Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

Mühazirə
Mövzu 12. Yonqar çıxartmamaqla aparılan emal metodları. Diyirləmə. Nəqşləmə. Qırma emalı. Mərkəzdənqaçma kürə emalı.

Yonqar çıxarmamaqla aparilan e'mal metodlari
Təzyiq altında soyuq e'mal, prinsip e'tibarilə başqa mexaniKi e'mal proseslərindən (Kəsmə ilə e'mal üsullarından) fərqlənmir. Kəsmə ilə e'mal prosesində mə'mulun üzündən az və ya çox yonqar götürülür. Soyuq halda təzyiq altında e'mal prosesində isə, mə'mulun üzündən yonqar götürülmür. E'mal edilən üzün çıxıntıları təzyiq altında plastiK deformasiya olunaraq, çÖKəKləri doldurur. Bunun nəticəsində mə'mulun üzü hamarlanır və üz qatı müəyyən qalınlıqda möhKəmləşir (şəKil 13.1).
PlastiK deformasiya Kristalların daxili sürüşməsi və bir-birinə nisbətən yerləşdirməsi nəticəsində əmələ gəlir. PoliKristal metallarda əmələ gələn bu hadisə dənələri xırdalanır və metalda daxili gərginliK əmələ gəlir. Bunlar metalın müqavimətinin artmasına və plastiKliyinin azalmasına (KÖvrəKləşməsinə) səbəb olur. PlstiK deformasiya nəticəsində, metalın içində əmələ gələn dəyişiKliKlər metalı möhKəmləşdirir. Bu möhKəmləşməyə döyənəKləşmə deyilir.
Üz qatının döyənəK vasitəsilə möhKəmlənməsi me­talın istismar xassələrinin xeyli yaxşılaşmasına səbəb olur.
DöyənəKləşmiş polad, normallaşdırılmış, yaxud yumşaldılmış poladdan çətin yeyilir.
DöyənəKləşmə nəticəsində, metalın yorulma möhKəmliyi də artır. Uzun illər aparılan tədqiqat işləri nəticəsində mə'lum olmuşdur Ki, diyircəKlə döyənəKləşmiş polad nümunəsinin yorulma möhKəmliyi xeyli artır.
Bir çox təcrübələr göstərir Kİ, istiqaməti dəyişən yÜKİə işlərKən metal başlıca olaraq dartılma gərginliyindən dağılır. Ona görə də, metalın üzündə hər hansı bir üsulla sıxılma gərginliyi əmələ gətirilərsə, bu gərginliK metalın yorulma möhKəmliyini xeyli artırır.

Şəkil 13.1. Səthlərin plastik deformasiyaya uğratmaqla emal üsullarının təsnifatı
Bundan başqa üz qatı müqavimətinin əyilmə və burulma üçün böyüK əhəmiyyəti vardır. Əyilmə və burulmada gərginliK en Kəsiyi sahəsinin ağırlıq mərKə­zindən başlayaraq üzünə qədər (sıfırdan ən böyüK qiymə­tədəK) dəyişir. Ona görə də üz qatında sıxılma gərginli­yinin əmələ gəlməsi və qatın möhKəmlənməsi, ümumiy­yətlə, metalın möhKəmliyini və xüsusən yorulma möhKəm­liyini artırır.
Təzyiqlə soyuq e'mal, maşın hissələrinin müxtəlif həndəsi formalarına (xarici və daxili silindriK üzlərə, çarxların dişlərinə, fasonlu üzlərə, yivlərə, müstəvilərə, val pillələrinin yan üzlərinə və s.) müxtəlif üsullarla tətbiq olunur. Bu üsulların əsas növləri aşağıdaKılardır. 1) diyirləmə; 2) Kürə, yaxud sağanaq Keçirmə; 3) nəqşləmə; 4) qırma ilə e'mal etmə; 5) mərKəzdənqaçan Kürə e'malı.