Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 393

Mexaniki çirkl nm  –  sas n s thi çirkl nm

növl rin  xas olub, suyun t rkibind  mexaniki qatı ıqların 

artması il  yaranır; 

Kimy vi çirkl nm  - suyun t rkibind  toksiki v

qeyri-toksiki t sir  malik üzvi v  qeyri-üzvi madd l rin 

mövcud oldu u zaman yaranır; 

Bakterioloji v  bioloji çirkl nm  - suyun t rkibind

müxt lif patogen mikroorqanizml rin, göb l kl rin v

xırda yosunların   mövcud olması il  yaranır; 

Radioaktiv çirkl nm  - yeraltı  v   s th sularında 

radioaktiv madd l rin olması il  yaranır; 

stilik çirkl nm si – istilik v  atom elektrik 

stansiyalarından qızdırılmı  suların su tutumlarına 

axıdılması il  yaranır. 

Su tutumlarının zibill nm   v  çirkl nm l rinin  sas 

m nb yi s naye v  kommunal t s rrüfat mü ssis l rinin, 

böyük heyvandarlıq kompleksl rinin kifay t d r c d

t mizl nm y n çirkab suları, yer altından çıxarılan filiz 

yataqlarının i l nm si zamanı 

m l   g l n tullantılar; 

m d n,  axta v  me

 materiallarının  ridilm si v  emal 

olunması zamanı  m l   g l n sular; su v   d mir yol 

n qliyyatı tullantıları; k tan, pestisidl r v  sair n n ilkin 

emalı zamanı yaranan tullantılardır. Çirkl ndirici 

---

                                                                                  

 394

madd l r t bii su hövz l rin  dü

r k suyun keyfiyy t 

d yi m l rin   s b b olur – bu ad t n, xo ag lm y n 

qoxuların, dadların v  s., meydana çıxması il   t zahür 

edir; suyun kimy vi t rkibinin d yi m si, ad t n, su 

s thind  z r rli v  üz n madd l rin olması v  onların su 

hövz l rinin dibind  toplanması il  meydana g lir. 

S naye çirkab suları 

sas n istehsal tullantıları il

çirkl nir.  

 Çirkab  suları  s naye sah l ri v  onların texnoloji 

prosesl rind n asılı olaraq k miyy t v  keyfiyy t 

t rkibl rin  gör  müxt lif olur. Çirkab sularını iki  sas 

qrupa bölürl r:  

1) T rkibind  qeyri üzvi qatı ıqlar v  o cüml d n d

toksiki madd l r saxlayan çirkab suları;  

2) T rkibind   z h rli madd l r olan çirkab suları. 

Birinci qrup çirkab sularına  t rkibl rind  tur u, 

q l vi, a ır metalların ionlarını  v  s.  saxlayan,  soda, 

sulfat tur usu, azot-tuk (mineral gübr ) zavodlarının, 

qur u un, sink, nikel v  dig r filizl rin z nginl

dirilm si 

fabrikl rinin çirkab suları aiddir.  Bu qrupun çirkab suları 

sas n suyun fiziki xass l rini d yi dirir. 

kinci qrup çirkab suları  neft emalı, neft-kimya 

zavodları, üzvi sintez, koks-kimya  v  s. mü ssis l ri 

---

                                                                                  

 395

t r find n atılır. Bu qrupun çirkab sularının t rkibind

müxt lif neft m hsulları, ammonyak, aldehidl r, q tranlar, 

fenollar v  dig r z r rli madd l r olur. Bu qrup çirkab 

sularının z r rli t siri  sas n suda oksigenin miqdarının 

azalmasına s b b olan oksidl

m  prosesl ri il  ba lıdır. 

Bunun n tic sind     d  oksigen  biokimy vi t l bat artır, 

suyun orqanoleptik göst ricil ri pisl

ir. 

Müasir etapda daxili su tutumlarının, dünya okeanının, 

göl, çay v   d nizl rin  sas çirkl ndiricil ri neft v  neft 

m hsulları hesab olunur. Su hövz l rin  dü

r k onlar 

müxt lif növ çirkl nm l r  m l   g tirirl r: suda h ll olan 

v  ya emulsiya yaradan, su üz rind  üz n nazik neft 

t b q si (plyonkası), neft m hsulları, dib hiss sin

çökmü   a ır neft fraksiyaları  v  s. Bu halda suyun 

qoxusu, dadı, r ngi, s thi g rilm  qabiliyy ti, özlülüyü 

d yi ir, oksigenin miqdarı azalır, z r rli üzvi madd l r 

meydana çıxır, su toksiki xass     ld  edir v   t kc

insanlara deyil, h m d  bütün dünyaya t hlük  yaradır. 

12 qr neft bir ton suyu istifad y  yararsız hala salır. 

S naye sularının olduqca çox z r rli çirkl ndiricil rind n 

biri fenoldur. O, bir çox neft-kimya mü ssis l rinin çirkab 

sularının t rkibind  olur.  Bu halda su tutumlarının özü-

özünü t mizl m   v  bioloji prosesl ri k skin sur td

---

                                                                                  

 396

azalır, su spesifik karbol tur usunun qoxusunu  ld  edir. 

Kimy vi birl

m l r v  dig r h ll olmayan madd l r suyu 

çirkl ndirir v  onun fiziki-kimy vi xass l rini pisl

dirirl r. 

Q tranlar v  dig r ekstraktiv m hsullar parçalanır v

çoxlu miqdarda oksigen udurlar, kürül rin, xüsus n d

g nc balıqların m hv olmasına s b b olurlar.  

Atom elektrik stansiyaları radioaktiv tullantıları il

çayları çirkl ndirirl r. Radioaktiv madd l r xırda plankton 

mikroorqanizml ri v  balıqları il  qatıla dırılır, sonra qida 

z nciri il  dig r heyvanlara ötürülür. Sübut olunmu dur ki, 

plankton sakinl rinin radioaktivliyi onların ya adıqları 

suyun radioaktivliyin   n z r n min d f  yüks kdir. 

Yüks k radioaktivliy  malik olan (bir v  daha çox litr  100 

üri hesabı il ) çirkab suları, axarı olmayan yeraltı 

hovuzlarda v  xüsusi rezervuarlarda basdırılmalıdır.  

halinin artması, köhn

h rl rin geni l ndirilm si 

v  yeni 

h rl rin meydana g lm si daxili su tutumlarına 

xeyli miqdarda m i

t tullantı sularının daxil olmasını 

artırır. Bu axıntı suları çayların v  göll rin x st liktör d n 

bakteriyalar v  helmintozlar (parazit qurdların insan v

heyvanlarda 

m l  

g tirdiyi x st lik halları) il

çirkl nm sin   s b b olur. Su hövz l rini daha artıq 

m i

td  geni  istifad  olunan sintetik yuyucu vasit l r 

---