9
Uzunmüddətli kreditlərin verilməsi əmtəə-mal dəyərlərinin əldə olunmasmdan, bu
vəsaitlərin tədarükçü və podratçmm borclarmı ödəməyə sərf edilməsindən,
kreditlərin icarəçilərə, fermerlərə, individual şəxslərə verilməsindən bilavasitə asılı
olub, mərhələ-mərhələ icra olunur. Kredit verilişinin konkret formaları kredit
müqaviləsində qeyd edilir. Müəssisə, təşkilatlara və kooperativ idarələrə təqdim
olunmuş uzunmüddətli kreditlərin ödənişi ilk növbədə ödəniş qabiliyyətindən,
kredit ehtiyatlarmm dövriyyəsindən, kredit münasibətlərinin şərtlərindən asılıdır.
Bir çox hallarda ödənilməmiş uzunmüddətli kreditlər bankm hesabma daxil olan
illik üzvlük haqqınm yardımı vasitəsilə dondurulur. Kreditin ləğvi bankm
sərəncamma tabedir. Borclu şəxsin maliyyə çətinliyi yaranan zaman ayrı-ayrı
hallarda onun fəaliyyət dairəsini nəzərə alaraq bank faiz tarifini artıraraq, kredit
müqaviləsi əsasında kreditin ödəniş müddətini uzada bilər.
İnvestisiya
prinsiplərinin
genişləndirilməsi
uzunmüddətli
kreditin
və
maliyyələşdirmənin tətbiqinə geniş şərait yaradır. Bunlarm sırasında daşınmaz
əmlakın girovu müqabilində kreditlərin təqdim edilməsi xüsusi yer tutur.
Ġpoteka hüquqlu investləĢdirilmə sistemi kredit təqdimatmm azməbləğli faiz tarifi
ilə ödəniş müddətinin uzadılması mexanizmidir. İpoteka kreditləri istehsal
müəssisələrinin, yaşayış məntəqələrinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə olunur.
Kredit almaq məqsədilə borclu şəxsin irəli sürdüyü tələblərdən savayı kredit
təqdimatmm təminatı üçün qiymətli əşyalar girov qoyulur.
Kredit təqdimatınm təminatı müasir ipotek sisteminin əsasını təşkil edən
prinsiplərin riayəti ilə sıx əlaqəlidir:
Xüsusiləşmə prinsipi - girov qoyma hüququnu ipotek kitabça- smda
qeydiyyatdan keçmiş hər hansı bir qiymətli əşya, mülkiyyət for- masınm girov
qoyuluşu ilə əlaqələndirir.
Qətilik prinsipi - danılmaz hüquqlara əsaslanır.
Kütləvi etibar (inam) prinsipi - maraqlı şəxslərin özünə inammı artırır. Bu
maraqlı tərəfı müəyyən olunmuş qiymətli əşyanm kənar şəxs tərəfindən
istifadəetmə, sahibkarlıq hüquqlarmm yoxluğuna inandırır.
Yararsızlıq prinsipi - ipotek kitabçaya daxil olmuş hüquqlarm
ləğvi.
Üstünlük prinsipi - müxtəlif kreditorlann etirazlarmm qarşısmı olaraq,
razısalma qaydasıdır.
Daşmmaz əmlakm girov qoyuluşunun əsas prinsipial tərəfləri aşağıdakılardır.
ipoteka ~ hər hansı bir daşmmaz əmlaka tətbiq edilə bilər. Kon- kret olaraq ipoteka
müəyyən olunur:
a)torpaq sahələrinə (kənd təsərrüfatmm torpaq sahələri də nəzərdə tutulur);
b)müəssisələrə, tikililərə və s. (istehsal fəaliyyətinə dair);
v) yaşayış binaları və mənzillərə;
q) bağ sahələri, qarğı və digər istehlak yönlü tikililər;
d) digər əmlaka.
İpotekanm obyekti girov qoyan şəxsin mülkiyyətçilik və sahibkar- lıq hüquqları
əsasmda tam ixtiyarma keçir. Müştərək mülkiyyət xassəsi daşıyan əmlaka hər bir
sahibkarm yazılı razılığı almdıqdan sonra ipote- ka müəyyən olunur. Lakin, ümumi
KitabYurdu.az
164
10
mülkiyyətin iştirakçısı fərdi olaraq şəxsi payım girov qoya bilər. Burada digər
mülkiyyətçilərin ümumi razı- lığma ehtiyac yoxdur.
