Mühaz rə 1 relyef haqqinda ümum məlumat relyef formaları V
Yüklə 187,09 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜHAZ R Ə 7 RELYEF V Ə QL M
- MÜHAZ R Ə 8 RELYEF-ENDOGEN V Ə EKZOGEN QÜVV ƏL ƏR N QAR ŞILIQLI T ƏS R N ƏT C ƏS D R
- MÜHAZ R Ə 9 RELYEF N ƏM ƏL Ə G ƏLM ƏS ND Ə DENUDAS YANIN ROLU
xəritəsi izoxətlər vasitəsilə də tərtib edilir.Bu kvadratların daxilində yazlmış eyni qiymətli rəqəmləri olan nöqtələrin birləşdirilməsi üsulu ilə aparılır. Bu üfüqi parçalanma xəritəsi tətibinin ən sadə üsuludur.Həmin xəritə başqa üsullarla da tərtib edilə bilər.Bunlardan biri suayrıcı xətlərlə ən yaxın erozion formanın (məsələn,dərənin talveqi) arasında məsafənin ölçülməsidir.Bu yolla parçalanma sıxlığı xəritəsi tərtib edilir. D ə r i n l i k p a r ç a l a n m a x ə r i t ə s i.Bu xəritəni tərtib etməyin əsasa üsullarından biri topoqrafik xəritədə kvadratlarda ən uca məntəqənin hündürlüyündən ən alçaq məntəqənin hündürlüyünü çıxıb,alınan rəqəmi kvadratın ortasında yazmaq,sonra isə birinci xəritədə olduğu kimi ştrixləmə,rəngləmə,yaxud izoxətlər üsulu ilə dərinlik parçalanma xəritəsinin,yaxud kartoqrammanın (bu hər kvadratı ştrixləmə,yaxud rənglənmə yolu ilə tərtib edilir) tərtib edilməsi üsuludur. S ə t h m e y i l l i y i x ə r i t ə s i. Səth meyilliyi xəritəsini tərtib etmək üçün topoqrafik xəritədə səthin meyl bucağı α və tgα-a bərabər olan kəmiyyət- maillik ί müəyyən edilir.Sonra müxtəlif meyilliyə malik olan sahələrin sərhədləri arasındakı sahələr ştrixlənir,yaxud rənglənir. B a z i s s ə t h i x ə r i t ə s i. Bu xəritəni tərtib etmək üçün topoqrafik xəritədə dərə şəbəkəsi qaldırır və həmin şəbəkədə 1,2,3 və s. dərəcəli qollar ayrılır.Daha sonra topoqrafik xəritədəki horizontalların eyni dərəcəli qolların birləşdiyi nöqtəni kəsdiyi sahənin mütləq yüksəkliyi müəyyən edilib,həmin kəsişmə nöqtəsində yazılır.Eyni kəmiyyətli nöqtələr ixoxətlərlə birləşdirilir və bazis səthi xəritəsi relyefin struktur formalarını,bəzi hallarda dərinlik tektonik strukturları müəyyən etməkdə böyük əhəmiyyət kəsb edir.Adətən ən kiçik dərəcəli qollara əsasən tərtib edilmiş bazis səthi xəritələri ilə topoqrafik xəritə arasnda fərq çox az olur.Bu halda təretib edilən xəritənin izoxətləri bir növ topoqrafik xəritədəki horizontallara uyğun gəlir (məsələn,birinci dərəcəli qollara əsasən tərtib olunan bazis səthi xəritəsi) Morfometrik xəritələrin yuxarıda göstərilənlərdən savayı bir sıra başqa növləri məlumdur.Bunlardan qalıq relyef xəritəsi,hidroqrafiya şəbəkəsi xəritəsinin təhlili dərə,yarğan ,qobu şəbəkəsi tiplərinin təhlili və s. relyefin morfostruktur Melikov Behruz
təhlilində olduqca faydalıdır.Bu üsullarda n kompleks istifadə etməklə məlum olmayan,yaxud başqa üsullarla aşkar edilməsi çətin olan tektonik qırılmaları,gömülmüş strukturları.dərinlik tektonik quruluşun bəzi əlamətlərini müəyyən etmək mümkündür. Morfometrik tədqiqatların nəticələri insanın təsərrüfat fəaliyyətinin bir sıra sahələrində (meliorasiya işlərində müxtəlif məqsədli tikinti işlərində və i.a.)geniş istifadə edilir.
