Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
4 
Burada: 
M - diskotun məbləği, 
V - vekselin məbləği, 
T - vekselin ödəmə məbləği, 
F - faizin illik uçot dərəcəsi: 
360 - ilin günləridir, 
Sahibkarlardan  qeydiyyat  üçun  əmtəə-mal  və  kommersiya  sövdə-  ləşmələrinə 
əsaslanan veksellər qəbul olunur. 
Müqavilədə qeydiyyat üçun qəbul olunmuş veksellərin umumi məbləği göstərilir: 

 
Gündəlik veksel məbləğinin güzəşti: 

 
Veksellərin 
qeydiyyata qəbul olunma tarixi: 

 
Uçot 
kredit məbləğinin köçürülmə qeydləri və müddəti. 
Balans hesabı əsasmda veksellərin uçotu borclarm ödənilmə 
müddətində həyata keçirilir. Vaxtı-vaxtında borc ödənişini təmin etmək məqsədilə 
bank  iki  nüsxəli  xüsusi  cədvəl  tərtib  edir  və  veksellər  haqqm-  da  məlumatları 
(müddətli  ödəniş  müddətini,  bankm  qeydiyyat  kitabça-  smda  veksellərin  sıra 
nömrəsini,  veksel  təqdim  edən  şəxslərin  admı,  hər  bir  vekselin  məbləğini)  qeyd 
edir.  Lazimi  pul  vəsaiti  ödənildikdən  sonra  cədvəldə  xüsusi  işarələr  qoyulur  və 
veksel ödəyiciyə qaytarılır. 
Veksellərin  girov  qoyuluĢu  nəticəsində  əldə  olunmuş  kreditlər  veksel  uçotundan 
aşağıdakı xüsusiyyətlərə görə fərqlənir: 

 
Veksel  bankm  xüsusi  mülkiyyəti  deyil.  O,  yalnız  sahibkar  tərə-  fmdən  kredit 
kimi müəyyən müddətə girov qoyulur: 

 
Kredit  vekselin  məbləğinin  müqabilində  verilir  və  veksel  dəyəri-  nin  60-90% 
təşkil edir. 
Kredit müqabilində kreditin bu növünə dair spesefık xüsusiyyətlər öz əksini tapır: 

 
xüsusi  kredit  hesabı  üzrə  təminat  və  borc  arasmda  münasibətlə-  rin  yüksək 
həddi; 

 
kreditin  təminatı  üçün  əlavə  vekselin  təqdimanmm  bank  tərə-  findən  tələb 
olunması; 
v) veksellərin hesabım təmin edən ödənişin ləğvi üçün bankm tələ- 
bi; 
q) bank borclu şəxsi cərimə edərək, hesabı istədiyi zaman bağlaya 
bilər. 
Veksellərin girov qoyuluşu nəticəsində kreditlərin verilməsi kredit- ləşmə həddinin 
çərçivəsində baş  verir. Ona görə də, bank bu və ya digər ödəniş əməliyyatlarınm 
keçirilməsi zamanı müştərinin xüsusi kredit he- sabı üzrə kreditin sərbəst qalığmm 
hesablaşmalarmı aparır. 
Azərbaycan  Respublikasınm  bank  təcrübəsində  kommersiya  bank-  ları  tərəfmdən 
veksellərin  girov  qoyuluşu  əsasmda  kreditlərin  verilməsi  üçün  xüsusi  kredit 
hesablarmdan  istifadə  olunmur.  Bu  əsasən  borclu  şəxslərin  maliyyə  vəziyyətinin 
qeyri-qənaətbəxs  olmağmdan,  veksellərin  bank  vasitəsilə  realizə  olunması 
prosesinin lazımi qədər tədqiq edilib- edilməməsindən asılıdır. 
KitabYurdu.az 
159
 

---

 
5 
Veksellərin  girovu  ilə  kreditlərin  üçüncü  fərdi  şəxslərə  verilmiş  bank  balansmda 
adi qaydada aşağıdakı kimi qeydlər edilir: 
D-t borclu şəxsin kredit hesabı 
K-t borclu şəxsin hesabat hesabı 
Veksel qoyuluşu krediti üzrə faiz tarifi adi bank kreditindən fərqli 
 
olaraq çox aşağıdır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  veksel  qoyuluşlu  kredit  müəyyən  qadağa-  lara  malikdir. 
Belə  ki,  banklar  bu  zaman  kredit  ehtiyatlarmdan  istifadə  etmirlər.  Çünki  əks 
təqdirdə bu dövriyyədə olan pul vəsaitinin həddən ziyadə səmərəsiz artımma səbəb 
olur. 
 
