Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
7 
etmir. Bu haqda o, lazımi qədər mə- lumatlandırılıb. O, yalnız qiymətli kağızlarm 
həqiqiliyini və ödəniş qa- biliyyətini araşdırır. 
Kreditin təqdimatı üçün tərtib olunmuş sənədlərin sırasma aşağı- dakılar daxildir: 
Depozit və əmanat sertijikatların girovu zamanı; 

 
Qiymətli kağızlarm girov üçün qəbulu və təqdimatı haqqmda qərar; 

 
Girov haqqmda müqavilə; 

 
Sertifikatlarm girov qoyulması barəsində mühasibat şöbəsinin xəbərdarlığı; 
Bank-kreditorun səhmlərinin girov qoyuluĢu zamanı: 

 
Səhm  sertifıkatlarınm  girov  üçün  qəbulu  və  təqdimatı  haqqında  saziş  və  ya 
sazişdən çıxarış; 

 
Səhmin girovu barəsində müqavilə; 

 
Səhmlərin bank xəzinəsində girov saxlamlmasma dair göstəriş. 
 
ĠSTEHSALIN UZUNMÜDDƏTLĠ KREDĠTLƏġMƏSĠ 
İnvestisiya  sahəsində  struktur  dəyişikliklərin  təhlili  nəticəsində  belə  bir  qənaətə 
gəlmək  olar  ki,  iri  kapital  qoyuluşuna  baxmayaraq  (kredit  və  vergi  üsulları 
vasitəsilə) uzunmüddətli investisiyalar və onlarm maliyyə-kredit təminatı problemi 
yenə də aktual olaraq qalır. Bu növbəti proseslər ilə sıx bağlıdır: 

 
İstehsalm  müəyyən  sahələrində  investisiya  fəaliyyətinin  aktivləşdirilməsi  ilə 
(buraya  istehlak  mallarınm  istehsalma  istiqamətlənməsi,  idarəetmənin  ərazi  üzrə 
orqanlarmm 
fəaliyyətinin 
aktivləşdirilməsi, 
sosial 
infrastrukturlarm 
investləşdirilməsi, əhalinin investisiyalarmm əhəmiyyətinin artırılması daxildir); 

 
İnvestisiyalarm  qiymətli  kağızlara,  avadanlığm  icarəsinə,  özəlləşdirmə 
prosesinə şamil edilməsi; 

 
Xüsusiləşdirilmiş  maliyyə-kredit  institutlarmm  təşkili  prosesi,  investisiya 
bankları  və  fondlarmm  kapital  qoyuluşunun  güzəştli  maliyyələşdirilməsi  və 
kreditləşdirilməsi prosesində iştirakı; 

 
İqtisadiyyatm idarəetməsinə bazar mexanizmlərinin daxil edilməsi, burada əsas 
mexanizmlərdən biri pul-kredit tənzimləyici mexanizmidir. 
Kommersiya  banklan  yüksək  nizamnamə  kapitalma  malik  olub,  uzunmüddətli  və 
təhlükəli  kreditlər  verə  bilərlər.  Bu  zaman  kredit  siyasətinin  vacib  amili  olan 
aktivlərin gəlir imkanları nəzərə alınır. 
Uzunmüddətli bank kreditləĢdirilməsinin obyekti kimi tikinti sahəsi- nə əhalinin, 
müəssisələrin,  təşkilatlarm  kapital  qoyuluşu,  istehsalat  və  sosial-məişət 
obyektlərinin yenidən qurulması - texniki təchizatı, texni- ka, avadanlıq, nəqliyyat 
vasitələrinin  əldə  edilməsi,  eləcə  də  müştərək  müəssisələrin,  elmi-texniki 
məhsulların,  intellektual  dəyərlərin  və  digər  mülkiyyət  obyektlərinin  yaradılması 
çıxış edir. 
Uzunmüddətli kredit üzrə tələblərin planlaşdırılması, bir qayda olaraq, vəsaitlərdən 
faktiki  istifadə  prosesinə  kimi  həyata  keçirilir.  Müəssisə  və  təşkilatların  kredit 
sifarişləri əsasmda bank kreditə olan tə- ləbatı və tələb olunan ehtiyatlar məbləğini 
müəyyən edir. 
KitabYurdu.az 
162
 

