48
(kredit risklərinin və likvidlik qabiliyyə- tinin çatışmamasmm) idarə olunması ilə
bağlı dəqiq müəyyən olunmuş prosedurlara malik olmalıdır.
Sistem valyutalaşdırma günü ərzində və ya günün sonunda sürətli son hesablaşmam
təmin etməlidir.
Hərtərəfli nettinqə malik sistem cüzi fərdi hesablaşma öhdəliyinə
1
malik iştirakçmm
tədiyyə qabiliyyətsizliyi zamanı minimum gündəlik hesablaşmaların vaxtlı-vaxtmda
tamamlanmasmı təmin etməyə qadir olmalıdır.
Hesablaşmalar üçün istifadə olunan aktivlər mərkəzi banka qarşı irəli sürülən tələblər
olmahdırlar; əgər digər aktivlər istifadə olunursa, o zaman onlar əhəmiyyətsiz və ya
sıfra bərabər kredit riskinə və ya likvid- lik riskinə malik olmalıdırlar.
Sistem təhlükəsizliyin və əməliyyat ilə bağlı etibarlılığm yüksək sə- viyyəsini təmin
etməli və əməliyyat günü ərzində ödənişlərin işlənməsi- nin vaxtlı-vaxtmda başa
çatdırılması mexanizmlərinin ehtiyatlarma ma- lik olmalıdır.
Sistem istifadəçilər üçün rahat və iqtisadiyyat üçün effektiv ödəniş- lərin həyata
keçirilməsi üsullarmı təqdim etməlidir.
Sistem ədalətli və açıq müdaxiləni təmin edən iştirakm obyektiv və kütləvi şəkildə
elan edilən meyarlarma malik olmalıdır.
Sistemin idarəetmə prosedurları effektiv, şəffaf və hesabat vermək keyfiyyətinə malik
olmalıdır.
KitabYurdu.az
115
MOVZU 5.KOMMERSİYA BANKLARININ KREDİT ƏMƏLİYATLLARININ
ÜMUMİ XARAKTERİSTİKASI
PLAN
1.KREDĠT T
ƏQDĠMATI VƏ ONUN ƏSAS ELEMENTLƏRĠ
2.KREDĠT MÜNASĠBƏTLƏRĠNĠN SUBYEKTLƏRĠ
3.BANK KREDĠTĠ VƏ ONUN TƏSNĠFLƏġDĠRĠLMƏSĠ
4.BANK KREDĠTLƏġMƏSĠNĠN PRĠNSĠBLƏRĠ
5.KREDĠTLƏġMƏ METODLARI
6.KREDĠT MÜQAVĠLƏSĠ
7.KREDĠT MÜQAVĠLƏSĠNĠN ĠSTĠFADƏSĠ ĠLƏ BAĞLI BEYNƏLXALQ
TƏCRÜBƏ
1.KREDĠT TƏQDĠMATI VƏ ONUN ƏSAS ELEMENTLƏRĠ
Kredit təqdimatı sisteminin fundamental elementbrinin ümumi xa- rakteristikası.
«Kredit təqdimatı» termini bilavasitə kredit təqdimatı prosesinə doğru yönələrək
kreditin və bankların funksiyaları ilə sıx şə- kildə əlaqədardır. Kredit təqdimatı sistemi
kreditin və banklarm funda- mental xassələrinin əksi olub, üç blokdan ibarətdir:
fundamental blok;
iqtisadi-texnoloji blok;
təĢkilati blok.
Fundamental bloka kredit təqdimatı prinsiplərindən savayı növbəti elementlər də
daxil olur:
kreditləşmənin subyektləri;
kreditləşmənin obyektləri;
kreditin təminatı.
Kredit əməliyyatlarmm təşkilati əsasları və texnologiyası müxtəlif ola bilər. Lakin
istənilən sistemdə üç sadalanan element əsasverici əhəmiyyətini qoruyur və praktiki
olaraq kredit təşkilatmm simasmı, onun fəaliyyətinin effektivliyini təyin edir.
Kredit təqdimatı sisteminin əsas elementləri bir-birindən ayrılmır. Əgər bu elementlər
bir-birini qarşılıqlı şəkildə tamamlayırsa və onlardan hər biri kredit sövdələşməsinin
etibarlılığım gücləndirirsə, o zaman kre- dit təqdimatı sahəsində bank işinin nailiyyəti
müşahidə olunur. Bütün bunlar ilə yanaşı onların vəhdətini parçalamaq qaçılmaz
olaraq sistemdə boşluq yaradır, onun fəaliyyətini dayandırır, bank kreditlərinm qayta-
rılmasında pozuntu hallarma gətirib çıxarır.
