Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
19 
münasibətlərinin sisteminə təşkilatı və özəl mənzillərə, tor- paq sahələrinə, yaşayış 
fonduna malik əhalini cəlb edir. 
İpoteka krediti təşkilatm və mənzil tikintisinin tələbatlarmm ma- liyyələşdirilməsi 
ilə  bağlı  dövlət  mənbələrinin  bank  krediti  ilə  etibarlı  şə-  kildə  əvəz  olunmasmda 
böyük  rol  oynayır.  İpoteka  kreditinin  inkişafı  vaxtmdan  əvvəl  ödənmə  xarakterli 
kredit  ehtiyatlarınm  defisitliyi  şərai-  tində  təsərrüffat  subyektlərinin  investisiya 
fəallığmm, inflyasiyanm yüksək tempinin artımma yardım edir. 
Ipoteka kreditləĢdirilməsi sistemi iki istiqamətdən ibarət olur: 

 
İpoteka kreditlərinin təsərrüffat subyektlərinə və əhaliyə bilavasi- tə verilməsi; 

 
Kredit  təqdimatı  üçün  ehtiyatların  əlavə  olaraq  cəlb  olunmasını  təmin  edən 
ipoteka kreditlərinin (ipoteka öhdəliklərinin) ikinci bazarda satışı. 
Birinci istiqamət ilə əsasən ipoteka bankları, ikinci ıstiqamət ilə isə 

 
maliyyə şirkətləri, ipoteka banklarmm aktivlərini alan, əmlakm girovu ilə təmin 
olunan,  daha  sonra  isə  onlarm  əsasmda  öz  adlarmdan  qiymətli  kağızlar  (istiqraz 
vərəqələri)  buraxan  fondlar  məşğul  olur.  Qiymətli  kağızlar  daşınmaz  əmlak  ilə 
təmin  olunduqları  üçün  və  invetisiyada  uzunmüddətli  və  sabit  gəlir  əldə  etməyə 
icazə  verdikləri  üçün  pula  çev-  rilmə  qabiliyyətinə  malik  olur.  Xarici  ölkələrdə 
dövlət bəzi maliyyə şir- kətlərinin öhdəlikləri ilə bağlı təminatçı kimi çıxış edir və 
onlarm etibar- lılığım artırır. 
İpoteka  kreditlərinin  ikincidərəcəli  bazarı  ipoteka  qiymətli  kağızla-  rma  qoyulan 
girovların  transformasiyası  və  onlarm  investorlarm  ara-  smda  yerləşdirilməsi 
hesabma  ipoteka  sisteminin  birgə  kredit  portfelinin  formalaşmasmı  təmin  edən 
ipoteka bazarmm iştirakçıları arasmdakı münasibətlərin cəmini təmsil edir. 
İkincidərəcəli bazarda kreditor iki istiqamətdə fəaliyyət göstərə bi- 
lər: 

 
Eyni  mənşəli  girovlardan  pullar  formalaşdırır  və  onlarm  əsa-  smda  emissiyalı 
ipoteka  qiymətli  kağızları  buraxır.  Qiymətli  kağızları  fond  bazarında  yerləşdirən 
kreditor ipoteka kreditləşməsinə qoyulan ehtiyatları qaytarır; 

 
Kredit ehtiyatlarmı azad edərək ikincidərəcəli bazarm opera- torlarma girovları 
satır.  İkinci  dərəcəli  bazarm  operatorları  eynimənşəli  ipoteka  kreditorlarmdan 
pulları formalaşdırır və onlarm əsasmda ipo- tekalı qiymətli kağızlar buraxır. 
İpoteka  kreditirıin  ikincidərəcəli  bazarının  fəaliyyəti  ipoteka  bankla-  rının 
kapitalının  pula  çevrilməsini  təmin  edir,  dövriyyədə  olan  pulları  əla-  qələndirir; 
kapitalm ölkənin rayonları üzrə, maliyyə bazarmm və daşm- maz əmlak ilə torpaq 
bazarmm  inteqrasiyasmm  iqtisadi  sahələrinə  yeni-  dən  bölüşdürülməsinə  yardım 
edir, kreditlər üzrə faiz dərəcələrini sabit- ləşdirir. 
İpoteka kreditləşməsi ilə məşğul olan banklar bu şəraitdə kredit ehtiyatları sarıdan 
bir o qədər də məhdudlaşdırılmır, çünki onlar ikinci- dərəcəli bazarda əməliyyatları 
həyata  keçirərək,  yeni  kreditlər  təqdim  edərək  yenidən  dövriyyəyə  buraxdıqları 
zəruri  vəsaitləri  əlavə  olaraq  sə-  fərbərliyə  almaq  imkanma  malik  olurlar.  Bu 
sistemin effektiv fəaliyyəti inkişaf etmiş ikincidərəcəli ipoteka bazarmm varlığmı 
nəzərdə tutur. 
Ġpoteka  kreditinin  rəsmiləĢdirilməsinin  xüsusiyyətləri.  İpoteka  kre-  ditləri  hər 
zaman daşmmaz əmlakm girovu ilə - ipoteka ilə şərtləşdirilir. 
KitabYurdu.az 
174
 

