Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
2 
Banklarm  tələblərinə  müvafıq  olaraq  kreditin  borc  alan  şəxslərin  müxtəlif 
tələbatları üçün təqdimatı bir neçə üsulla həyata keçirilə bilər: 

 
birdəfəlik qaydada; 

 
dəfələrlə  borc  alan  şəxs  üçün  açılmış  xəttin  hüdudları  daxilində  tələbatı  və 
kredit müqaviləsində müəyyən olunan kredit təqdimatı müddətini nəzərə almaqla; 

 
təşkilatm hesablaşma (cari, müxbir) hesabmda debet saldosu şəklində çıxış edən 
təşkilatm ödəniş dövriyyəsində kəsirin ödənilməsi vasitəsilə; 

 
bir  sıra  banklarm  kredit  potensialmm  birləşdirilməsi  əsasmda  (konsorsial 
kredit); 

 
digər üsullar ilə. 
Kredit müxtəlif mənşəli ödəniş sənədlərinin sayəsində həm ödəniş yolu ilə, həm də 
pul vəsaitlərinin hesablaşma hesabma (cari, müzbir hesabma) köçürülməsi yolu ilə 
təqdim  oluna  bilər.  Kreditlər  hüquqi  Ģəxslərə  yalmz  qeyri-nağd  qaydada,  fiziki 
Ģəxsbrə  isə  -  bank  kassası  vasitəsilə  qeyri-nağd  və  nağd  şəkildə  təqdim  olunur. 
Kredit  təqdimatı  şərtlərinin  dəyişilməsi  zamanı  bank-kreditor  və  müştəri  əlavə 
müqaviləni tərtib edir. 
Kredit  üzrə  borc  pul  vəsaitlərinin  borc  alan  şəxsin  hesablaşma  hesabmdan 
silinməsi yolu ilə, ya da kreditor-bankm ödəniş tələbinə görə ödənilir (əgər müştəri 
digər  bankda  xidmət  görürsə).  Əgər  söhbət  fıziki  şəxsə  təqdim  olunan  kreditdən 
gedirsə,  o  zaman  kreditin  ödənilməsi  fıziki  şəxsin  yazılı  sərəncamma  müvafıq 
olaraq  poçt  köçürməsi,  bankm  kassasma  nağd  pullarm  qoyulması,  bu  kredit 
idarəsinin  əməkdaşı  olan  borc  alan  şəxsin  aylıq  məvacibindən  vəsaitin  tutulması 
yolu ilə həyata keçirilir. 
Müasir  şəraitdə  təşkilata  kredit  təqdimatmm  müddətləri  növbəti  hüdudlarda 
banklar  tərəfmdən  müəyyən  olunur:  30  günə  kimi,  31  gündən  90  günə  kimi,  91 
gündən 180 günə kimi, 181 gündən 1 ilə kimi, 1 ildən 3 ilə kimi, 3 ildən artıq. 
Artıq  qeyd  olunduğu  kimi  kredit  təqdimatmm  müasir  sistemində  kreditlərin  iki 
kateqoriyasmı fərqləndirilir: 
1)hüquqi şəxslərə təqdim olunan kreditlər; 
2)fiziki şəxslərə təqdim olunan kreditlər. 
Hüquqi Ģdxslərə təqdim olunan kreditlərin kateqoriyalarma bunlar aiddir: 
-xüsusi cari hesab üzrə kreditlər; 
- overdraft üzrə kreditlər; 
-kredit xəttinin hüdudları daxilində iri obyekt üzrə kreditlər; 
-sindikatlaşdırılmış kreditlər; 
-məqsədli kreditlər. 
Fiziki Ģəxslərə təqdim olunan kreditlərə bunları aid etmək mümkündür: 
- istehlak krediti; 
-ipoteka krediti. 
Bank kreditlərinm təqdim olunan növlərini daha ətraflı nəzərdən keçirək. 
 
