Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
13 
tindən lombart tərəfmdən təyin olunmuş hədd ilə  müəyyən edilir. Ha- zırda fərdi 
lombardlar  geniş  inkişaf  edir.  Buna  görə  də,  lombard  kredit-  lərinin  faiz  tarifi 
kifayət  qədər  yüksəkdir.  O,  əksər  hallarda  bankm  faiz  tarifıni  qaldırır  və  bu  da 
kreditin  dövriyyəsinə  təsir  göstərir.  Vətəndaşla-  ra  kredit  verilməsinin  vacib 
məqamlarmdan  biri  də,  onlarm  kredit  ödə-  mə  qabiliyyətli  olmasıdır.  Müştərinin 
kredit ödəmə qabiliyyətini müəyyən etmək üçün bank onun aylıq gəlir ilə yanaşı, 
aylıq xərclərinin məbləğini də araşdırır. 
Gəlirlər 3 istiqamətdə müəyyənləĢir. 
1.Əmək haqqı mədaxili; 
2.Əmanətlərin və qiymətli kağızlarm mədaxili; 
3.Digər gəlir növləri. 
Kredit  götürən  şəxsin  əsas  məsrəflərinə  bank  onun  gəlir  vergilərini,  alimentləri, 
əvvəllər  almmış  kredit  və  əmtəə-malı  üçün  aylıq  ödəncləri,  həyatm  və  əmlakm 
sığortasmı, komunal ödənişləri və s. daxil edir. 
Kredit  götürən  şəxsin  ödəniş  qabiliyyətini  müəyyənləşdirən  əsas  göstəricilərdən 
biri həmin şəxsin maliyyə və sosial durumudur. Bütün hallarda üstünlük əsasən o 
müştəriyə verilir ki, onun krediti bağlamaq üçün sabit gəliri olur, eyni zamanda hər 
hansı  bir  təşkilat  və  ya  müəssisədə  uzunmüddətli  əmək  fəaliyyəti  qeyd  edilir  və 
qeydiyyatda olduğu ünvanda uzunmüddət yaşamış olur. 
Kreditin  almması  üçün  borclu  şəxs  ödəniş  qabiliyyətini  müəyyən  edən  növbəti 
sənədləri təqdim edir: 

 
iş yerindən arayış (burada əmək haqqınm məbləği və iş stajı göstərilir) 

 
kommunal xidmətlər və mənzil ödənişi üzrə hesabat kitabçası; 

 
bank əmanətlərinin mədaxilini təsdiq edən sənədlər; 

 
Müştərilərin gəlir mənbəyini müəyyən edən digər sənədlər. 
 
     
 
 
SİNDİKATLAŞDIRILMIŞ KREDİT TƏQDİMATI 
Bazar  münasibətlərinə  keçid  zamanı  bazarm  müxtəlif  sektorlarm-  da,  xüsusilə  də 
kredit  münasibətləri  sahəsində  banklarm  fəaliyyətinin  birləşdirilməsi  zərurəti 
meydana  çıxır.  Birliklərin  yaradılması  məqsədləri  müxtəlif  olsa  da,  onlar  əksər 
hallarda  ya  irimiqyaslı  tədbirlərin  maliyyə-  ləşdirilməsi,  bank  əməliyyatları  üzrə 
riskin  ixtisara  salmması,  ya  da  bir  bankm  həll  etmək  iqtidarmda  olmadığı 
tapşırıqlarm  həlli  ilə  əlaqədar  olur.  Bu  cür  birliyin  çərçivələri  daxilində 
uzunmüddətli kredit təqdimatı ilə əlaqədar risk iştirakçılar arasmda paylamr və bu 
da  birliyin  üzvləri  olan  banklara  ödəmə  ehtiyatlarmı  daha  aşağı  səviyyədə 
saxlamağa icazə verir. 
Bu  cür  birliklərdə  xüsusi  yer  kredit,  zəmanət  və  ya  digər  kredit-  maliyyə 
əməliyyatlarmm  müştərək  əsaslar  ilə  həyata  keçirilməsi  üçün  yaradılan  bank 
sindihatlarına  məxsusdur.  Ticarət  kreditləri,  layihələrin  maliyyələşdirilməsi, 
korporativ  kreditlər,  lizinq  sövdələşmələri,  kredit  xəttləri,  akkredetivlər 
sindikatlaşdırıla bilər. 
Bank sindikatlarmm yaradılması, bir qayda olaraq, aşağıdakı məqsədləri izləyir: 

 
əlavə ehtiyatlarm cəlb olunması yolu ilə əməliyyatlarm miqyasla- rmın artımı, 
KitabYurdu.az 
168
 

