Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
11 

 
Cari məqsədter iiçün (bu həm də təxirə sahnmaz ehtiyaclarm kreditidir) 

 
Kapital xassəli itkilər üçiin 
Təxirə  salınmaz  ehtiyaclar  üçün  kredit  müstəqil  gəlir  mənbəyinə  malik 
vətəndaşlara verilə bilər. Bu təqaüdçülərə də şamil olunur. Bu kredit mebel, məişət 
texnikası,  nəqliyyat  vasitələri  almmasma  və  eləcə  də,  bayram  şənliklərinin 
təşkilinə,  sanatoriya  putyovkalarmm  əldə  olunmasma  sərf  edilir.  Kredit  18 
yaşmdan  70  yaşma  kimi  vətəndaşlara,  kreditin  qaytarılmasma  qədər  onlarm  75 
yaşınm tamam olmaması şərti ilə verilir. 
Faizlərin  ödənilməsi  hər  ayın  1-dən  etibarən  növbəti  ayın  müqavilə  bağlandığı 
günə  qədər  ödənilir.  Ölkəmizdəki  inflyasiyaya  səbəb  olan  qeyri-sabit  vəziyyət 
bankları  kreditlərdan  istifadəyə  görə  təyin  olunan  faiz  tariflərini  ardıcıl  surətdə 
dəyişməyə  məcbur  edir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  hal-hazırda  müddəti  uzadılmış 
kreditlərin dövriyyəsi qəflətən artmışdır. 
Bunun səbəbləri aşağıdakılardır: 

 
İşsizliyin artımı; 

 
Aylıq ödəmələrin artması; 

 
Müşahibat  işçilərinin  kreditlərin  ləğvi  üçün  ödəmələrdən  imtina  etməsidir.  Bu 
isə öz növbəsində göstərilən kreditlərin məhdud verilməsinə səbəb olur. 
Əhalinin  zəruri  ehtiyaclarmm  kreditləşdirilməsi  ilə  demək  olar  ki,  bütün 
kommersiya  bankları  məşğul  olurlar.  Əsasən  bu  fərdi  əmanətçilərin  vəsaıtlərinin 
cəlb  edilməsi  üsulu  ilə  icra  edilir.  Kommer-  siya  bankları  şəxsi  və  ya  dövlətin 
qiymətli  kağızlarınm,  eləcə  də  daşmar  və  daşmmaz  əmlaklarmm,  qiymətli 
mallarımn  girov  qoyuluşu  müqabilində  kredit  verirlər.  İstehlakçı  kreditinin  ikinci 
növü kapital itkilərinə qoyulan kreditdir (uzunmüddətli). Bu kredit növü əhalinin 
təxirə  salınmaz  ehtiyaclarma  sərf  olunan  kreditdən  fərqli  olaraq,  vətəndaşlardan 
həmin kreditin istifadəsi üçün hesabat və bankdan alman kreditin təyinatma uyğun 
xərclənməsinə dair sənədləri tələb edir. 
Yətəndaşlarm  tikinti  işləri  aparması  və  mənzil  almaları  üçün  ban-  kdan  3  növdə 
istehlak kreditləri almaq imkanları vardır: 

 
torpaq krediti. Bu zaman kredit qısa və ya uzun müddətə mənzil tikintisi üçün 
nəzərdə tutulan torpaq sahəsinə görə verilir. 

 
inĢaat  krediti.  Bu  kredit  qısa  müddətə  tikinti  işlərinin  bilavasitə 
maliyyələşdirilməsi üçün verilir. 

 
mənzilin alınması iiçiin uzunmüddətli kredit. 
Təminat məqsədi ilə vətəndaşlar toxunmaz əmlaklann girov müqaviləsini, bir və ya 
daha  çox  mülki  və  hüquqi  şəxslərin  zəmanətini  təqdim  etməlidirlər.  Müxtəlif 
mülkiyyət  formasma  malik  olan  müəssisə  və  təşkilatlar  öz  işçilərinin  mənzil 
şəraitini  yaxşılaşdırmaq  məqsədi  ilə  yaşayış  kreditləri  vermək  hüququna 
malikdirlər və bu borcları onlar qismən, yaxud tam bütövlükdə ödəyə bilərlər. 
Girov əşyaları aşağıdakılar ala bilər: 

 
borclu  şəxsin  tikinti  üzrə  torpaq  sahəsi  və  yaxud  bu  sahəyə  aid  mülkiyyət 
hüquqları. 

