Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
19 

 
hər bir meyarın çərçivəsi daxilində göstəricilərin ayırd edilməsi, məsələn «ailə 
vəziyyəti»  meyarma  subaydır,  evlidir  (ərdədir),  boşanmış-  dır,  ailə  statusu  kimi 
göstəricilər  uyğun  gəldiyi  halda,  «təhsil»  meyarma  orta,  texniki,  ali,  alimlik 
dərəcəsi kimi göstəricilər uyğun olur; 
-seçilmiş  meyarlara  və  müvafıq  göstəricilərin  qiymətləndirilməsi  qaydasma 
müvafiq olaraq müştərinin test-anketinin işlənib hazırlanma- sı; 

 
-bank  tərəfindən  müştərilər  və  borc  alan  şəxslərin  kredit  tarixi-  nin 
kartotekası haqqmda xüsusi informasiya bazasmm yaradılması; 

 
-skorrinqin proqram təminatmın işlənib hazırlanması; 
-fıziki  şəxslərin  kredit  ödəmə  qabiliyyətinin  və  qərarlarm  qəbulu  qaydasmm 
qiymətləndirilməsinin təşkilinin müəyyən olunması. 
Fiziki şəxsin kved.it tarixinin öyrənilməsi əsasında kredit ödəmə qabi- liyyətinin 
qiymətləndirilməsi.  ABŞ  -  da  fiziki  şəxsin  kredit  ödəmə  qabi-  liyyətinin 
qiymətləndirilməsinin  əsasım  mağazalarda  mallarm  kreditə  almması  ilə  əlaqədar 
olaraq  fıziki  şəxsin  kredit  tarixininin  öyrənilməsi  təşkil  edir.  Bank  kreditin 
verilməsi ilə bağlı bəyanatda əksini tapan mə- lumatları: adı, yaşayış yeri və sosial 
təminat  kartınm  nömrəsi  haqqmda  məlumatları  istifadə  edir.  Bu  göstəricilərin 
əsasmda  banklardan,  kredlit  kartlarmı  buraxan  kredit  təşkilatlarmdan,  ev 
sahiblərindən ödəməmə halları haqqmda məlumatları toplamaq mümkündür. Bankı 
ödənməyən  məbləğin  həcmi  və  miqdarı,  onun  müddəti,  vaxtı  uzadılmış  borcun 
ödə- nilməsi üsulu maraqlandırır. Bu informasiyanm əsasmda kredit tarixini tərtib 
edirlər. 
Kredit  tarixindən  savayı  Amerika  bankları  tərəfmdən  fıziki  şəxsin  kredit  ödəmə 
qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi sisteminə növbəti göstə- ricilər daxil edilir: 
-borcun və gəlirin qarşılıqlı nisbəti, 
-bir yerdə gəlirin sabitliyi və işin davamiyyəti, 
-bir ünvan üzrə yaşayışm müddəti, 
-kapitalm məbləği. 
Əksər  ölkələrdə  fıziki  şəxsin  kredlit  tarixi  haqqmda  informasiyanm  banklar 
tərəfmdən  əldə  olunması  üçün  kommersiya  banklarmm  tə-  şəbbüsü  ilə 
ixtisaslaşdırılmış bürolar yaradılır. 
Fiziki şəxsin ödəmə qabiliyyətinə aid maliyyə göstəriciləri əsasmda kredit ödəmə 
qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi: ödəmə qabiliyyəti göstə- ricilərinin əsasmı fiziki 
şəxsin  gəliri  və  bu  gəlirin  itirilməsinin  risklilik  də-  rəcəsi  haqqmda  məlumatlar 
təşkil edir. Əksər banklar kreditin təqdimatı zamanı borc alan fərdi şəxsin tədiyyə 
qabiliyyətini aylıq məvacib haq- qmda arayışa və ya vergi bəyannaməsinə əsasən 
təyin  olunan  son  altı  aym  orta  aylıq  gəliri  haqqmda  məlumatlara  istinad  edərək 
hesablayır. Məcburi ödənişlərə aid gəlir azalır və gəlirin məbləğindən asılı olaraq 
dəyişən  əmsala  düzəlişlər  olunur  (0,3  dən  0,6  kimi).  Gəlir  nə  qədər  çox  olarsa, 
düzəlişlər  də  bir  o  qədər  çox  olar.  Tədiyyə  qabiliyyəti  kreditin  müddətinə  qarşı 
münasibətdə müəyyən olunur: 
 
T = G x K x İ 
                                                                          
KitabYurdu.az 
154
 

---

 
20 
Burada: 
T - dövr ərzində ödəmə qabiliyyəti; 
G - orta aylıq gəlir; 
K- düzəliş olunan əmsal; 
I - kreditin müddətidir. 
Kreditin  məbləği  və  faizlər  fiziki  şəxsin  tədiyyə  qabiliyyətinin  sə-  viyyəsindən 
artıq ola bilməz. Bu cür qarşılıqlı nisbətə əsasən dövr ərzin- də kreditin maksimal 
məbləği müəyyən olunur və bu kredit fıziki şəxsə gəlirin bu cür səviyyəsi zamanı 
verilə bilər. 
Borc  alan  şəxsin  -  fıziki  şəxsin  tədiyyə  qabiliyyəti  onun  kredit  ödəmə 
qabiliyyətinin  yeganə  amili  və  göstəricisi  kimi  çıxış  etmədiyi  üçün  tədiyyə 
qabiliyyəti hesablanan zəmanətçilərin köməyi ilə kredit riskin- dən əlavə müdafıə 
tələb  olunur.  Pula  çevrilə  bilən  əmlak  da  kreditin  qay-  tanlmasmm  təminatı  kimi 
çıxış edə bilər.
 
