Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
13 
ümumi maliyyə axınının III tərkib hissəsinin hesablanması: 
 
Alman  kreditlər  -  Borc  öhdəliklərimn  ödənilməsi  +  İstiqraz  vərəqələrinin 
emissiyası + səhmlərin emissiyası - Dividentlə- rin ödənilməsi. 
 
Maliyyə  axmınm  təhlili  müəssisənin  idarə  olunmasmm  zəif  nöqtə-  ləri  haqqmda 
nəticəyə  gəlməyə  imkan  verir.  Məsələn,  vəsaitlərin  geriyə  axım  ehtiyatlarm, 
hesablaşmalarm (debitorlarm və kreditorlarm), ma- liyyə ödənişlərinin (vergilərin, 
faizlərin,  dividentlərin)  yanlış  qaydada  idarə  olunması  ilə  əlaqədar  ola  bilər. 
Menecmentin zəif nöqtələrinin aş- kar olunması kredit müqaviləsində əksini tapan 
kreditləşmə  şərtlərinin  işlənib  hazırlanması  üçün  istifadə  olunur.  Məsələn, 
vəsaitlərin  hesab-  laşmalara  artıq  olaraq  ayrılması  vəsaitlərin  geriyə  axmmm  əsas 
amilidir-  sə,  o  zaman  kreditdan  istifadə  müddəti  ərzində  debitor  borcun  döv- 
riyyəsinin  müəyyən  səviyyədə  saxlanması  müştərinin  kreditləşdirilməsi-  nin 
«müsbət» şərti ola bilər. Səhmdar kapitalmm qeyri-kafı məbləği ki- mi vəsaitlərin 
geriyə  axmı  amilinin  təzahürü  zamanı  kreditdləşdirmə  şərtlərindən  biri  kimi 
maliyyə leverec əmsalmm müəyyən normativ sə- viyyəsinə riayət olunmasmı tələb 
etmək olar. 
Nisbətən  uzun  müddətə  kreditlərin  təqdimatı  məbləği  və  məqsədə-  uyğunluğu 
haqqında  məsələnin  həlli  üçün  pul  axmının  təhlilini  nəinki  ötən  dövr  ərzində 
toplanan  faktiki  məlumatlar  əsasmda,  eləcə  də  plan-  laşdırılan  dövrdə  proqnozlu 
informasiya  əsasında  həyata  keçirirlər.  Faktiki  məlumatlar  proqnozlu 
informasiyanm qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur. Vəsaitlərin axını və geriyə 
axınmın ayrı-ayrı elementləri- nin həcminə dair proqnozun əsasmı ötən dövrlərdə 
onlarm  orta  kə-  miyyətləri  və  onlarm  reallaşmasmdan  əldə  olunan  gəlirin 
planlaşdırılan artım templəri təşkil edir. 
 
 
4. 
MÜŞTƏRİNİN 
KREDİT 
ÖDƏMƏ 
QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ ÜSULU KİMİ İŞGÜZAR RİSKİN TƏHLİLİ 
 
İşgüzar risk - borc alan şəxsin fondlarmm dövriyyəsinin öz vaxtm- da və nəzərdə 
tutulan  effekt  ilə  başa  çatmaması  ilə  bağlı  riskdir.  İşgüzar  risk  ayrı-ayrı 
mərhələlərdə  fondlarm  dövriyyəsinin  fasiləsizliyinə  və  ya  yubanmasma  gətirib 
çıxaran  müxtəlif  səbəblərdən  yaranır.  İşgüzar  riskin  amillərini  fondlarm 
dövriyyəsinin mərhələləri üzrə qruplaşdırmaq mümkündür. 
Bütün  bunlardan  savayı,  ödəmə  mərhələsində  risk  amilləri  birinci  və  ikinci 
mərhələnin amillərindən formalaşa bilər. Buna görə də işgüzar risk ehtiyatlarm və 
istehsalatm  yaradılması  mərhələsindən  fərqli  olaraq  ödəmə  mərhələsində  daha 
yüksək hesab olunur. 
İqtisadi qeyri-sabitlik şəraitində işgüzar riskin kreditin verilməsi zamanı təhlili ötən 
hesabat  dövrlərinin  orta  faktiki  məlumatları  əsasmda  hesablanan  maliyyə 
əmsallarmm köməyi ilə müştərinin kredit ödəmə qabiliyyətinin qiymtləndirilməsini 
əhəmiyyətli şəkildə tamamlayır. 
KitabYurdu.az 
148
 

---

 
14 
İşgüzar  riskin  sadalanan  amilləri  kredit  sifarişlərinin  standart  for-  malarmm, 
kreditin verilməsi imkanlarma dair texniki-iqtisadi əsaslarm bank tərəfmdən işlənib 
hazırlanması zamanı məcburi qaydada nəzərə almır. 
İşgüzar  riskin  kommersiya  bankı  tərəfindən  qiymətləndirilməsi  işgüzar  riskin  hər 
bir  amilinin  ballar  ilə  qiymətləndirilməsi  zamanı  skor-  rinq  sistemi  üzrə 
rəsmiləşdirilə və həyata keçirilə bilər. 
 
