7
etmir. Bu haqda o, lazımi qədər mə- lumatlandırılıb. O, yalnız qiymətli kağızlarm
həqiqiliyini və ödəniş qa- biliyyətini araşdırır.
Kreditin təqdimatı üçün tərtib olunmuş sənədlərin sırasma aşağı- dakılar daxildir:
Depozit və əmanat sertijikatların girovu zamanı;
Qiymətli kağızlarm girov üçün qəbulu və təqdimatı haqqmda qərar;
Girov haqqmda müqavilə;
Sertifikatlarm girov qoyulması barəsində mühasibat şöbəsinin xəbərdarlığı;
Bank-kreditorun səhmlərinin girov qoyuluĢu zamanı:
Səhm sertifıkatlarınm girov üçün qəbulu və təqdimatı haqqında saziş və ya
sazişdən çıxarış;
Səhmin girovu barəsində müqavilə;
Səhmlərin bank xəzinəsində girov saxlamlmasma dair göstəriş.
ĠSTEHSALIN UZUNMÜDDƏTLĠ KREDĠTLƏġMƏSĠ
İnvestisiya sahəsində struktur dəyişikliklərin təhlili nəticəsində belə bir qənaətə
gəlmək olar ki, iri kapital qoyuluşuna baxmayaraq (kredit və vergi üsulları
vasitəsilə) uzunmüddətli investisiyalar və onlarm maliyyə-kredit təminatı problemi
yenə də aktual olaraq qalır. Bu növbəti proseslər ilə sıx bağlıdır:
İstehsalm müəyyən sahələrində investisiya fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi ilə
(buraya istehlak mallarınm istehsalma istiqamətlənməsi, idarəetmənin ərazi üzrə
orqanlarmm
fəaliyyətinin
aktivləşdirilməsi,
sosial
infrastrukturlarm
investləşdirilməsi, əhalinin investisiyalarmm əhəmiyyətinin artırılması daxildir);
İnvestisiyalarm qiymətli kağızlara, avadanlığm icarəsinə, özəlləşdirmə
prosesinə şamil edilməsi;
Xüsusiləşdirilmiş maliyyə-kredit institutlarmm təşkili prosesi, investisiya
bankları və fondlarmm kapital qoyuluşunun güzəştli maliyyələşdirilməsi və
kreditləşdirilməsi prosesində iştirakı;
İqtisadiyyatm idarəetməsinə bazar mexanizmlərinin daxil edilməsi, burada əsas
mexanizmlərdən biri pul-kredit tənzimləyici mexanizmidir.
Kommersiya banklan yüksək nizamnamə kapitalma malik olub, uzunmüddətli və
təhlükəli kreditlər verə bilərlər. Bu zaman kredit siyasətinin vacib amili olan
aktivlərin gəlir imkanları nəzərə alınır.
Uzunmüddətli bank kreditləĢdirilməsinin obyekti kimi tikinti sahəsi- nə əhalinin,
müəssisələrin, təşkilatlarm kapital qoyuluşu, istehsalat və sosial-məişət
obyektlərinin yenidən qurulması - texniki təchizatı, texni- ka, avadanlıq, nəqliyyat
vasitələrinin əldə edilməsi, eləcə də müştərək müəssisələrin, elmi-texniki
məhsulların, intellektual dəyərlərin və digər mülkiyyət obyektlərinin yaradılması
çıxış edir.
Uzunmüddətli kredit üzrə tələblərin planlaşdırılması, bir qayda olaraq, vəsaitlərdən
faktiki istifadə prosesinə kimi həyata keçirilir. Müəssisə və təşkilatların kredit
sifarişləri əsasmda bank kreditə olan tə- ləbatı və tələb olunan ehtiyatlar məbləğini
müəyyən edir.
KitabYurdu.az
162
8
Kommersiya bankları sığorta kompaniyaları, pensiya fondları ilə müştərək
uzunmüddətli kreditlər verə və bu borclarm qısa müddətli ödəniş tarixini təyin edə
bilərlər.