Melikov Behruz MÜHAZ RƏ 7 RELYEF VƏ QL M
Relyefin inkişafında və əmələ gəlməsində iqlimin rolu böyükdür. qlim xarici (ekzogen) amillər sırasında ən mühüm yer tutmaqla relyefə bilavasitə təsir göstərir.Yer səthi qatına təsir göstərən bu amil çox müxtəlif hadisə və proseslər törədərək olduqca mürəkkəb relyef formalarının yaranmasına səbəb olur. qlim və relyef arasında mürəkkəb əlaqə vardır.Onların bir-birinə qarşılıqlı təsiri,yer səthində əmələ gəlməsi prosesindən uzaq olan digər prosesləri də müəyyən edir. qlim relyefə təsir etdiyi kimi,relyef də iqlimə təsir edir.O,eyni zamanda dolayı yolla öz-özünə də təsir göstərir. qlim amilləri yeni relyef formaları əmələ gətirməklə ərazini çox parçalayır və bu parçalanmış sahələrin özünəməxsus mikroiqliminin yaranmaüsına səbəb olur.Beləliklə,bu iki amil-iqlim və relyef nəinki bir-birinə,hətta biri başqası vasitəsilə özünə də təsir göstərir. Yer qabığının geomorfoloji landşaftları birbaşa iqlimin təsiri nəticəsində yaranmışdır.Hər bir iqlim qurşağında özünəməxsus relyef əmələ gətirən amillər mövcuddur.Başqa sözlə desək,ayrı-ayrı iqlim qurşaqlarında relyefin inkişafı(xarici amillərin təsiri ilə) müxtəlif istiqamətlərdə gedir. Relyef əmələ gəlməsində iqlimin rolunun təsnifatını A.Penk vermişdir.O,üç ə sas iqlim tipi ayırmışdır: 1)nival; 2)humid (rütubətli); 3)arid (quru və isti) .S.Şukin relyef əmələ gəlməsində iqlimin mürəkkəb fəaliyyətini nəzərə alaraq onun daha dəqiq təsnifatını vermiş və hər iqlim tipində baş verən proseslərin mahiyyətini göstərmişdir. 1)N i v a l iq l i m-bütün fəsillərdə yağıntıların sülb halında (qar) düşməsilə xarakterizə olunur.Yer səthinə düşən sülb yağıntının miqdarı qısa yay fəslində ə riyən həcmdən xeyli artıq olduğuna görə toplanaraq buzlaq əmələ gətirir.Nival iqlimdə qaimi qar xətti qütblərdə dəniz səviyyəsinə qədər düşür,quruda böyük sahə tutan qalın buzlaq kütləsi əmələ gəlir (Qrenlandiya,Antarktida və s.).Adətən,qalın buzlaq örtüyünün relyefi onun altında yatan qurunun relyefinə uyğun gəlmir. Melikov Behruz Nival iqlimə qar xəttindən yüksəyə qalxan dağlarda da rast gəlmək olur.Adətən,relyefdə yüksək dağların nival iqlimi
sahəsində buzlaq
formaları:sirklər,karlar,tabağaoxşar dərələr (troqlar),iti yallar,piramidaya oxşar zirvələr və s. əmələ gəlir. Qütb iqlimi,yaxud çoxillik donuşluq qruntları iqlimi-kontinental tundralar zonası üçün (Şərqi Sibir) xarakterdir.Bu iqlim uzun sürən sərt qışı,qısa və sərin yayı,yağıntılarının azlığı (300 mm-dən az),çox buludluluğu,günəş radiasiyasının az intensivliyi və güclü küləklərlə səciyyələnir.Qütb iqlimi zonasında qalınlığı bir neçə yüz metrə çatan çoxillik donuşluq qatı yerləşir.Bu hadisə ilə relyefin xüsusi mikro və mezoformaları əlaqədardır.Bu iqlim şəraitində bütün il boyu,hətta yayda belə fiziki aşınma qüvvətli gedir və bol iri qırıntılı məhsul toplanır.Kimyəvi aşınma isə olduqca zəif gedir.Bu zonanın dağlarında soliflükasiya və şaxta aşınması dağüstü terrasların (qolslar) və hamarlanmış səthlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Qışda küləyin qarı sovurması nəticəsində şaxta