---

 
20 
Girov  predmetinin  mülkiyyətçisi  olmadan  ipotekanm  inkişafı  mümkün  deyildir. 
Çünki torpağı və daşmmaz əmlakı yalnız girov pred- metinin mülkiyyətçisi girov 
qoya  bilər.  Ölkə qanunvericiliyində  müəssi-  sənin,  tikilinin,  binanm  və  ya  torpaq 
ilə  bilavasitə  əlaqədar  digər  obyekt  müvafıq  torpaq  sahəsi  və  ya  ondan  istifadə 
hüququ ilə birlikdə ipoteka hesab olunur. 
İpoteka - öhdəliklərin daşmmaz əmlak ilə təminatı üsullarmdan biridir və bu zaman 
girovu saxlayan şəxs girovu verən şəxs tərəfmdən öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi 
zamanı  girov  qoyulmuş  daşmmaz  əm-  lakdan  istifadə  etmək  hüququna  malikdir. 
İpoteka istənilən pul öhdəliy- inin, o cümlədən də kredit müqaviləsi üzrə öhdəliyin 
təminatmda istifa- də oluna bilər və bu da ipoteka kreditinin varlığmı şərtləşdirir. 
DaĢınmaz əmlakın tərkibinə: 

 
torpaq, 

 
bilavasitə torpaq ilə əlaqədar obyektlər; müəssisələr, yaşayış və qeyri-yaşayış 
binaları, torpaq sahələri aid olur. 
 
Girov haqqında qanun elə bir qaydam müəyyən edir ki, onun say- əsində daşmmaz 
əmlakm  girovu  yalnız  üzərində  daşmmaz  əmlakm  yer-  ləşdiyi  torpaq  sahəsi  ilə 
birlikdə və ya ona dair hüquq ilə mümkündür. 
Sövdələşmələrin  hüquqi  baxımdan  tərtib  olunması  ipoteka  kredit-  ləşməsi  üçün 
daha böyük əhəmiyyətə malik olur. Çünki bu sövdələşmə- lərin əsasmı mülkiyyət 
hüququ  və  ya  girov  qoyulan  daşmmaz  əmlaka  dair  təsərrüffat  sahibliyi  hüququ 
təşkil  edir.  Qanunvericilik  onun  tərtib  olunmasımn  müəyyən  qaydasım  nəzərdə 
tutur. 
Girov haqqında müqavih subyektbri kimi bunlar çıxış edir: 

 
gırov  haqqında  müqavilənin  tərəfləri  (girov  verən  şəxs  və  girovu  alan  şəxs)  - 
hüquqi və fiziki şəxslər; 

 
qeydiyyat orqanı; 

 
vahidgirov reyesterini saxlayan şəxs. 
İpoteka  haqqmda  müqavilə  yazılı  şəkildə  bağlımr  və  bu  da  notari-  al  baxımdan 
təsdiq olunmalı və dövlət qeydiyyatından keçməlidir. 
Əgər digər vəziyyət qanun və ya müqavilə tərəfindən müəyyən olunmamışdırsa, o 
zaman müəssisənin ipotekası əsas fondları və döv- riyyədə olan vasitələri, eləcə də 
müəssisənin müstəqil balansmda əksini tapan digər dəyərləri də daxil etməklə onun 
bütün əmlakma şamil olu- nur. 
Dövlət  əmlakı  təsərüffat  idarəetməsi  və  ya  operativ  idarəetmə  əsa-  smda  təhkim 
edilmiş  müəssisələr,  bu  əmlakın  mülkiyyətçisinin  və  əmla-  km  idarə  olunmasma 
dair agentliyin razılığı ilə girovu həyata keçirir. 
Əmlakm  idarə  olunması  ilə  məşğul  olan  agentlik  yalmz  girov  verən  şəxsin 
təsərrüffat  durumunun,  dövlət  əmlakı  girovunu  həyata  keçirmək  zərurətini 
müəyyən  edən  sənədlərin  varlığı  zamam  girov  müqaviləsinin,  bank  kreditsı 
müqaviləsinin  məzmununun  qiymətləndirilməsindən  sonra  əmlakm  girova 
verilməsinə razılıq verə bilər. 
Girov  qoyulan  əmlakm  idarə  olunması  ilə  bağlı  agentliyin  razılığı  əsas 
müqavilənin qüvvəyə minməsinə kimi almmalıdır. 
KitabYurdu.az 
175
 

---