---

 
8 
Kommersiya  bankları  sığorta  kompaniyaları,  pensiya  fondları  ilə  müştərək 
uzunmüddətli kreditlər verə və bu borclarm qısa müddətli ödəniş tarixini təyin edə 
bilərlər. 
Uzunmüddətli  kreditlər  iri  və  kiçik  müəssisələr  üçün  çox  əlverişli-  dir.  Onlar 
kapital  qoyuluşunun  xarici  maliyyələşdirilməsinin  ən  səmərəli  vasitəsi  kimi 
nəzərdən  keçirilir.  Müəssisə  tələblərini  cari  gəlir  hesabma  təmin  etməyə  qadir 
deyilsə,  və  bu  məqsəd  ilə  uzunmüddətli  kredit  kapi-  talmı  istiqraz  vərəqələrinin 
buraxılması  ilə  cəlb  edirsə,  o  zaman  borclu  tərəf  kreditin  alınma  şərtlərini  qəbul 
edir.  Çünki  kreditin  götürülməsi  tələblərin  təminatma  imkan  yaradır.  Müstəsna 
hallarda kreditin şərtləri dəyişdirilir. Faiz tarifmin yüksək olduğu təqdirdə, kreditin 
tez  bir  za-  manda  ödənişi  daha  səmərəlidir.  Uzunmüddətli  kreditlər  iqtisadiyyatm 
müxtəlif  sahələrində  tətbiq  olunur.  Belə  ki,  pul  vəsaitinin  çox  hissəsi  sə-  naye 
müəssisələrinə,  yeni  texnologiya  və  avadanlığa  sərf  edilir.  Buraya  uzunmüddətli 
istifadəyə  malik  mallarm  istehsalmı  təmin  edən  müəssisə-  lər,  neft  emalı,  dağ-
mədən  hasilatı,  nəqliyyat  və  komunal  müəssisələr  də  daxildir.  Depozitlərin 
sığortası banklarm sabitliyini artırır və ləğv olunma təhlükəsini aradan qaldıdır. 
Bankm  müəssisə,  təşkilatlar  və  vətəndaşlar  ilə  kredit  münasibətlə-  rinin  əsasmı, 
uzunmüddətli kreditlərin verilməsi zamanı, kredit müqavi- ləsi təşkil edir. 
Bir  qayda  olaraq,  kredit  müqaviləsinin  tərtibi  texniki-iqtisadi  dəlil-  lərə  söykənir. 
Bu  dəlillər  əsasmda  kreditin  götürülməsi  məqsədləri,  itki-  lərin  qeydiyyatı  dəqiq 
göstərilir. 
Texniki-iqtisadi  əsaslandırmamn  ayrıca  bölməsi  kimi  müştərinin  gəlirinin 
hesablanması, fəaliyyətin müxtəlif istiqamətlərində kreditlərin ödənməsi çıxış edir. 
Gəlir  kreditin  istifadəsi  müddətində  hesablanır.  Müştəri  imzaladığı  müqavilə 
səviyyəsində mal tədarükünün dəyəri haq- qmda məlumatı banka təqdim etməlidir. 
Bu  məlumatlar  kreditin  səmərəliliyini  təmin  edir.  Bank  bir  qayda  olaraq  qeyri-
kommersiya,  çox  itki  verən  layihələri  kreditləşdirmə  üçün  qobul  etmir.  Müstəsna 
hallarda  proqramlar  qəbul  olunur  ki,  bu  da  öz  növbəsində  bankm  fəaliyyətinə, 
nizamnamə, tapşırıqlarma mənfı təsir göstərmir. Uzunmüddətli kreditdən istifadəyə 
görə faiz tarifı, komission  mükafatlandırma və digər ödənişlər  müqavilə əsasmda 
müəyyən olunur. 
Faiz  tarifləri  dəyişkən  və  daimi  ola  bilər.  Daimi  faiz  tarifi  kreditin  verilmə  və 
ödəmə müddəti ərzində dəyişməz qalır. DəyiĢkən faiz tarifi isə dövrü olaraq (3-6 
ay  ərzində  bir  dəfə  dəyişir)  bazar  şərtlərindən,  depozit  üzrə  faizlərin 
dəyişməsindən,  inflyasiya  indeksinin  rəsmi  elanı  və  digər  səbələrdən  asılıdır. 
Uzunmüddətli  kreditin  baz.is  tarifinin  təyini  zamanı  növbəti  faktorlar  nəzərə 
alınır: 

 
əlavə vəsaitlərirı cəlb edilməsirıin təşkili; 

 
risk ehtimalı; 

 
kreditlərin ödəniş müddəti; 

 
kreditlərin qeydiyyatının məsrəfləri; 

 
kommersiya banklarının tarifi (bu istiqraz vərəqələri bazarına da şamil edilir); 

 
bank və borcalan arasında münasibətlərin xüsusiyyəti; 

 
gəlirin normativləri. 
KitabYurdu.az 
163
 

---