açıq qalan qruntun səthində çatlar əmələ gətirir.Yazda çatlara dolan sular ecələr donur və onları genişləndirir,həm də yeni çatlar sisiteminin yaranmasına səbəb olur.Bu proses nəticəsində qrunt çox parçalanır,yer səthində “daş çoxbucaqlıları”,daş zolaqları və s. əmələ gəlir. Çoxillik donuşluq şəritində sula əhəngdaşı qatlarında karst əmələ gətirə bilmir.Bunun əvəzinə həmin zonada termokarst hadisəsi-müəyyən dərinlikdə donuşluğun əriməsi və üst qatın uçaraq çökəklər yaratması hadisəsi baş verir. 2)H u m i d i q l i m-il ərzində düşən yağıntların buxarlanması və yerə hopan suların çox olması ilə xarakterizə olunur.Qalan atmosfer suları isə yamacla axaraq səthi denudaisyanı əmələ gətirir və çaylar şəklində axaraq eroziyanın müxtəlif növlərini törədir.Bununla əlaqədar olaraq humid iqlimlərdə relyefin eroziya formaları geniş yayılmışdır. Humid iqimi üç yarımtipə ayırmaq olar: a)M ü l a y i m e n l i k l ə r i n h u m i d i q l i m i-həmin qurşağın daha ş imal (şimal yarımkürəsində) və cənub (cənub yarımkürəsində) zonaları üçün xarakterdir.Hər il qışda qar örtüyü əmələ gəlir və bir neçə ay suyun torpağa Melikov Behruz keçməsi dayanır.Qarlar əriyəndə,çaylar daşır.Onlar böyük dağıdıc və toplayıcı iş görür. llik yağıntılar 300-650 mm arasında dəyişir,hətta bundan da artıq olur.Qışd temperatur -20°-25° düşür,iyulda +10° ilə +20° arasında dəyişir.Yayda kimyəvi aşınma çox qüvvətli gedir.Ağac bitkilərinin (iynəyarpaqlı və enliyarpaqlı) və çəmənlərin yayılması yarğan eroziyasının inkişafına mane olur.Eroziya şəbəkəsi orta sıxlığa malikdir.Karbonatlı süxurlarda karst hadisəsi inkişaf edir.Əksər halda karstın örtülü forması yayılmışdır ki,bu da üstdən karstlaşmayan süxur qatları iə örtülmüşdür. b)M ü l a y i m e n l i k l ə r i n s e m i h u m i d i q l i m i-kəskin fərqlənən rütubətli və quru dövrlərə bölünür (musson iqlim sahələri,subtropiklər və s.Rusiya çölləri iqlimini də bu tipə aid etmək olar).Rütubətli dövrdə eroziya və kimyəvi aşınma,quraq dövrdə isə fiziki (termik) aşınma sürətlə gedir.Relyefin formalaşmasında daimi axar sularla bərabər,müvəqqəti axar sular da böyük fəaliyyət göstərir.Çöllər zonasında müvəqqəti axar sular xətti eroziyanı (yarğan eroziyasını) inkişaf etdirərək,ərazini çox parçalayır. c)E k v a t o r i a l m e ş ə l ə r i n h u m i d i q l i m i.Bu iqlim zonasında illik yağıntıların miqdarı 1500-2000 mm və daha artıq olur:Temperaturun illik amplitudu (qitə daxilində 6°,dəniz sahillərində 1°-2°) sutkalıq amplitudundan xeyli az olur.Torpağın və qayaların səthində bu fərq daha yüksəkdir.Orta illik temperatur +23° +28°-dir.Belə bir şəraitdə fiziki aşınma olduqca zəif,kimyəvi aşınma isə çox sürətlə gedir.Dağlıq sahələrdə aşınmanın bu iki növü arasında nisbət dəyişir. Aşınma qabığı çox qalın olur və qırmızı torpaqlar inkişaf edir.Çox zəngin bitki örtüyü səthi axarı azaldır,xətti eroziya yaxşı inkişaf edə bilmir.Bu zonanın çaylarında da eroziya zəif gedir.Bunun səbəbi çaylarda asılı və diblə sürüdülən materialın az
