davam etmədi. Romalılar parfiyalıların Ermənistan və Fərat çayı hövzəsində olan tam hökmranlığı ilə razılaşmayıb Arşakilər üzərinə hücum etmişdilər. Bu müharibələrdə Arşakilər Atropaten Midiyasının strateji mövqeyindən istifadə edirdilər. Arşakilərin kiçik qolu II Artabanın oğlu Vanondan başlayaraq III Artaban və sonra gələn hökmdarlar Atropaten Midiyasının hərbi nöqteyi-nəzərindən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|