Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
9 
Uzunmüddətli kreditlərin verilməsi əmtəə-mal dəyərlərinin əldə olunmasmdan, bu 
vəsaitlərin  tədarükçü  və  podratçmm  borclarmı  ödəməyə  sərf  edilməsindən, 
kreditlərin icarəçilərə, fermerlərə, individual şəxslərə verilməsindən bilavasitə asılı 
olub,  mərhələ-mərhələ  icra  olunur.  Kredit  verilişinin  konkret  formaları  kredit 
müqaviləsində  qeyd  edilir.  Müəssisə,  təşkilatlara  və  kooperativ  idarələrə  təqdim 
olunmuş  uzunmüddətli  kreditlərin  ödənişi  ilk  növbədə  ödəniş  qabiliyyətindən, 
kredit  ehtiyatlarmm  dövriyyəsindən,  kredit  münasibətlərinin  şərtlərindən  asılıdır. 
Bir  çox  hallarda  ödənilməmiş  uzunmüddətli  kreditlər  bankm  hesabma  daxil  olan 
illik  üzvlük  haqqınm  yardımı  vasitəsilə  dondurulur.  Kreditin  ləğvi  bankm 
sərəncamma  tabedir.  Borclu  şəxsin  maliyyə  çətinliyi  yaranan  zaman  ayrı-ayrı 
hallarda  onun  fəaliyyət  dairəsini  nəzərə  alaraq  bank  faiz  tarifini  artıraraq,  kredit 
müqaviləsi əsasında kreditin ödəniş müddətini uzada bilər. 
İnvestisiya 
prinsiplərinin 
genişləndirilməsi 
uzunmüddətli 
kreditin 
və 
maliyyələşdirmənin  tətbiqinə  geniş  şərait  yaradır.  Bunlarm  sırasında  daşınmaz 
əmlakın girovu müqabilində kreditlərin təqdim edilməsi xüsusi yer tutur. 
Ġpoteka hüquqlu investləĢdirilmə sistemi kredit təqdimatmm azməbləğli faiz tarifi 
ilə  ödəniş  müddətinin  uzadılması  mexanizmidir.  İpoteka  kreditləri  istehsal 
müəssisələrinin,  yaşayış  məntəqələrinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  istifadə  olunur. 
Kredit  almaq  məqsədilə  borclu  şəxsin  irəli  sürdüyü  tələblərdən  savayı  kredit 
təqdimatmm təminatı üçün qiymətli əşyalar girov qoyulur. 
Kredit  təqdimatınm  təminatı  müasir  ipotek  sisteminin  əsasını  təşkil  edən 
prinsiplərin riayəti ilə sıx əlaqəlidir: 

 
Xüsusiləşmə  prinsipi  -  girov  qoyma  hüququnu  ipotek  kitabça-  smda 
qeydiyyatdan  keçmiş  hər  hansı  bir  qiymətli  əşya,  mülkiyyət  for-  masınm  girov 
qoyuluşu ilə əlaqələndirir. 

 
Qətilik prinsipi - danılmaz hüquqlara əsaslanır. 

 
Kütləvi  etibar  (inam)  prinsipi  -  maraqlı  şəxslərin  özünə  inammı  artırır.  Bu 
maraqlı  tərəfı  müəyyən  olunmuş  qiymətli  əşyanm  kənar  şəxs  tərəfindən 
istifadəetmə, sahibkarlıq hüquqlarmm yoxluğuna inandırır. 

 
Yararsızlıq prinsipi - ipotek kitabçaya daxil olmuş hüquqlarm 
ləğvi. 

 
Üstünlük  prinsipi  -  müxtəlif  kreditorlann  etirazlarmm  qarşısmı  olaraq, 
razısalma qaydasıdır. 
Daşmmaz əmlakm girov qoyuluşunun əsas prinsipial tərəfləri aşağıdakılardır. 
ipoteka ~ hər hansı bir daşmmaz əmlaka tətbiq edilə bilər. Kon- kret olaraq ipoteka 
müəyyən olunur: 
a)torpaq sahələrinə (kənd təsərrüfatmm torpaq sahələri də nəzərdə tutulur); 
b)müəssisələrə, tikililərə və s. (istehsal fəaliyyətinə dair); 
v) yaşayış binaları və mənzillərə; 
q) bağ sahələri, qarğı və digər istehlak yönlü tikililər; 
d) digər əmlaka. 
İpotekanm  obyekti  girov  qoyan  şəxsin  mülkiyyətçilik  və  sahibkar-  lıq  hüquqları 
əsasmda tam ixtiyarma keçir. Müştərək mülkiyyət xassəsi daşıyan əmlaka hər bir 
sahibkarm yazılı razılığı almdıqdan sonra ipote- ka müəyyən olunur. Lakin, ümumi 
KitabYurdu.az 
164
 