KitabYurdu.az 
155
 

---

MÖVZU 7. KOMMERSİYA BANKLARININ KREDİT 
ƏMƏLİYYATLARININ NÖVLƏRİ 
 
PLAN 
 
 1.KREDĠT TƏQDĠMATININ MÜASĠR ÜSUL VƏ ġƏRTLƏRĠ 
2. BANKLSRIN KREDİT ƏMƏLİYYATLARININ NÖVLƏRİ 
3.BANKLARARASI BAZARDA KOMMERSĠYA BANKLARININ 
FƏALĠYYƏTĠNĠN ƏSASLARI 
4.KREDĠT-ĠCARƏ VƏ KAPĠTAL QOYULUġUNUN 
MALĠYYƏLƏġDĠRĠLMƏSĠ 
5.LĠZĠMQ.ONUN FORMA VƏ NÖVLƏRĠ 
6.LĠZĠNQĠN ƏHƏMĠYYƏTĠ 
 
 
    1.KREDĠT TƏQDĠMATININ MÜASĠR ÜSUL VƏ ġƏRTLƏRĠ 
Kredit  təqdimatı  şərtləri,  başqa  sözlə,  kreditləĢmə  Ģərtləri  dedikdə  kredit 
təqdimatmm  müəyyən  (əsas)  elementlərinə:  subyektlərə,  obyekt-  lərə  və  kreditin 
təminatma qarşı irəli sürülən bir sıra tələblər başa düşülür. 
Bu  bankm  istənilən  müştəriyə  kredit  təqdim  etmək  iqtidarmda  ol-  maması 
deməkdir. Kredit almaq istəyənlərin sayı hər zaman çox olsa da, onlarm arasmda 
elə bir təşkilatı və ya şəxsi seçmək lazımdır ki, onlara krediti təqdim etmək, etibar 
etmək  və  kreditinm  vaxtlı-vaxtında  qaytarı-  lacağma  və  ondan  istifadəyə  görə 
kredit faizinin veriləcəyinə əmin ol- maq mümkün olsun. Buna görə də, bank borc 
alan  şəxs  ilə  kredit  müna-  sibətlərinə  -  kredit  ödəmə  qabiliyyətinin 
qiymətləndirilməsi,  onun  balan-  smın  pula  çevrilməsi,  əmttəə  istehsalçısmm 
məhsulunun bazarmm, me- necmentin səviyyəsinin öyrənilməsi və hesabm, keçmiş 
iş təcrübəsinin idarə olunması əsasmda girir. 
Kredit  təqdimatı  obyekti  ilə  də  vəziyyət  eyni  cür  olur.  Borc  alan  şəxsin  hər  bir 
tələbatı  kredit  təqdimatmm  obyekti  ola  bilməz  və  onun  ödənilməsi  ilə  bağlı 
müvəqqəti çətinliklər ilə bağlı tələbat istehsalatm inkişafı və məhsulun dövriyyəsi 
zərurətindən doğur. 
Kreditin  təqdimatı  sisteminin  üçüncü  əsas  element  kimi  təminat  keyfiyyətli  və 
bütöv olmalıdır. Hətta bank etimad əsasmda kredit, sadə- cə olaraq blanklı kredit 
təqdim etdikdə belə o, kreditin vaxtlı-vaxtmda qaytarılacağma əmin olmalıdır. 
Müasir təcrübədə kredit təqdimatmm konkret obyekti, o cümlədən də əmtəə-maddi 
dəyərlərin  və  məsrəflərin  müəyyən  növləri  bir-birindən  ayrılmır.  Buna  görə  də, 
istehsalat,  ticarət  və  ya  vasitəçi  məqsədlərə,  bö-  lgü  və  ya  yenidənbölgü 
əməliyyatlara təqdim olunan kreditlər ayrılmır. Lakin bu proses bu cür kreditlərin 
ümumiyyətlə  təqdim  olunmaması  demək  deyildir.  İstehsalat  və  qeyri-istehsalat 
tələbatlarma  dair  kreditlər  əvvəllər  də  təqdim  olunmuş  və  hal-hazırda  da  təqdim 
olunur.  Lakin  on-  lar  həcminə  görə  deyil,  təqdimat  üsuluna  görə,  eləcə  də  kredit 
təqdimatı müddətindən asılı olaraq təsnif olunur. 
KitabYurdu.az 
156
 

---