Uzunmüddətli kreditlər iri və kiçik müəssisələr üçün çox əlverişli- dir. Onlar
kapital qoyuluşunun xarici maliyyələşdirilməsinin ən səmərəli vasitəsi kimi
nəzərdən keçirilir. Müəssisə tələblərini cari gəlir hesabma təmin etməyə qadir
deyilsə, və bu məqsəd ilə uzunmüddətli kredit kapi- talmı istiqraz vərəqələrinin
buraxılması ilə cəlb edirsə, o zaman borclu tərəf kreditin alınma şərtlərini qəbul
edir. Çünki kreditin götürülməsi tələblərin təminatma imkan yaradır. Müstəsna
hallarda kreditin şərtləri dəyişdirilir. Faiz tarifmin yüksək olduğu təqdirdə, kreditin
tez bir za- manda ödənişi daha səmərəlidir. Uzunmüddətli kreditlər iqtisadiyyatm
müxtəlif sahələrində tətbiq olunur. Belə ki, pul vəsaitinin çox hissəsi sə- naye
müəssisələrinə, yeni texnologiya və avadanlığa sərf edilir. Buraya uzunmüddətli
istifadəyə malik mallarm istehsalmı təmin edən müəssisə- lər, neft emalı, dağ-
mədən hasilatı, nəqliyyat və komunal müəssisələr də daxildir. Depozitlərin
sığortası banklarm sabitliyini artırır və ləğv olunma təhlükəsini aradan qaldıdır.
Bankm müəssisə, təşkilatlar və vətəndaşlar ilə kredit münasibətlə- rinin əsasmı,
uzunmüddətli kreditlərin verilməsi zamanı, kredit müqavi- ləsi təşkil edir.
Bir qayda olaraq, kredit müqaviləsinin tərtibi texniki-iqtisadi dəlil- lərə söykənir.
Bu dəlillər əsasmda kreditin götürülməsi məqsədləri, itki- lərin qeydiyyatı dəqiq
göstərilir.
Texniki-iqtisadi əsaslandırmamn ayrıca bölməsi kimi müştərinin gəlirinin
hesablanması, fəaliyyətin müxtəlif istiqamətlərində kreditlərin ödənməsi çıxış edir.
Gəlir kreditin istifadəsi müddətində hesablanır. Müştəri imzaladığı müqavilə
səviyyəsində mal tədarükünün dəyəri haq- qmda məlumatı banka təqdim etməlidir.
Bu məlumatlar kreditin səmərəliliyini təmin edir. Bank bir qayda olaraq qeyri-
kommersiya, çox itki verən layihələri kreditləşdirmə üçün qobul etmir. Müstəsna
hallarda proqramlar qəbul olunur ki, bu da öz növbəsində bankm fəaliyyətinə,
nizamnamə, tapşırıqlarma mənfı təsir göstərmir. Uzunmüddətli kreditdən istifadəyə
görə faiz tarifı, komission mükafatlandırma və digər ödənişlər müqavilə əsasmda
müəyyən olunur.
Faiz tarifləri dəyişkən və daimi ola bilər. Daimi faiz tarifi kreditin verilmə və
ödəmə müddəti ərzində dəyişməz qalır. DəyiĢkən faiz tarifi isə dövrü olaraq (3-6
ay ərzində bir dəfə dəyişir) bazar şərtlərindən, depozit üzrə faizlərin
dəyişməsindən, inflyasiya indeksinin rəsmi elanı və digər səbələrdən asılıdır.
Uzunmüddətli kreditin baz.is tarifinin təyini zamanı növbəti faktorlar nəzərə
alınır:
əlavə vəsaitlərirı cəlb edilməsirıin təşkili;
risk ehtimalı;
kreditlərin ödəniş müddəti;
kreditlərin qeydiyyatının məsrəfləri;
kommersiya banklarının tarifi (bu istiqraz vərəqələri bazarına da şamil edilir);
bank və borcalan arasında münasibətlərin xüsusiyyəti;
gəlirin normativləri.
KitabYurdu.az
163
Dostları ilə paylaş: |