 
hazır mənzil və yaxud natamam tikinti; 
KitabYurdu.az 
166
 

---

 
12 

 
 qanunvericilik  ilə  nəzərdə  tutulmuş  digər  əşyalar  və  yaxud  mülkiyyət 
hüquqları. 
Fərdi  mənzillərin,  bağ  evlərinin  ahnması  üçün  kredit  əvvəlcədən  alqı-satqı  üzrə 
ilkin müqavilə, hesab arayışı əsasmda verilir. 
Daşmmaz əmlakm alınması üçün kredit əlavə sənədlər tələb edir: 

 
Alqı-satqmm ilkin müqaviləsi; 

 
Satıcmm mülkiyyət hüququna dair şəhadətnamə; 

 
Torpaq sahəsinin ərazi sərhədlərinə dair sənəd; 

 
Fərdi mənzilin, mövsümü yaşayış üçün evin ahnması; 

 
Evin mərtəbələri üzrə planı. 
Bankların  əhaliyə  mənzil  kreditinin  verilməsi  də  kreditləşmənin  əsas  prinsipləri 
sayılan; məqsədli istifadə, təminatlılıq, müddətlilik, ödənc və qaytarılma prinsipləri 
əsasmda  icra  olunur.  Kreditlərin  təyinatmdan  kənar  xərclənməsi  aşkar  olunarsa, 
bank  bu  təqdirdə  verilmiş  kredit  üçün  vaxtmdan  əvvəl  cərimə  təyin  edə  bilər. 
Kreditin qaytarılması mümkün olmadıqda isə bank kredit üçün qoyulmuş əmanətə 
və yaxud zəmanət verən şəxsə maliyyə sanksiyası tətbiq edə bilər. 
Mənzil  problemlərinin  həllinə  dövriyyəyə  buraxılmış  mənzil  sertifikatları  da 
yardım  göstərir.  Mənzil  sertifikatlan  istiqraz  vərəqəsinin  xüsusi  növü  olaraq, 
hüquqi  şəxslər  tərəfindən  buraxılır.  Bu  hüquqi  şəxslərə  vətəndaşlann  pul 
vəsaitlərinin  cəlb  olunması  üçün  yaşadığı  mənzillərinin  tikilməsinin  sifarişçi 
hüququ  verilir.  Mənzil  sertifikatları  onun  sahibinə  emitentlər  tərəfındən  müəyyən 
olunmuş  mənzilə  mülkiyyət  hüququ  verir.  Baxmayaraq  ki,  onun  alınması  bir 
müddət  uzamr,  bu  halda  mənzil  sertifikatlarmm  istifadəsi  istehlakçı  kreditinin 
özünəməxsus forması kimi qiymətləndirilməlidir. 
Fiziki  şəxslərə  verilən  kreditin  mənbəyi,  hansı  ki,  mənzil  üçün  nəzərdə  tutulmur, 
tərəqqi və təhsil vasitəsi sayılan bank-kredit vərəqələridir. Bank kredit vərəqələri 3 
tərəfın iştirakım nəzərdə tutur: 

 
Bank emitentlərinin kredit vərəqəsi; 

 
Onun sahibi; 

 
Mallara və xidmətə görə kredit vərəqələrini qəbul edən ticarət təşkilatı. 
Kredit  vərəqələrinin  almması  üçün  müştəri  banka  bank  tərəfindən  müəyyən 
olunmuş pul vəsəiti keçirir. Xidmət və mallar üçün kredit və- rəqəsinin verilməsi 
müştərinin hesabmda pul vəsaitinin yoxluğu nəticə- sində də həyata keçirilə bilər. 
Bank  öz  xidmətləri  müqabilində  hər  əmə-  liyyatdan  müəyyən  qədər  faiz  götürür. 
Kredit vərəqələrindən istifadə edən şəxslər göstərilən xidmətə görə hər il müəyyən 
olunmuş məbləği köçürməyə borcludurlar. 
Xarici ölkələrdə bu forma geniş yayılmışdır. 
«Viza»,  «Amerikan  ekspress»,  «Master  kart»  beynəlxalq  maliyyə  assosiasiyaları 
bu  vərəqələrin  sahiblərinə  istənilən  xidməti  təklif  edə  bi-  lirlər.  Qeyd  etmək 
lazımdır ki, hazırda bizim ölkəmiz nə texniki, nə struktur, nə də psixoloji baxımdan 
kredit  vərəqələrinin  geniş  miqyasda  tətbiqinə  tam  şəkildə  hazır  deyil.  İstehlakçı 
kreditinə həm də  lombard kreditlərini də şamil edirlər. Lombardlar əhaliyə şəxsi 
istifadə  və  məişət  ehtiyacınm  təminatı  məqsədilə  girov  qoyuluşu  vasitəsilə  kredit 
verirlər.  Kreditin  məbləği  girov  qoyulan  əşyanm  növündən,  onun  bazar  qiymə- 
KitabYurdu.az 
167
 

---