Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
17 
kreditin  qalan  hissəsinin  təqdimatı  bazarın  sindikatlaşdırılmış  sövdələşmədə 
iştirakı arzusuna cavab reaksiyasmdan asılı olur. 
Sindikatlaşdırılmış  kreditin  təqdimatına  razılıq  verən  bank  vəsait-  lərin  və  ya 
aktivlərin  ayrılması  ilə  bağlı  öhdəliklərini  üçüncü  tərəfə  (əgər  avanslar  kredit 
müqaviləsinə  müvafiq  olaraq  ödənilmişdirsə)  tam  və  ya  qismən  ikinci  bazarda 
«ötürə»  və  ya  «sata»  bilər.  Sindikatlaşdırılmış  kreditlərin  ikinci  bazarı  - 
sindikatlaşdırılmış kreditin təşkilatçı-bankdan keçməsindən sonra həyata keçirilmiş 
tam ödəmə və ya köçürmə demək- dir. 
Bir çox hallarda sindikatlaşdırılmış kreditlər haqqmda müqavilə- lərdə hüquqlarm 
yenidən  güzəştə  geliməsi  və  ya  hüquq  və  öhdəliklərə  keçid  imkanlarmı 
tənzimləmək  və  məhdudlaşdırmaq  cəhdləri  göstərilir.  Xüsusilə  də,  hüquq  və 
vəzifələrin  yenidən  güzəştə  gedilməsindən  və  ya  ötürülməsindən  əvvəl  borc  alan 
şəxsin yazılı razılığım tələb edən məh- dudiyyət ümumi olur. 
Hal-hazırda  banklar  sindikatlaşdırılmış  kreditləri  əsasən  istiqraz  vərəqələrini  və 
depozitləri  də  daxil  etməklə  kreditlər  kimi  təyin  edir  və  onlardan  hər  birinin 
təqdimatı  ilə  əlaqədar  olaraq  risk  bir  və  ya  iki  bank  tərəfindən  banklar  arasmda 
bağlanan müqavilələrə müvafiq olaraq qə- bul edilir. 
SindikatlaĢdınlmıĢ kredithrin üç qrupunu bir-birindən fərqləndir- mək olar: 

 
müştərək təşəbbüslü kreditlər; 

 
fəpdi təşəbbüslü kreditlər; 

 
pay şərtlərini təyin etmədən təqdim edilən kreditlər. 
MüĢtdrək təĢəbbüslü sindikatlaĢdırılmıĢ kreditə kreditorlar tərəfin- 
dən  bir  borc  alan  şəxsə  təqdim  olunan  ayrı-ayrı  kreditlərin  toplumu  aid  olunur. 
Lakin  bu  zaman  borc  alan  şəxs  və  kreditorlar  arasmda  bağlanan  kreditin 
təqdimatma  dair  müqavilələrdən  hər  birinin  şərtlərinə  əsasən  aşağıdakılar 
göstərilməlidir: 

 
borc  alan  şəxsin  kreditorlar  qarşısında  öhdəliklərinin  ödənil-  məsi  müddəti  və 
faiz dərəcəsmm məbləği bütün müqavilələr üçün eyni- dir; 

 
hər bir kreditor borc alan şəxsə ayrı-ayrı ikitərəfli müqavilədə nəzərdə tutulan 
şərtlər ilə və məbləğdə pul vəsaitlərini təqdim etməyə borcludur; 

 
hər  bir  kreditor  bağlanan  ikitərəfli  müqavilənin  şərtlərinə  müvafiq  olaraq 
borcalan şəxsə qarşı irəli sürülən tələblərin fərdi hüqu- quna (borcun əsas məbləği 
və kredit üzrə faiz) malik olur və buna da müvafiq olaraq alman pul məbləğinin və 
faizlərin qaytarılması ilə bağlı borc alan şəxsə qarşı irəli sürülən tələblər də fərdi 
xarakter  daşıyır  və  bağlanan  müqavilələrdə  nəzərdə  tutulan  şərtlər  və  məbləğ  ilə 
hər bir konkret kreditora məxsus olur; 
kreditin təqdimatı və ödənilməsi ilə bağlı bütün hesablaşmalar agent-bankm agent 
funksiyalarım icra edən kredit təşkilatı vasitəsilə həyata keçirilir; 

 
agent-bank kreditorlar ilə bağlanan və sindikatlaşdırılmış kre- ditin (kreditin və 
hər bir bankm iştirak payının ümumi məbləği, faiz də- rəcəsmm məbləği, kreditin 
ödənməsi  müddəti)  borc  alan  şəxsə  təqdima-  tma  dair  ümumi  şərtlərdən  ibarət 
olan,  eləcə  də  kreditorlar  və  agent-  bank  arasmdakı  qarşılıqlı  münasibətləri  təyin 
edən çoxtərəfli sövdələş- mələr əsasmda kreditorların adından fəaliyyət göstərir. 
KitabYurdu.az 
172
 