Məsələn, məlum olduğu kimi iqtisadiyyatm mərkəzləşdirilmiş şə- kildə idarə
olunması prinsiplərinə əsaslanan əvvəlki sistemdə üstünlük kredithĢmənin obyektinə
verilir. Müəssisə tərəfmdən bank kreditsınm alınması hüququnun təqdimatma kredit
KitabYurdu.az
116
2
təqdimatı obyektinin varlığmm səbəb olacağı hesab olunurdu. Bu cür obyekt hər
zaman tapılırdı: xüsusi və borc ehtiyatlarmm qənaətində maraqlı olmayan müəssisələr
əmtəə- maddi dəyərlərin normativdən kənar ehtiyatlarmı toplayır, izafı istehsa- lat
məsrəflərini həyata keçirir, ümumilikdə isə əlavə vəsaitlərin cəlb olunmasma ehtiyac
duyurdular. Daha çox keyfıyyətli əmtəə-maddi dəy- ərlər əldə olunur və hər zaman
təsərrüffat təşkilatlarmm əlavə vəsaitlərə tələbatı mövcud idi. Kreditləşmə obyektinin
varlığma daima istinad edən bank üçün bu kifayət etsə də, bu açıq-aşkar şəkildə kredit
əməliyyatmm əsl etibarlılığmm möhkəmləndirilməsi üçün kifayət etmirdi. Xüsusilə
də, bu cür vəziyyət bankm kənd təsərrüffatı təşkilatları ilə qar- şılıqlı
münasibətlərində hiss olunurdu. Kənd təsərrüffatı təşkilatları və- saitlərini bitkiçilik
və heyvandarlıq ilə bağlı sahələrə cəlb edir və banka kredit təqdim olunan obyektin
artmaqda olan həcmi barəsində məluma- tı təqdim edirdi. Məhz bu cür hallarda
kreditfaĢmənin subyektinə, onun kredit ödəmə qabiliyyətini nəzərə almadan
kreditləşmə obyekti üzrə kreditin avtomatik şəkildə təqdimatı baş verirdi. Bu da
kreditin qayta- rılmasmda yubanmaya və yekun nəticədə dövlət budcəsinin vəsaitləri
hesabma borclarm «bağışlanmasma», ayrı-ayrı kollektiv təsərrüffatlarm və müştərək
təsərrüffatlarm kredit borclarmm silinməsinə gətirib çıxa- rırdı.
Üç fundamental elementlərin toplumu (subyektin, obyektin və kredit təminatmm)
sistem kimi fəaliyyət göstərir. Lakin kredit təqdimatı imkanı haqqmda məsələnin həlli
üçün onlardan yalmz birinin kifayət etməsi barəsində təəssürat yarana bilər. Bank
üçün birinci halda müştə- rilərin mötəbərliyi, ikinci halda isə - onun təminatlı olması
vacibdir. Sis- temin yalnız bir komponenti bank üçün kifayət edirmi? Bu və ya digər
komponent mütləq əhəmiyyətə, digərləri isə yalmz nəzəri əhəmiyyətə malik ola
bilərmi? Kredit sövdələşməsinin əsasları bərabər hüquqlu və bərabər əhəmiyyətli ola
bilərmi?
Qarşıya qoyulan məsələlərin fonunda kredit təqdimatı sisteminin daha bir elementi -
etimad yaranır. Artıq qeyd etdiyimiz kimi o kredit anlayışmdan yaranır (latmca credo
- inanıram). Məlum olduğu kimi, kreditin təqdimatı zamanı iki tərəf: kreditor və
borcalan tərəf iştirak edir. Onlarm arasmda kreditin qaytarılması əsasları ilə
məhdudlaşdırı- lan dəyər dövriyyə edir. Bu dövriyyə qaçılmaz şəkildə bankm krediti
vaxtlı-vaxtmda və zəruri məbləğdə təqdim edəcəyinə əmin olan kredit təqdim edən
şəxs ilə borc alan şəxsin krediti düzgün istifadə edəcəyinə, əvvəllər təqdim olunan
krediti vaxtmda və kredit faizini ödəməklə qay- taracağma əminlik verən subyektlər
arasmda etimadı doğurur. Kim isə kredit sövdələşməsində hər zaman iki səfehin
iştirak etməsi ilə bağlı za- rafat etmişdir: bu zarafata görə bu səfehlərdən biri bankm
onu dəstək- ləyəcəyini və ona zəruri məbdəğdə kredit təqdim edəcəyini düşünür, dig-
KitabYurdu.az
117
Dostları ilə paylaş: |