Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 397

çirkl ndirir.  Sintetik yuyucu vasit l r h m d   s naye v

k nd t s rrüfatında da geni   t tbiq olunur. Onların 

t rkibind  olan kimy vi madd l r çirkab suları il  çay v

göll r  axıdılır, su hövz l rinin bioloji v  fiziki rejimin

böyük t sir göst rir. N tic d  suyun oksigeni udma 

qabiliyy ti azalır, üzvi  madd l ri mineralla dıran 

bakteriyaların h yat f aliyy ti z ifl yir.  

Su hövz l rinin pestisidl r v  mineral gübr l rl

çirkl ndirilm si ciddi narahatçılı a s b b olur. T dqiqatlar 

n tic sind , sübut edilmi dir ki, suda suspenziya halında 

olan insektisidl r neft m hsullarında h ll olaraq çay v

göl sularının çirkl nm sin   s b b olurlar. Bu qar ılıqlı 

t sir su bitkil rinin oksidl

diricilik funksiyasının xeyli 

z ifl m si il   n tic l nir. Su hövz l rin  dü

r k, 

pestisidl r plankton, bentos v  balıqlarda toplanır,  qida 

z nciri il  insan orqanizmin  dü

r k onun bütün 

orqanlarına pis t sir göst rir. Maldarlı ın intensivl

diril-

m si il

laq dar olaraq k nd t s rrüfatı sah l rind   d

çirkab suları  m l  g lir. T rkibind  bitki lifl ri, heyvan v

bitki ya ları, n cis kütl si, meyv   v   t r v z qalıqları, 

gön-d ri  v  sellüloza – ka ız s nayesi, 

k r v  piv

zavodları, süd-ya , konserv v  yeyinti s nayesi su 

hövz l rinin üzvi madd l rl  çirkl nm sin   s b b olur. 

---

                                                                                  

 398

Çirkab suları t rkibind  ad t n 60%-  q d r üzvi m n

li 

madd l r olur ki, bu kateqoriyalı üzvi madd l r

kommunal-m i

t, tibbi-sanitar suları, gön-d ri v

yunyuyan mü ssis l rin tullantılarında olan bioloji 

(bakteriyalar,viruslar, göb l kl r, yosunlar) çirkl nm l ri 

aid edirl r. 

stilik elektrik stansiyalarının v  dig r istehsal 

sah l rinin isidilmi  çirkab suları “istilik çirkl nm l rin ” 

s b b olur ki, bu da çox ciddi  t hlük l rl   n tic l n

bil r: isidilmi  sularda oksigenin miqdarı az olur, suyun 

termiki rejimi k skin d yi ikliy   u rayır ki, bu da su 

tutumlarının  flora v  faunasına pis t sir göst rir, bu halda 

su anbarlarında “r ngli su” adlanan göy-ya ıl yosunların 

kütl vi inki afına s m r li 

rait yaranır.  

10.2.   Çirkab sularının t mizl nm si üçün üsullar v

avadanlıqlar 

Çaylarda v  dig r su hövz l rind  suyun t bii yolla öz 

– özünü t mizl m  prosesi ba  verir. Lakin bu proses 

yava -yava  gedir. N  q d r ki, s naye-m i

t tullantıları 

o q d r d  çox deyildi, çaylar öz-özün   t mizl nm

prosesinin öhd sind n g l  bilirdi. Bizim s nayel

m

srind  tullantıların artması il

laq dar olaraq su 

---

                                                                                  

 399

hövz l ri bu q d r böyük miqdarda tullantıların 

öhd sind n g l  bilmir. Odur ki, çirkab sularının 

t mizl nm si, z r rsizl

dirilm si v  ayrılan tullantıların 

istifad  edilm si vacib bir m s l  kimi meydana 

çıxmı dır.  

S naye texnologiyası il  tullantı sularının t mizl nm -

si zamanı filtrl m , çökdürm , flotasiya, koaqulyasiya, 

neytralla ma v  s. üsullardan istifad  olunur. Bu üsullar 

iç risind  membran texnologiyası, elektrokoaqulyasiya, 

ozonla dırma, bioloji t mizl m  prosesl rind n istifad

ed n üsullar daha perspektiv hesab olunur.  

Qatı ıqların t rkibin  gör  çirkab sularını  a a ıdakı 

qruplara ayrırlar: 

1) t rkibind , hiss cikl rinin  ölçül ri 10

−

5

–10

−

4

 mm–d n 

böyük olan, h ll olmayan qatı ıqlar saxlayan sular; 

2) kolloid 

m hlullardan ibar t olan sular; 

3) t rkibind  h ll olmu  üzvi v  qeyri-üzvi madd l r olan 

sular; 

4)  t rkibind  dissosiasiya olunmu  ionlar olan sular. 

S naye çirkab sularının t mizl nm  üsullarını faza, 

dispers v  kimy vi t rkibin  gör   t snif edirl r. Bu 

üsulların  sas növl rini n z rd n keçir k. S naye çirkab 

---

                                                                                  

 400

sularının t mizl nm  üsullarının t snifatı 

kil 10.1-d

göst rilmi dir.  

      

     

kil 10.1. S naye çirkab sularının t mizl nm  üsullarının 

t snifatı.

S naye çirkab suları

Suspenziya v  emulsi-  

yalardan t mizl nm

H ll olmu  qatı ıqlardan 

t mizl nm

Aradan qaldırılma 

v  ya m hv edilm

Qatı ıqlardan 

mexaniki 

t mizl nm

Xırda dispers v

kolloid hiss cik-

l rd n  t mizl n-

m

Mineral 

qatı ıqlardan 

t mizl nm

Üzvi qatı ıq-

lardan t miz-

l nm

Çökdürm

Filtrl m

Flotasiya 

Asılqan 

çöküntü 

layında 

durultma 

M rk z- 

d nqaçma  

  üsulları 

Koaqul-

yasiya

Flokul- 

yasiya 

elektrik 

üsulları 

K nar 

edilm

Basdırılma

Termiki 

yandırılma

Menbran 

üsulları

Ion 

d yi m

Elektrik 

üsulları

Reagent 

üsulları 

Regenerativ 

üsullar

Destruktiv 

üsullar

Adsorbsiya 

on flotasiyası 

Bioloji üsullar 

Ozonla dırma 

Xlorla dırma 

Elektrik 

oksidl m si

---