BANK ZƏMANƏTLĠ KREDĠTLƏR 
 
Bank  hüquqi  tərəf  kimi  digər  banklar  vasitəsilə  müştərilərə  təqdim  olunan 
kreditlərin zəmanətçisi kimi  çıxış  edir. Ödəniş haqqmda zəmanət ödənişli xidmət 
sayılır.  Bankm  zaminliyinə  görə  borclu  tərəf  mükafat  verir  (pul  şəklində).  Bu 
mükafatm  məbləği  zəmanət  müddətinin  uzadıl-  masmdan  və  digər  amillərdən 
asılıdır. 
Bankm zamin durması üçün borclu tərəf ərizə vasitəsilə banka müraciət etməlidir 
və şəxsi iqtisadi statusunu təyin edən sənədlər təqdim etməlidir. 
Ərizədə  eləcə  də,  bankm  zəminliyi  üçün  öhdəliklərin  miqyası,  məq-  sədi  dəqiq 
göstərilir. 
Bank  zəmanəti  haqqmda  müqavilənin  hansı  müddətdən  başlaya-  raq  qüvvəyə 
minməsi qeydə alınır. 
Burada hətta müqavilənin ləğvi şərtləri də öz əksini tapır. 
Hər  bir  zəmanət  balansarxası  hesabda  nəzərə  almır.  Bu  hesab  «Bank  tərəfmdən 
verilmiş zəmanət» hesabma aid edilir. 
Bank  zəmanətinin  mühasibat  uçotu  müqavilənin  surəti  əsasında  aparılır  (təşkil 
olunur). 
Əmək  haqqarma  sərf  olunan  kredit:  Bu  kreditin  xüsusi  növü  kimi  bank 
təcrübəsinin ötən illərindən indiyə qədər qorunub saxlamlmışdır. 
O, 
sahibkarlara  onlarm  iş  fəaliyyətindən  asılı  olmayan  səbəblər  nəticə-  sində, 
bank hesabmda pul vəsaitinin çatışmaması zamanı verilir. 
Kreditin alınması üçün təsərrüfat orqanları xahişdən əlavə banka tədbirlər haqqmda 
hesabatı  (onlarm  icrası  kreditin  ödənilməsi  demək-  dir)  təqdim  edirlər.  Kredit 
verilişindən əvvəl  müəssisənin  maliyyə və- ziyyəti nəzərə almır və pul vəsaitinin 
çatışmaması səbəbləri, müəssisənin ödəniş qabiliyyəti tədqiq olunur. 
Kredit müqavilənin imzalanması zamam verilir. Bununla bərabər kreditin verilməsi 
bilavasitə 
ayrı-ayrı 
kredit 
hesablanmn, 
pul 
çekinin 
ödənişinə 
istiqamətləndirilməsindən,  əmək  haqqınm  ödənişi  üçün  pul  vəsaiti  çeklərinin 
tərtibindən,  büdcəyə  maliyyə  vəsaiti  gətirən  vergilərin  ödənişinin  təminatmdan 
asılıdır. 
KitabYurdu.az 
160
 

---

 
6 
Kredit  30-90  gün  müddətinə  verilmə  vaxtmdan  əvvəl  də  ödənilə  bi-  lər.  Tam 
istifadəyə görə kredit üçün yüksək faiz tarifı təyin oluna bilər. 
 