olmasıdır.Ekvatorial meşələrin kənar yarımzonalarında (savannalarda) iqlim qeyd ediləndən xeyli fərqli olduğuna görə,burada relyef ə mələ gəlməsi prosesi də başqa istiqamətdə gedir. 3)A r i d i q l i m-yağıntıların azlığı (150-200 mm-dən az),havanın çox quruluğu,buxarlanmanın intensivliyi,səmanın açıqlığı havanın qışda və gecələr xeyli soyuması ilə xarakterizə olunur.Belə iqlim şəraitində bitki örtüyü ya çox Melikov Behruz seyrək,yaxud da tamamilə olmur.Külək heç bir maneəyə rast gəlmədən quru və kövrək
süxurları sovurur.Külək səhrada deflyasiyanı (sovrulmanı),akkumulyasiyanı və korroziyanı (yonmanı) şərtləndirən başlıca amildir.Bu müxtəlif işlərin nəticəsində mürəkkəb relyef formaları yaranır. Arid iqlimi iki yarımtipə ayırmaq olar: a)t a m a r i d i q l i m-passatlar zonasının tropik səhralar iqlimidir.Yağıntıları çox az olub ildə,bəzən bir neçə ildə bir dəfə düşür,bəzən də çox qüvvətli leysan yağışlar yağdığında görə güclü səth axını əmələ gətirir.Səhrada bu səth axınları qutuyabənzər,lakin bir-birindən çox aralı yerləşən,səhra daxilindəcə qurtaran erozion dərələr,şırımlar əmələ gətirir.Belə səhralar axmaz hövzələrdir. ntensiv aşınma nəticəsində əmələ gələn külli miqdarda qırıntı materiallar səhra daxilində qalır (külək yalnız narın tozları xaricə çıxara bilir).Səhralarda relyefin əsas formaları qapalı,axmaz hövzələrdir.Bunların bir çoxu tektonik olsa da,formalaşmasında küləyin rolu böyükdür. b)s e m i a r i d i q l i m-mülayim enlik səhralarının iqlimidir.Bu iqlim zonasında yağıntıların miqdarı bir qədər artıq olub,hər il müəyyən (qısa) dövrdə düşür.Müvəqqəti yağışlar zamanı sahəvi və eləcə də xətti eroziya inkişaf edərək relyefin dəyişməsinə təsir göstərir.Xətti eroziya çox inkişaf etdikdə xüsus relyef tipi-“pis torpaqlar”(bedland) əmələ gəlir.Adətən,semiarid iqlim səhralarında qumlar tez bərkiyir və onların hərəkəti dayanır.
Melikov Behruz
Melikov Behruz MÜHAZ RƏ 8 RELYEF-ENDOGEN VƏ EKZOGEN QÜVVƏLƏR N QARŞILIQLI TƏS R NƏT CƏS D R Ümumi məlumat Yer qabığının geoloji strukturlarının relyefin əmələ gəlməsində böyük rolu vardır.Lakin biz hər hansı bir sahənin relyefini öyrənərkən geoloji strukturların relyefdə tam əksini müşahidə etmirik.Deməli,relyefin inkişafına və onun müəyyən formalarının əmələ gəlməsinə geoloji strukturları törədən endogen qüvvələrdən başqa digər qüvvələr də təsir göstərir.Bu qüvvələr ekzogen qüvvələrdir Ekzogen qüvvələrə aid olan eroziya prosesinin bütün növləri (buzlaq eroziyası-abraziya,ekzarasiya,külək eroziyası-deflyasiya,daha böyük amil olan axar suların eroziyası,abraziya,akkumlyasiya),endogen qüvvələrin (tektonik hərəkətlər,vulkanizm və s.) yaratdığı relyef formalarını qüvvətli dəyişdirir. Ekzogen qüvvələrin yer səthinə təsiri nəticəsində tektonik (endogen) relyef müxtəlif dərəcədə dəyişir.Bu işdə vaxtın (zamanın) böyük əhəmiyyəti vardır.Uzun geoloji dövrlər ərzində ekzogen qüvvələr relyefə təsir göstərir və endogen qüvvələrin əmələ gətirdiyi ilkin relyef çox dəyişir,nəticədə ordan bir əsər qalmır(qırışıq dağların peneplenləşməsi,çevrilmiş relyef,quruda olan böyük tektonik çökəklərin kontinental,dənizdəkilərin isə dəniz çöküntüləri ilə dolması və s.)
