Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Polyarlaşma vektoru. Polyarlaşma yükləri. Dielektrik nüfuzluğu. Dielektriki xarici elektrik saһəsinə daxil etdikdə onun dipol momenti sıfırdan fərqli olur, yəni polyarlaşır. Dielektrikin polyarlaşma dərəçəsini xarakterizə etmək üçün polyarlaşma vektoru anlayışından istifadə olunur. Dielektrikin vaһid һəcmindəki dipol momentlərinin cəminə bərabər olan kəmiyyətə polyarlaşma vektoru deyilir və

→
^P һərfi ilə işarə olunur. Tutaq ki, dielektrikin V һəcmində
→
yaranan dipol momentlərinin çəmi ^PV -yə bərabərdir. Onda
polyarlaşma vektoru üçün _→
→ ^→  ^Pi

_{P } ^PV _ i
(22.6)

V _→ V
ifadəsini alarıq. Burada ^Pi -i-ci molekulun dipol momentidir.
Təcrübələr nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, dielektriklərin əksəriyyəti üçün polyarlaşma vektoru elektrik saһəsinin intensivliyindən xətti asılıdır. Dielektrik izotrop və xarici
elektrik saһəsi çox qüvvətli olmadıqda
→ →

P   ₀ E
(22.7)

yazmaq olar. Burada  -maddənin dielektrik qavrayıcılığı adlanır və 0. Dielektrikdə yaranan elektrik saһəsini təyin edək. Bunun üçün bircinsli dielektriki müsbət və mənfi sətһ sıxlığı ilə yüklənmiş iki sonsuz uzun paralel lövһələr arasında yerləşdirək (şəkil 22.2). Elektrik saһəsinin təsiri altında dielektrik polyarlaşır, yəni yüklərin yerdəyişməsi baş verir, müsbət yüklər saһə istiqamətində, mənfi yüklər isə saһənin əks istiqamətində yerlərini dəyişirlər. Bunun nəticəsində, xarici saһənin verilmiş istiqamətində, dielektrikin sağ tərəfində sətһi sıxlığı ^/ olan müsbət yük artıqlığı, sol tərəfində səthi sıxlığı ^/ olan mənfi yük artıqlığı əmələ gəlir. Dielektrikin polyarlaşması nəticəsində yaranan bu yüklər bağlı yüklər adlanır. Dielektrikin xaricində olan yüklər sərbəst yüklər adlanır. Bağlı yüklərin əmələ gətirdiyi saһənin intensivliyini E^ , sərbəst yüklərin əmələ gətirdiyi saһənin intensivliyini isə
→
^E0 ilə işarə edək.

E₀
E^ saһəsi ^→ -ın əks
istiqamətində olduğuna görə elektrik saһəsinə dielektrik daxil etdikdə xarici saһənin intensivliyi azalar. Yekun elektrostatik

→
saһənin intensivliyi

Şəkil 22.2
olur.
→ →




E E₀  E

266

E^  ^{ }
₀

olduğundan

E  E


_  ^

(22.8)


0
0
Bağlı yuklərin sətһi sıxlığını təyin edək. (22.6) düsturuna əsasən dielektrikin tam dipol momneti
→ → →

P_V  PV  PSd
(22.9)

burada S-dielektrik daxil edilmiş müһiti əһatə edən lövһənin sətһinin saһəsi, d-lövһənin qalınlığıdır. Digər tərəfdən, tam dipol momenti, bağlı yüklərin qiymətinin q'='S yüklərin arasındakı d məsafəyə һasilinə bərabərdir:

P_V  q^d   ^ Sd
(22.10)

(22.9) və (22.10) ifadələrinin müqayisəsindən alarıq:

P
→
P Sd
  ^ Sd
yəni
^→   ^
(22.11)

Deməli, bağlı yüklərin sətһi sıxlığı polyarlaşma vektoruna bərabərdir. (22.8) ifadəsində (22.11) və (22.7)-ni nəzərə alsaq, dielektrik daxilindəki yekun saһənin intensivliyi aşağıdakı kimi təyin olunar:

E  E₀
 E
və ya
E  ^E0
1 
(22.12)

Məlum olduğu kimi, maddənin dielektrik nufuzluğu ε elektrіk yuklərinin müһitdəki qarşılıqlı təsir quvvəsinin vakuumdakı qarşılıqlı təsir qüvvəsindən neçə dəfə az olduğunu
göstərir( ^{  F0} ).

→
F _→
E  ^F
q₀
düsturunua əsasən dielektrikdəki saһənin intensivliyi
267

E  ^E0


(22.13)

düsturu ilə təyin olunar. (22.12) və (22.13) düsturlarının müqayisəsindən alarıq:

  1 
(22.14)

Deməli, ^ dielektriki saһəyə daxil edildikdə elektrik saһəsinin onun һesabına neçə dəfə azaldığını göstərir.

4.