İpotekanm dövlət qeydiyyatı girov qoyan şəxsin ərizəsi və dövlət rusumunun
ödəniş haqqmda sənədlərin təqdimatmdan sonra həyata keçirilir. İpoteka 15 gün
ərzində qeydiyyatdan keçməlidir.
İpotekanm qeydiyyatı kütləvi xarakter daşıyır; hər bir şəxs obyekt- lərin
ipotekasmın qeydiyyatmın surətini almaq ixtiyarma malikdir.
Qeydiyyat vərəqəsinin məhkəmənin ipotekanm ləğvi barəsində qə- rarmdan asılı
olaraq fəaliyyəti dondurulur.
Girov götürən şəxs hüquq və vəzifələrini üçüncü şəxsə ötürə bilər. Lakin, bu kredit
müqaviləsinin ipoteka vasitəsilə təminatı hüquqlarma da şamil edilir. Notarius
tərəfmdən təsdiq olunmuş girov qəbzi sənəd kimi qəbul olunur.
Girov götürən şəxs kredit müqaviləsinin təminatı məqsədilə girov qəbzini də
üçüncü şəxsə təqdim etmək ixtiyarmdadır. Kredit müqaviləsinin şərtlərinə əməl
olunmayan təqdirdə hüquq və vəzifələr 1-ci şəxsə ötürülür. Mübahisələrin bu
zəmində meydana çıxması zamanı məhkəmə sistemi bu hüquqları bərabərşəkildə
bölür və hər iki tərəf hüquq və öh- dəliklərdən imtina edə bilmir.
Girov qoyan Ģəxs girov götürən şəxsin razılığı ilə aşağıdakı hüquq- lara malikdir:
ipoteka obyektini digər şəxsə icarə və ya müvəqqəti tə- mənnasız istifadə üçün
vermək. Bu zaman ipoteka öz qüvvəsini qoruyub saxlayır və müqavilə üzrə bütün
öhdəliklər ipoteka obyektinin sahibka- rma ötürülür.
İSTEHLAK KREDİTİNİN TƏQDİMATI
Istehlak krediti əhalinin istehlak ehtiyaclarmın ödənməsinə xidmət
edir.
İstehlak kreditini fıziki şəxs alır, kreditor kimi isə kredit təşkilatla- rı, müxtəlif
mülkiyyətçi müəssisələr çıxış edir. İstehlak krediti pul və mal formasında təqdim
oluna bilər.
Bazar iqtisadiyyatına malik ölkələrdə istehlak krediti əhaliyə xid- mətin ən rahat
növlərindən biridir. O, iqtisadiyyatm inkişafmda əhə- miyyətli yer tutur. Ona görə
də dövlət tərəfındən fəal surətdə tənzimlə- nir. Tənzimləmə kredit verilişi, faiz
tarifinin təyini, kreditin müddəti, kredit əməliyyatlarmda xüsusi vəsaitlərin
istifadəsi sahələrinə şamil edi- lir.
Dünyanm müxtəlif ölkələrində fərdi şəxslərə kredit təqdimatı sahə- sində müxtəlif
qanunlar bərqərardır. Lakin onlan ümumi məqsədlər bir- ləşdirir; istehlakçılarm
həyat səviyyəsinin yüksəlişi naminə kredit lazımi miqdarda əlverişli olmalıdır.
Təsərrüfatm bazar münasibətlərinin formalaşması prosesi ilə əla- qədar, əhalinin
kreditləşdirilməsi (müddəti uzadılması) əldə olunmuş ticarət məhsullarımn
satılması nəticəsində həyata keçirilməyə başladı.
Əhalinin istehlak xərcləri və hüquqi şəxslərin kreditləşdirilməsi zamanı aşağıdakı
prinsiplər tətbiq olunur: qaytarılma, müddətlilik, məqsədlilik, ödənc, təminat
prinsipləri nəzərə almmaqla banklar tərə- findən həyata keçirilir.
Kreditin verildiyi zaman başlıca şərt borclu şəxsin ödəmə qabi- liyyətli olmasıdır.
Müasir dövrdə 2 növ istehlak kreditləri mövcuddur:
KitabYurdu.az
165
Dostları ilə paylaş: |