Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ATROPATENADA ARġAKĠLƏRĠN KĠÇĠK QOLUNUN HAKĠMĠYYƏTĠ
qayıdaraq Antoninin dəstələrinə təkrar hücum etmiş, onların Fraaspa ətrafında olan səngərlərə dolmalarına mane olmuşlar. Belə bir vəziyyəti müşahidə edən atropatenalılar (şəhərin müdafiəçiləri) Fraaspanın qapılarını açaraq romalılar üzərinə gözlənilmədən hücum etmişlər. Vuruşmada atropatenalıların cəsarətli hücumlarını görən romalılar ağır tələfat verdikdən sonra qaçmağa məcbur olmuşlar. Bu məğlubiyyətdən qəzəblənən Antoni, bütün ordunun toplanması və onların 12 - 12 sıraya düzülməsi, hər 12 nəfərdən birinin ―püşk atmaqla‖ öldürülməsi əmrini vermişdir. Antoni geri çəkilən zaman düzənliklə deyil, dağ yolu vasitəsilə canını qurtarmağa səy göstərmişdir. Lakin dəhşət içərisində özünü itirən Antoni yolu tanımadığına görə bir nəfər mardlı bələdçilik edib onu Araz çayı sahilinə çıxarmışdır. Antoni Fraaspa ətrafından Araz çayına qədər olan məsafəni 27 gün ərzində qət edə bilmişdir. Bir sıra tarixçinin yazdığına görə Antoni Atropatena vuruşmasında 20 min piyada və 4 min süvari itirmişdir 302 . Plutarxın yazdığına görə Antoni Atropatenada 10 min nəfərlik döyüşçü itirmişdir 303 . Romalılar Fraaspa şəhərini mühasirə edib ala bilmədilər. Qışın yaxınlaşmasını görən Antoni qələbə ümidindən əl çəkərək danışıqlar aparmağa və geri çəkilməyə məcbur oldu. Bu məqsədlə Antoni öz elçilərinə demişdir: ―Mən Fraatdan parfiyalılar tərəfindən ələ keçirilmiş Roma bayraqları və əsirlərdən başqa heç bir şey istəmirəm‖. IV Fraat isə Antoninin bu təklifini rədd etmişdir. Lakin Fraat Roma ordusu geri çəkilən zaman onlara mane olmayacağını bildirmişdir 304 . Bu vədə baxmayaraq Roma orduları geri çəkilən zaman Atropatena və Parfiya orduları romalıları təqib etməyə başlamışlar. Dion Kassinin yazdığına görə, Antoni ilk hücumunu Beynəlnəhreyndən Krassın gəldiyi yol ilə başlamaq istəyirdi. Lakin o, e. ə. 37-ci ildə Fərat çayının sahilinə yetişdikdə parfiyalıların hazırlıq işlərini görüb, buradan keçməyin mümkün olmadığını nəzərə alaraq Ermənistana tərəf hərəkət etmiştir 305 . Antoni bu vuruşda 20 min piyada, 4 min süvari, o cümlədən 10 min Statyanusun ordusu və 7 - 8 min nəfər isə acından həlak olanı itirmişdir ki, tələfatın hamısı birlikdə 42 min nəfərə çatır. Antoni Atropatena ərazisini tərk etdikdən sonra, Artavazd ilə IV Fraat arasında əldə edilmiş qənimətlərin bölüşdürülməsində kəskin mübarizə başlayır. Bu vəziyyətdən istifadə edən Atropatena hökmdarı parfiyalılardan üz döndərib romalılarla müttəfiq olmaq üçün öz elçilərini Antoninin yanına göndərir. Antoni Atropatena elçilərini hörmətlə qarşılayır və onlarla Parfiya əleyhinə ittifaq bağlayır. Romalılarla atropatenalılar arasında ittifaqı möhkəmləndirmək məqsədi ilə dövrün adətinə görə hər iki dövlət qohumluq əlaqəsi yaradır. Artavazd öz qızı Yutapanı Antoninin oğlu İskəndərə ərə verir. 302 Plutarx. Antoni, XXXIII. 303 Yenə orada. 304 Yenə orada. 305 Dion Kassi. XXXIX, kitab; 25-ci bölmə. Beləliklə, Roma ilə Atropatena arasında olan iqtisadi-siyasi əlaqələr bir daha möhkəmlənir. E. ə. 35-ci ildə Antoni Ermənistan çarı Artavazda məktub göndərir. Bu vaxt Ermənistan çarı Artavazd tamamilə parfiyalıların təsiri altında idi. Buna görə də o, Antoninin məktubuna cavab vermir. E. ə. 34-cü ildə Antoni yeni ordu ilə qəflətən Ermənistan ərazisinə daxil olur. Ermənistan çarı cürət edib müqavimət göstərə bilmədiyi üçün Antoninin yanına gedir. Antoni isə onu həbs edir 306 . Antoni Atropatena şahının qızını oğluna alıb toy etdikdən sonra Atropatena şahı Artavazdı götürüb Ermənistan ərazisini qarət edir, sonra isə özü Misrə Kleopatranın yanına qayıdır 307 . Antoni e. ə. 32-ci ildə yenidən Araz çayına qədər gəlib Atropatena şahı Artavazd ilə dostluq müqaviləsini təzələmişdir 308 . O, ikinci dəfə Atropatena sərhəddindən uzaqlaşdıqdan sonra IV Fraat Ermənistan şahının oğlu Artakezyas ilə birlikdə Atropatenaya hücum etmişdir. Birinci döyüşdə məğlub olmasına baxmayaraq IV Fraat ikinci vuruşda Atropatena şahı Artavazdı məğlub edib, oranı işğal etmişdir. Bu zaman Artakezyas da Ermənistanı ələ keçirib, orada olan Roma ordularını dağıtmışdır. Beləliklə, e. ə. 32-ci ildə Atropatena yenidən parfiyalılara vergi verməli olmuşdur. Lakin bu hadisə uzun sürməmiş, IV Fraat hakimiyyətdən əl çəkdikdən sonra atropatenalılar parfiyalılara vergi verməkdən boyun qaçırıb yenidən müstəqil siyasət aparmışlar 309 . Eramızın 2 - 5-ci illərində anası parfiyalı, atası isə atropatenalı olan III Artaban hakimiyyət başına keçdikdən sonra Atropat nəslindən olan o, bütün İrana şahlıq etmiş qardaşı Pakoru isə Atropatena hökmdarı təyin etmişdir. Beləliklə, Artabandan etibarən Parfiya hakimiyyəti Atropat sülaləsinə keçmişdir. Atropatena hökmdarları parfiyalılarla romalılar arasında gedən çəkişmələrdən məharətlə istifadə edib öz ölkələrinin iqtisadi-siyasi və mədəni müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdilər. Digər tərəfdən atropatenalılar bir çox hallarda qonşuları olan ermənilərlə də qohumluq və diplomatik əlaqə yaratmışdılar. ATROPATENADA ARġAKĠLƏRĠN KĠÇĠK QOLUNUN HAKĠMĠYYƏTĠ Atropaten Midiyası Makedoniya müharibələrindən sonra Midiyadan ayrılıb onun digər əyalətlərindən fərqli olaraq öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdir. Polibinin 310 göstərdiyinə görə III Antiox (e. ə. 223 – 222) Midiya satrapı Molonu 306 Strabon. Göstərilən əsəri, XI, 13, 15. 307 История армянского народа. Аипетрат, Ереван, 1951, с. 47. 308 Yenə orada. 309 Abbaspur Məhəmmədəli şuştəri. İrannamə, Tehran, 1321, s. 103. 310 Polibi. V, 55. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|