MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

 
1
Bayramov Ə.S. . Əlizadə Ə.Ə.. Psixologiya. Bakı, "Maarif' 
1089. səh. 116-117. 
23 
downloaded from KitabYurdu.org

---

Müasir psixologiyada tələbatların müxtəlif təsnifatı vardır. 
Onlar mənşəyinə görə 
təbii 
və
 mədəni
; predmetinə görə isə 
maddi 
və 
mənəvi
tələbat növlərinə bölünür. 
Bütün adamlarda yuxuya, istidən, soyuqdan qorunmağa tələbat 
vardır və bütün bunlar təbii tələbatlardır. Mədəni tələbatların 
növləri genişdir: çəngəl, bıçaqdan istifadə etməkdən başlamış, evi 
bəzəmək, S.Vurğunun əsərlərini əldə etmək tələbatına qədər onun 
müxtəlif növlərini qeyd etmək olar. Qidaya, geyimə, mənzilə və s. 
olan tələbatlar maddi tələbat hesab olunur. Mənəvi tələbatlara isə 
kino, teatr tamaşaları, təbiət mənzərələri, rəsm əsərlərinə baxmaq, 
kitab, qəzet, jurnal oxumaq və s. göstərmək olar. 
Tələbatlar dinamik xarakter daşıyır. İnsanın fəaliyyət və 
ünsiyyət sahəsi genişləndikcə onlar da dəyişirlər. Tələbatların bu 
mühüm xüsusiyyəti öz əksini onda tapır ki, təmin olunmuş hər 
hansı bir tələbatın zəminində yeni yüksək tələbatlar formalaşır. 
Tələbatlar öz-özlüyündə fəaliyyətin məqsədini müəyyən etmir. 
İnsan öz tələbatlarını müəyyən etmək və təmin etmək üçün işə 
başladıqda, tələbatı təmin edəcək predmet müəyyən edir, yəni 
motivlər əmələ gəlir. İnsan fəaliyyətinin spesifik xüsusiyyəti 
ondan ibarətdir ki, o həmişə hər hansı məqsədə xidmət edir. Lakin 
özünün bütün məqsədlərini fəaliyyət prosesində, eyni dərəcədə 
reallaşdıra bilmir. Çünki məqsəd şəxsi mə'na kəsb etməli, onun 
daxili təhrikinə çevrilməlidir. 
Motiv (latınca movere-hərəkətə gətirmək, işlətmək deməkdir) 
dedikdə tələbatların təmin olunması ilə əlaqədar olaraq insanı 
fəaliyyətə təhrik edən amillər nəzərdə tutulur.
1
İnsanın həyat və fəaliyyətində bir çox hadisələr baş verir ki, 
onlar özünü motiv kimi göstərir: onlara misal olaraq, əqidə və 
dünyagörüşü, maraq və emosiyaları, həvəs, yönəliş və s. misal ola 
bilər. Motivlər çox olduğuna görə insanı fəaliyyətə eyni vaxtda 
müxtəlif motivlər təhrik edə bilər. Lakin butün hallarda 
motivlərdən biri əsas, aparıcı, digərləri isə ikinci dərəcəli