Relyefin ekzogen qüvvələr tərəfindən dəyişilməsində daxili hərəkətlərin xarakterinin böyük əhəmiyyəti vardır.Dağlıq sahə uzun müddət qalxmaqda davam edirsə,denudasiya hər il onu müəyyən dərəcədə alçaltmasına baxmayaraq,o öz yüksəkliyini itirmir.Lakin,onun tərkibində iştirak edən geoloji srukturlar və ilkin relyef formaları arası kəsilmədən dəyişir (təkamül edir).Müəyyən edilmişdir ki,yer qabığının inkişafında geoloji vaxt keçdikcə bir sahədə baş verən aktiv tektonik hərəkətlərin intensivliyi azalır,dayanır və bəzən əks istiqamətli hərəkətlər də baş verir.Birinci halda,yeni tektonik hərəkətlər zəiflədikdə vaxt keçdikcə ekzogen Melikov Behruz
qüvvələr onu tamamilə dəyişir,yüksək dağların yerində düzənliklər və alçaq təpəliklər əmələ gəlir. Tektonik hərəkətlər istiqamətini dəyişdikdə ekzogen amillərin təsiri olmadan həmin dağlar çökür,onların yerində böyük çökəklər əmələ gəlir.Çökəkliklər sahəsi isə dağlara çevrilir.Ekzogen amillərin relyefə təsiri əhəmiyyətli dərəcədə endogen qüvvələrin xarakteri ilə müəyyən edilir.Məsələn,yer səthində eroziyanın,yaxud akkumulyasiyanın mövcud olması hər şeydən əvvəl endogen relyefin xarakterindən və deməli endogen qüvvələrin təsirindən asılıdır.Ekzogen proseslərin intensivliyinə və relyefi daha sürətlə dəyişməsinə endogen qüvvələrin (məsələn,tektonik qalxmanın qüvvətlənməsinin dərinləşdirici eroziyanı gücləndirmnəsi,dağqabağı çökəklərin ə yilməsinin akkumulyasiyanı gücləndirilməsi) böyük təsiri vardır. Ayrı-ayrı amil və proseslərlə əlaqədar olaraq əmələ gələn və inkişaf edən relyef tipləri,formaları haqqında müvafiq fəsillərdə daha ətraflı məlumat veriləcək.Burada isə məqsəd yalnız onu qeyd etməkdir ki,yer səthinin relyefinə tək endogen və ekzogen proseslərin nəticəsi kimi baxmaq düzgün deyil.Hər hansı bir sahənin relyefinə nəzər salsaq,hər iki kateqoriyaya aid olan qüvvələrin qarşılıqlı ə laqəsi,bir-birinə təsiri və yer qabığı relyefinin inkişafında birgə fəaliyyəti aydın görünür. Melikov Behruz MÜHAZ RƏ 9 RELYEF N ƏMƏLƏ GƏLMƏS NDƏ DENUDAS YANIN ROLU
Aşınmış məhsulların öz yerindən başqa yerə aparılması prosesinə denudasiya deyilir.Denudasiya tektonik hərəkətlər və vulkan püskürməsi nəticəsində əmələ gələn bütün yüksəklikləri (dağları) müxtəlif yollarla aşındırır və alçaldır.Bütün ekzogen amilərin dağıdıcı fəaliyyətini denudasiya adlandırmaq olar.Denudasiyanı təşkil edən bütün mürəkkəb proseslərdə daimi qüvvələrdən biri ağırlıq qüvvəsidir.Bu aşınmış məhsullara ya bilavasitə,yaxud da hərəkətdə onun bir yerdən başqa yerə,başlıca olaraq yüksəkliklədən çökəklərə və düzənlərə tərəf hərəkət etməsini,yerini dəyişməsini şərtləndirir.Denudasiya hərtərəfli və mürəkkəb bir prosesdir.O meyilliyi 3-4° və artıq olan bütün yamaclarda səthin alçalmasına səbəb olur.Beləliklə,denudasiyanın fəaliyyəti tektonik qalxmaların yaratdığı relyef formalarının dəyişməsinə yönəlmışdir. Ağırlıq qüvvəsi öz əsasında ayrımış bütün süxur hissələrinə təsir göstərir.Yamacın meyilliyindən və ağırlıq qüvvəsinin təsirinə məruz qalan kütlənin xarakterindən asılı