                                                        
KitabYurdu.az 
157
 

---

 
3 
ETĠBARLIKREDĠT 
Kreditin  bu  növü  konkret  surətdə  təmin  olunur  və  bir  qayda  ola-  raq  birinci 
dərəcəli kredit ödəmə qabiliyyətli müştərilərə təqdim edilir. Bank bu müştərilər ilə 
daimi əlaqə saxlayır və ötən ilin kreditlərin ödəni- şinə dair heç bir etiraz, şikayət 
etmir.  Kredit  müəyyən  istehsal  prosesinin  təşkili  üçün  əlavə  pul  vasaitinə  olan 
tələbatı  ödəmək  məqsədilə  verilir.  Onun  müddəti  1-3  ay  arası  müəyyən  olunur. 
Kreditlərin  təqdimatı  ödə-  niş  təminatmm  mühdudlaşdırılması  əsasmda  həyata 
keçdiyi üçün digər kreditlərdən fərqli olaraq yüksək faiz tarifi təyin edilir. 
Kreditin  tərtibi  üçün  müəssisə  banka  xahiş  ərizəsi  ilə  müraciət  edir.  Xahiş 
ərizəsinin tərkibində kreditin əldə edilməsinə dair məqsədlər, mi- qdar və müddət, 
kredit  müqaviləsinin  layihəsi,  kredit  ödəmə  qabiliyyə-  tinin  təminatı  haqqmda 
müddəalar real əksini tapır. 
 
KONTOKORRENT KREDĠT 
Kontokorrent  kreditin  xarici  ölkələrin  bank  sisteminin  təcrübəsin-  də  tətbiqi 
aşağıdakı müddəalarla bağlıdır: 

 
Kontokorrent  hesabı  bankm  uzunmüddətli  münasibətlər  qur-  duğu  və  bank 
kreditinə daimi tələbatı olan müştərilər üçün açılır; 

 
Müştəri və bank arasmda kontokorrent münasibətlər könüllü xarakter daşıyır; 

 
Kontokorrent hesab təsərrüfat orqanlarmm pul dövriyyəsinin təkmilləşdirilməsi 
üçün istifadə edildiyindən, kontokorrent kreditlər plan krediti olub, hesabm qalığım 
ləğv edir. kontokorrent hesab yüksək kredit etibarma malik müəssisələr tərəfmdən 
təşkil olunur. Kontokor- rent hesab tədricən hesabm qalığı debet qalığmm həddini 
təmin edilməsi haqqmda zəmanətin verilməsi nəticəsində müştəri üçün açılır. 
Yuxarıda  açıqlanmış  kontokorrent  münasibətlərin  quruluş  imkan-  ları  xarici 
ölkələrdə  geniş  istifadə  olunur.  Qanunauyğun  olaraq  konto-  korrent  kredit  kredit, 
maliyyə,  bank,  vergi,  qeydiyyat  və  hesabat  sahələ-  ri  ilə  bağlı  olur.  Bu  cür 
kreditləşmə təcrübə çərçivəsindən kənara çıxmır. 
VEKSEL KREDĠTĠ 
Veksel  krediti  -  banklar  tərəfindən  veksel  sahiblərinə  və  təh-  cizatçılar  tərəfmdən 
alıcılara verilən kredit növüdür. Yeksel kreditlərinin müxtəlif növləri vardır. İndii 
isə onun ayrı-ayrı növlərini nəzərdən keçi- rək. 
Adsız  veksel  kredithri  vekselin  bir  növü  olmaqla  özü  də  öz  növbə-  sində 
qeydiyyatlı və girovlu veksellərdən ibarətdir. 
Veksellərin qeydiyyatı - Veksel kreditləri bank tərəfmdən alnır və bütünlüklə onun 
ixtiyarma  keçir.  Veksel  saxlayan  şəxs  qeydiyyatdan  keçmək  üçün  vekseli  banka 
təqdim  edir  və  əvəzində  pul  vəsaiti  götürür.  Buna  görə  də  veksellərin  bankm 
bilavasitə  iştirakı  ilə  qeydiyyatı  kredit  təqdimatmm  üsullarmdan  biridir.  Bu  cür 
əməliyyata  görə  bank  faiz  ödənişi  tələb  edir.  Buna  faiz  qeydiyyatı  və  ya  diskont 
deyilir.  Onun  məb-  ləği  müştəri  ilə  razılaşma  zamanı  müəyyən  edilir.  Diskont 
vekselin  qey-  diyyatmdan  bir  qədər  sonra  məbəlğindən  çıxılır.  Onun  miqyası 
aşağıda- kı formul vasitəsilə müəyyən olunur: 
 
 
KitabYurdu.az 
158
 

---