QĠYMƏTLĠKAĞIZLARIN GĠROVUĠLƏ KREDĠTLƏRĠN 
VERĠLMƏSĠ 
 
Kreditin girov obyekti ilə təminatı üçün səhm, istiqraz vərəqəsi, veksel, depozit və 
əmanət sertifıkatı kimi qiymətli kağızlardan istifadə olunur. 
Xarici  ölkələrin  kommersiya  banklarmm  təcrübəsində  qiymətli  kağızlarm  girovu 
müqabilində  uzun  və  qısamüddətli  kreditlərin  verilmə-  si  geniş  formada  inkişaf 
etmişdir.  Qiymətli  kağızlarm  girovu  müqabilin-  də  uzunmüddatli  kredithrin 
təqdimatı bankm uzunmüddətli ehtiyatlara malik olmasmı sübut edir. Lakin burada 
bir  sıra  təhlükəli  məqamlarla  da  qarşılaşmaq  mümkündür.  Kreditlərdan  istifadə 
zamam  girov  götürülmüş  qiymətli  kağızların  bazar  qiyməti  əhəmiyyətli  dərəcədə 
dəyi-  şə  bilər  və  bank  borclarm  ödənilməsi  təqdirdə  qiymətli  kağızların  bazar 
dövriyyəsinin  aşağı  düşməsinə  səbəb  olan  itkilər  ilə  üzləşə  bilər.  Ona  gö-  rə  də, 
kredit  müqavilələrində  əlavə  şərtlər  tərtib  edilir  ki,  bu  da  bankm  hüquqlarmm 
qorunmasına yönəldilir. 
İqtisadi  vəziyyəti,  qiymətli  kağızlar  bazarınm  geriliyini-ətalətini,  inflasiya 
proseslərini  nəzərə  alsaq  görərik  ki,  həqiqətdə  kommersiya  bankları  qiymətli 
kağızların girovu müqabilində kreditlər verməklə heç bir təhlükə ilə qarşılaşmırlar. 
Bununla  bağlı  olaraq,  kommersiya  bank-  larının  təcrübəsində  qısa  müddətli 
kreditlərdən istifadə olunur. Belə ki, uzunmüddətli kreditlərə böyük ehtiyac vardır. 
Burada  bankm  qiymətli  kağızlarmdan  savayı,  emitentlərin  (kağız  pullar,  qiymətli 
kağızlar bura- xan xüsusi idarə) də qiymətli kağızları girov qoyulur. 
Emitent  idarələrin  qiymətli  kağızlarınm  girovu  bankm  ixtiyarına  ke-  çir.  Krediti 
hər hansı bir ödəniş qabiliyyətli müəssisə ala bilər. 
Emitent idarələrin qiymətli kağızlarını girov kimi qəbul etməzdən əvvəl, bank bir 
sıra amilləri nəzərə almalıdır: 

 
Girov qoyulmuş qiymətli kağızlarm keyfıyyəti; 

 
Qiymətli  kağızların  ikinci  dərəcəli bazarda  girovun obyekti  ki-  mi  reallaşması 
imkanları; 

 
Qiymətli kağızlar buraxan bank, firma və digər idarələrin ödə- niş qabiliyyəinə 
malik olması; 

 
Qiymətli  kağızlarm  bazar  dəyərinin  mövcudluğu  və  onlarm  birja  fondlarmda 
qiymətlərinin təyin edilməsi. 
Verilmiş kreditin məbləğinin təyini müəyyən miqdarda girov qoy- ulmuş qiymətli 
kağızm  dəyərindən  asılıdır.  Kredit  ödənişinin  vaxtı-  vaxtında  təmin  edilməməsi 
zamanı  girov  qoyulmuş  qiymətli  kağızlar  həmişəlik  bankm  istifadəsinə  verilir. 
Bank bu qiymətli kağızları həm sa- ta bilər və həm də kreditin ləğvinə yönəltmək 
ixtiyarma malik ola bilər. 
Qiymtətli kağızlarm girov qoyuluşu müqabilində kreditlərin təsdiqi kənar emitent 
idarələrinin  qiymətli  kağızlarının  girovu  əsasında  təsdiqindən    fərqli  olaraq  çox 
sadədir. Çünki bank qiymətli kağızların dəyəri- ni təyin, likvidlik imkanınm təhlil 
KitabYurdu.az 
161
 

---