---

 
14 

 
risklərin paylanması, 

 
satışm müəyyən səviyyəsinin qorunması. 
Nüfuzlu sindikatlaşdırma sövdələşməsində iştirak imkanı, işgüzar əlaqələrin, yeni 
tərəfdaşlarm  axtarışmm,  bankm  strateji  tapşırıqlarmm  həllinin  təşkili 
sindikatlaşdırılmış birliklərin əsas motivasiyasıdır. 
Sindikat - müqavilə əsasları ilə müxtəlif kommersiya təhkilatları- nm, o cümlədən 
də banklarm hər hansı bir layihənin həyata keçirilməsi üçün müvəqqəti birliyidir. 
Bəzi hallarda bu cür birliklər gəlir əldə etmək məqsədi olmadan gə- lirsiz əsaslar 
ilə  fəaliyyət  göstərə  bilər.  Onlar  maliyyə  bazarlarmm  müxtəlif  seqmentlərində 
fəaliyyətin koordinasiyası üçün yaradılır. 
Nəzərdə  tutulan  sərmayə,  ekoloji,  sosial,  elmi-texniki  və  ya  digər  proqramlarm 
reallaşmasmm maliyyələşdirilməsi kimi məqsədə nail ol- duqda bank sindikatı ya 
fəaliyyətini dayandırır, ya da sindikatlaşdırıl- mış kredit haqqmda yeni müqaviləni 
bağlayır.  İştirakçı-banklarm  fəa-  liyyəti  qəbul  olunmuş  öhdəliklərə  müvafıq  olan 
işlərin müştərək paylar ilə maliyyələşdirilməsi prinsipləri, eləcə də onlarm yerinə 
yetirilməməsi- nə və ya lazımi qaydada icra olunmamasma görə maddi məsuliyyət 
prinsipi əsasmda qurulur. 
Dövlətimizə  təqdim  olunan  xarici  kreditlərin  böyük  hissəsi  sindi-  katlaşdırılmış 
əsaslar  ilə  həyata  keçirilir.  İndi  bu  işə  Milli  bank  sindikatları  və  birlikbri  də 
qoşulur. Adətən sindikatlaşdırılmış kreditə külli mi- qdarda iştirakçılar cəlb olunur. 
Kreditləşdiribn  layihənin  mürəkkəbliy-  indən  asılı  olaraq  layihənin  həyata 
keçirilməsi  ilə  bağlı  ayrı-ayrı  mərhə-  lələrin  maliyyələşdirilməsinə  cəlb  olunan 
iştirakçı-banklarm  sayı dəyişilə bilər. Bir sıra iştirakçılar yalnız işin hər hansı bir 
mərhələsində  maliyyə-  ləşdirilmə  prosesinə  qoşula  bilər.  Son  zamanlar  müxtəlif 
ölkələrin bank- larınm daxil olduqları sindikatlar xüsusilə geniş yayılmışdır. 
Dövlətdə  sindikatlaşdırılmış  kreditlərə  olan  tələbat  ilk  növbədə  büdcə 
proqramlarımn  maliyyələşməsi  zərurəti  ilə  və  xalq  təsərrüffatımn  müxtəlif 
sahələrində  fəaliyyət  göstərən  dövlət  müəssisələrinin  modern-  ləşdirilməsinə  və 
texniki baxımdan yenidən silahlanmasma qoyulan və- saitlərin sərmayələşdirilməsi 
ilə əlaqədardır. 
Təşkilatlar və banklar konsorsial kredit hesabına adətən xarici iq- tisadi fəaliyyətin, 
eləcə  də  sərmayə  sahəsi,  irimiqyaslı  tədbirlərin  energe-  tika,  ekologiya,  xammal 
ehtiyatlarmm  hasilatı,  elmi-texniki  layihələrin  tətbiqi  kimi  sahələrdə  həyata 
keçirilməsi ilə əlaqədar tələbatlarını ma- liyyələşdirirlər. 
Borc  alan  şəxsin  və  maliyyələşdirilən  layihənin  etibarlılığmı  kredit  təqdimatı 
şərtləri müəyyən edir. Onlarm sığortalanması riskindən və metodundan asılı olaraq 
kreditə  görə  faizi  və  sindikatlaşdırılmış  kreditin  təqdimatı  texnikasım  müəyyən 
edirlər. 
SindikatlaĢdıvılmıĢ kredit kreditin xüsusi forması olmadığı üçün adi şəraitdə borc 
alan  şəxsin  və  kreditorların  kommersiya  maraqlarma  müvafıq  olaraq  təqdim 
olunur. 
Kredit  ehtiyatlarmm  akkumulyasiyası,  səfərbər  edilməsı  və  istifa-  dəsi  ilə  bağlı 
sindikat  üzvləri  olan  banklar  arasmda  yaranan  hüquqi  münasibətlər  ölkə 
KitabYurdu.az 
169
 

---