---

 
10 
mülkiyyətin  iştirakçısı  fərdi  olaraq  şəxsi  payım  girov  qoya  bilər.  Burada  digər 
mülkiyyətçilərin ümumi razı- lığma ehtiyac yoxdur. 
İpotekanm  dövlət  qeydiyyatı  girov  qoyan  şəxsin  ərizəsi  və  dövlət  rusumunun 
ödəniş  haqqmda  sənədlərin  təqdimatmdan  sonra  həyata  keçirilir.  İpoteka  15  gün 
ərzində qeydiyyatdan keçməlidir. 
İpotekanm  qeydiyyatı  kütləvi  xarakter  daşıyır;  hər  bir  şəxs  obyekt-  lərin 
ipotekasmın qeydiyyatmın surətini almaq ixtiyarma malikdir. 
Qeydiyyat  vərəqəsinin  məhkəmənin  ipotekanm  ləğvi  barəsində  qə-  rarmdan  asılı 
olaraq fəaliyyəti dondurulur. 
Girov götürən şəxs hüquq və vəzifələrini üçüncü şəxsə ötürə bilər. Lakin, bu kredit 
müqaviləsinin  ipoteka  vasitəsilə  təminatı  hüquqlarma  da  şamil  edilir.  Notarius 
tərəfmdən təsdiq olunmuş girov qəbzi sənəd kimi qəbul olunur. 
Girov  götürən  şəxs  kredit  müqaviləsinin  təminatı  məqsədilə  girov  qəbzini  də 
üçüncü  şəxsə  təqdim  etmək  ixtiyarmdadır.  Kredit  müqaviləsinin  şərtlərinə  əməl 
olunmayan  təqdirdə  hüquq  və  vəzifələr  1-ci  şəxsə  ötürülür.  Mübahisələrin  bu 
zəmində  meydana  çıxması  zamanı  məhkəmə  sistemi  bu  hüquqları  bərabərşəkildə 
bölür və hər iki tərəf hüquq və öh- dəliklərdən imtina edə bilmir. 
Girov qoyan Ģəxs girov götürən şəxsin razılığı ilə aşağıdakı hüquq- lara malikdir: 
ipoteka  obyektini  digər  şəxsə  icarə  və  ya  müvəqqəti  tə-  mənnasız  istifadə  üçün 
vermək. Bu zaman ipoteka öz qüvvəsini qoruyub saxlayır və müqavilə üzrə bütün 
öhdəliklər ipoteka obyektinin sahibka- rma ötürülür. 
 
                                         İSTEHLAK KREDİTİNİN TƏQDİMATI 
 
Istehlak krediti əhalinin istehlak ehtiyaclarmın ödənməsinə xidmət 
edir. 
İstehlak  kreditini  fıziki  şəxs  alır,  kreditor  kimi  isə  kredit  təşkilatla-  rı,  müxtəlif 
mülkiyyətçi müəssisələr çıxış edir.  İstehlak krediti pul və mal formasında təqdim 
oluna bilər. 
Bazar  iqtisadiyyatına  malik  ölkələrdə  istehlak  krediti  əhaliyə  xid-  mətin  ən  rahat 
növlərindən biridir. O, iqtisadiyyatm inkişafmda əhə- miyyətli yer tutur. Ona görə 
də  dövlət  tərəfındən  fəal  surətdə  tənzimlə-  nir.  Tənzimləmə  kredit  verilişi,  faiz 
tarifinin  təyini,  kreditin  müddəti,  kredit  əməliyyatlarmda  xüsusi  vəsaitlərin 
istifadəsi sahələrinə şamil edi- lir. 
Dünyanm müxtəlif ölkələrində fərdi şəxslərə kredit təqdimatı sahə- sində müxtəlif 
qanunlar  bərqərardır.  Lakin  onlan  ümumi  məqsədlər  bir-  ləşdirir;  istehlakçılarm 
həyat səviyyəsinin yüksəlişi naminə kredit lazımi miqdarda əlverişli olmalıdır. 
Təsərrüfatm  bazar  münasibətlərinin  formalaşması  prosesi  ilə  əla-  qədar,  əhalinin 
kreditləşdirilməsi  (müddəti  uzadılması)  əldə  olunmuş  ticarət  məhsullarımn 
satılması nəticəsində həyata keçirilməyə başladı. 
Əhalinin istehlak xərcləri və hüquqi şəxslərin kreditləşdirilməsi zamanı aşağıdakı 
prinsiplər  tətbiq  olunur:  qaytarılma,  müddətlilik,  məqsədlilik,  ödənc,  təminat 
prinsipləri nəzərə almmaqla banklar tərə- findən həyata keçirilir. 
Kreditin verildiyi zaman başlıca şərt borclu şəxsin ödəmə qabi- liyyətli olmasıdır. 
Müasir dövrdə 2 növ istehlak kreditləri mövcuddur: 
KitabYurdu.az 
165
 

---