olaraq denudasiya özünü müxtəlif formalarda göstərir.Adətən,dağlıq ölkələrdə öz əsasından ayrılmış süxur parçaları (qırıntıları) öz ağırlığı altında yamac üzrə aşağı hərəkət edir.Yamacın meyillik dərəcəsindən və kütlənin həcmindən asılı olaraq süxur parçası (qırıntı) müxtəlif sürətlə əvvəlki yerindən müxtəlif məsafəyə hərəkət edir.Yamac çox dik olduqda əsasından ayrılan qırıntılar ani bir vaxtda yamac aşağı yuvarlanaraq meyillik azlaqn yerlərdə toplanır (qalaqlanır) və “töküntü konusu” (ufantı konusu) əmələ gətirir.Demək olar ki,bütün dağlıq sahələrdə möhkəm və çatlı süxurlardan təskil dik yamacların ətəyində “töküntü konuslarına” rast gəlmək olar.“Töküntü konusu”da qırıntı materialın növləşməsi müşahidə edilir.Ən iri kəsəklər konusun aşağısında (ətəyində),ən xırdalar isə zirvəsində toplanır.Adətən,konusun zirvəsindən yuxarıda çox ensiz “daş çayı” yerləşir. Melikov Behruz
Yamacla aşağı hərəkət edən qırıntı məhsullar ya sahəvi,yaxud da xətti hərəkət edir.Lakin yamac üzrə aşağı getdikcə sahəvi hərəkət xətti hərəkətlə əvəz olunur.Hərəkət edən qırıntılar öz yataqlarına təsir göstərərək dayaz şırımlar əmələ gətirir.Dik yamaclarda əmələ gələn daş axınlarında hərəkət həmişə olur.Kənardan olan təsir bu hərəkəti sürətləndirə bilər. Aşınma qabığı yamacın meyilliyi 3-4° və bundan artıq olduqda hərəkət edir.Belə az meyilli yamaclarda kütlənin hərəkətinə səbəb aşınma qabığını təşkil edən hissəciklərin həcminin dəyişməsidir ki,bu da hər şeydən əvvəl üst qatda temperaturun sutkalıq amplitudundan asılıdır.Gündüz maili səthdə
hissəciklərinhəcmi kiçilir və onların arasında kiçik boşluqlar əmələ gəlir.Hər bir hissəcik dayanmaq üçün
özündən aşağıdakı hissəciyə
söykənməli olur.Beləliklə,hər iki halda (həcmin böyüməsi və kiçilməsi hallarında) hissəciklər və bütövlükdə aşınma qabığı,xüsusilə onun üst təbəqələri yamac aşağı hərəkət edir. Bu hal çoxillik donuşluq sahələrində özünü daha aydın göstərir.Bundan ə lavə narın çöküntülərdən ibarət olan aşınma qabığı çox islandıqda həcmin genişlənməsi və ağırlığın artmasının təsiri nəticəsində nisbətən artıq sürətlə aşağı hərəkət edir.Aşınma qabığı suda asan islanan gil hissəciklərindən ibarət olduğu üçün çox islandığı zaman sıyıqlaşır və yamac üzrə aşağı hərəkət etməsi sürətlənir. Bütöv (sahəvi) denudasiya əksərən yamacların yuxarı hissəsində baş verir,aşağı getdikcə isə xətti denudasiyaya çevrilir.Hətta bütöv kütlə olan aşınma qabığında da aşağı getdikcə xətti hərəkət baş verir.Qeyd etmək lazımdır ki,yer səthində sahəvi denudasiya,xətti eroziyadan daha geniş yayılmşdır.Lakin xətti eroziya üstün olan yerlərdə (su eroziyası,buzlaq eroziyası-ekzarasiya,külək eroziyası sahəvi olduğu kimi xətti də ola bilər) sahəvi denudasiyanın fəaliyyəti nəzərə az çarpır. Dağ və dərə yamaclarının suayrıcıya tərəf geri çəkilməsində (səthinin daimi olaraq alçalması nəticəsində) və uzun geolji vaxt ərzində dağların peneplenləşməsində sahəvi denudasiyanın böyük rolu vardır. Tektonik qüvvələrin təsiri nəticəsində ərazi nə qədər çox yüksəyə qalxarsa ,denudasiyanın fəaliyyəti də (intensivliyi) o qədər də artar və peneplenləşmə Melikov Behruz sürətlənər.Nisbi yüksəklik fərqi artdıqca yamacların meyilliyi,bununla bərabər denudasiya prosesinin enerjisi və ymacın yeniləşməsi prosesinin intensivliyi də artır.Xətti eroziya sahəni sıx və dərin dərələrlə parçaladıqca denudasiya səthlərini artırır.Buna görə də daha intensiv və kəskin parçalanmış sahələrdə denudasiya prosesi daha aktiv geomorfoloji cproses kimi relyefə təsir göstərir,onu dəyişdirir və ümumiyyətlə,relyefin təkamülündə mühüm rol oynayır.
Melikov Behruz Document Outline
Yüklə 187,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|