 5.  MÜŞTƏRİNİN  KREDİT  ÖDƏMƏ  QABİLİYYƏTİNİN  SƏVİYYƏSİNİN 
TƏYİN OLUNMASI 
 
Müştərinin  kredit  ödəmə  qabiliyyətinin  dərəcəsi  əsas  və  əlavə  gö-  stəricilərin 
əsasmda müəyyən olunur. Bank tərəfmdən seçilən əsas göstə- ricilər nisbətən uzun 
müddətə  dəyişməz  qalır.  Bankın  kredit  siyasəti  haqqmda  sənəddə  və  ya  digər 
sənədlərdə bu göstəricilər və dünya stan- dartlarına yönələn, lakin hər hansı bank 
və  dövr  üçün  fərdi  şəkil  alan  normativləri  əksini  tapır.  Əlava  göstəricilərin 
toplumu təşəkkül tapmış vəziyətdən asılı ola- raq yenidən nəzərdən keçirilə bilər. 
Bu 
cür 
göstəricilər 
kimi 
məsələn 
işgüzar 
riskin, 
menecmentin 
qiymətləndirilməsini,  banka  ödənilməli  olan,  lakin  vaxtı  uzadılmış  borcun 
müddətini,  nəticələrin  hesablanması  əsasmda  müəyyən  olunan  göstəriciləri, 
balansm təhlilininin nəticələrini istifadə edirlər. 
 
 
Müştərilərin kredit ödəmə qabiliyyətinin dərəcəsini əsas göstəricilə- rin vasitəsilə 
təyin edir və əlavə göstəriciləri nəzərə almaqla tamamlanır. 
Əsas  göstəricilərin  səviyyəsi  üzrə  kredit  ödəmə  qabiliyyətinin  dərə-  cəsini  bal 
şkalası üzrə təyin etmək mümkündür. Məsələn I dərəcə - 100 -150 bal; II dərəcə - 
151  -  250  bal;  II  dərəcə  -  251  -  300  bal  təşkil  edir
1
.  Ballarm  hesablanması  üçün 
göstəricinin dərəcəsini istifadə edir və onu faktiki kəmiyyət normativi ilə müqayisə 
edir, həmçinin göstəricinin rey- tinqini (kəmiyyətini) də istifadə edirlər. 
Göstəricinin  reytinqini  (kəmiyyətini)  kommersiya  bankınm  siyasə-  tindən, 
müştərinin  xüsusiyyətlərindən,  onlarm  balansmm  likvidliyindən,  bazardakı 
vəziyyətindən asılı olaraq borc alan şəxslərin hər bir qrupu üçün fərdi şəkildə təyin 
edirlər.  Məsələn,  qısamüddətli  ehtiyatlarm  yüksək  payı,  kreditlər  üzrə  vaxtı 
uzadılmış  borclarm  və  tədarükçülərə  qeyri-ödənişlərin  varlığı  sürətli  likvidlik 
əmsalmm  rolunu  artırır  və  bu  da  müəssisənin  pul  vəsaitlərinin  operativ  şəkildə 
azad  edilməsi  ilə  bağlı  qabiliyyətini  nümayiş  etdirir.  Bank  ehtiyatlarmm  daimi 
ehtiyatlarm  kreditləşdirilməsinə  cəlb  edilməsi,  xüsusi  kapitalm  məbləğinin 
azalması,  maliyyə  leverec  göstəricisinin  reytinqini  artırır.  Müştərilərin  «kreditləş- 
dirilməsinin»,  kreditin  iqtisadi  sərhəddlərinin  pozulması  kredit  ödəmə 
qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı cari ödəmə əmsalını ön plana çəkir. 
Kredit ödəmə qabiliyyətirıin ümumi qiyməti ballar ilə verilir. Ballar kredit ödəmə 
qabiliyyətinin dərəcəsinə dair hər bir göstəricinin reytinqi- nin məbləği deməkdir. 
KitabYurdu.az 
149
 

---