---

 
18 
Fərdi təĢəbbüslü sindikatlaĢdınlmıĢ kreditə ilkin kreditor olan bank tərəfindən öz 
admdan  və  öz  hesabma  borcalan  şəxsə  təqdim  etdiyi  kredit  şamil  olunur.  Yekun 
nəticədə bununla bağlı tələb etmə hüququ ilkin kreditor tərəfindən üçüncü şəxslərə, 
növbəti  şərtlərin  yerinə  yetirilməsi  zamanı  isə  sindikatm  iştirakçı  -  banklarma 
güzəştə gedilir: 

 
sindikatm iştirakçısı olan hər bir bankm payı borc alan şəxsə qarşı irəli sürülən 
tələblərin  həcmində  sindikatm  iştirakçı-bankları  ilə  ilkin  kreditor  arasmdakı 
müqavilə ilə müəyyən olunur və ilkin kreditor ilə sindikatm iştirakçısı olan bankm 
arasmda bağlanan hər bir ayrıca müqavilədə tələbin güzəşt olunması bəndi qeydə 
alımr; 

 
borc  alan  şəxsin  ödəmə  qabiliyyətinin  yoxluğu  zamanı  sindika-  tm  iştirakçı-
banklarmm  fəaliyyət  qaydası,  o  cümlədən  də  girova  görə  cərimənin  tutulması  və 
kredit üzrə digər təminat belə hallarda çoxtərəfli müqavilə ilə müəyyən olunur. 
Pay Ģərtləri müəyyən olunmayan sindikatlaĢdırılmıĢ kreditə sindi- katlaşdırılmış 
kredit  təqdimatı  ilə  məşğul  olan  təşkilatçı-bank  tərəfindən  borc  alan  şəxsə  bank 
admdan təqdim olunan kredit şamil olunur və bu, kredit müqaviləsinin sindikatm 
təşkilatçı  bankı  ilə  üçüncü  şəxs  arasmda  bağlanması  şərti  ilə  borc  alan  şəxs  ilə 
bağlanan kredit müqaviləsinin şərtlərinə müvafıq olaraq həyata keçirilir və burada 
işarə olunan üçüncü şəxs: 

 
sindikatm təşkilatçı-bankma pul vəsaitlərini əməliyyat günü bi- tən kimi təqdim 
etməyi  öhdəsinə  götürür  və  əməliyyat  günü  ərzində  sin-  dikatm  təşkilatçı-bankı 
kredit  müqaviləsinin  şərtlərinə  müvafiq  olaraq  pul  vəsaitlərini  borc  alan  şəxsə 
müəyyən  məbləğdə  təqdim  etməyə  borc-  ludur  və  bu  məbləğ  həmin  gündə 
sindikatm  təşkilatçı-bankı  tərəfindən  borc  alan  şəxsə  təqdim  olunan  məbləğə  ya 
bərabər olmalı, ya da ondan az olmamalıdır; 

 
borc  alan  şəxs  əsas  borcun  ödənməsi  ilə  bağlı  sindikatm  təşki-  latçı-bankı 
qarşısmda  öhdəliklərini  icra  edərkən  müyyən  olunan  məb-  ləğdə  ödənişləri, 
həmçinin əsas borc, faizlər üzrə ödənişləri, bank tərə- fındən təqdim olunan kredit 
ilə  bağlı  faizləri  və  digər  ödənişləri  müvafıq  ödənişlərin  real  şəkildə  həyata 
keçirilməsi anmdan tez olmamaq şərtilə tələb etmək hüququna malikdir. 
Əgər  aşağıdakı  hallar  olarsa,  o  zaman  kreditlər  pay  şərtlərini  təyin  etmədən 
sinldikatlaşdırılmış kreditlərə şamil olunmur: 

 
bank ilə üçüncü şəxs arasmda bağlanan müqavilə üçüncü şəx- sdən alman pul 
vəsaitinin təminat bankı tərəfindən təqdim olunması haqqmda şərti nəzərdə tutur; 

 
bank əsas borc, faizlər və digər ödənişlər üzrə ödənişləri üçüncü şəxsə ödəyir və 
bu  müvafiq  öhdəliklərin  borc  alan  şəxs  tərəfindən  real  şəkildə  icra  olunmasma 
qədər həyata keçirilir. 
 
                                        
 
İPOTEKA KREDİTİ 
 
Torpaq  mülkiyyətini  də  daxil  etməklə  daşmmaz  əmlakın  girovu  al-  tmda  təqdim 
olunan  ipoteka  krediti  bazar  iqtisadiyyatında  fəal  şəkildə  istifadə  olunan 
kreditləşdirmə  formalarından  biridir.  Torpaq  mülkiyyəti  bazar  kredit 
KitabYurdu.az 
173
 

---