Mundarij a kirish I. bob. Qadiriyatlar nazariyalari asosida o’quvchilarni ma’naviy axloqiy tarbiyalashning nazariy-metodologik asoslari

Tajriba guruhida 92 ta
Nazorat guruhi 93 ta
Ijobiy	Salbiy	Ijobiy	Salbiy
1	Men o’z millatimga nisbatan juda zo’r tuyg’ularni sezaman	42	50	40	52
2	Fikrimcha, millatimizning boshqa millatlardan farqi shuki	43	47	44	48
3	Millat kelajagi asosan quyidagilarga bog’liqdir	48	44	43	49
4	Mening fikrimcha millatimiz eng	43	49	45	47
5	O’zbekiston kelajagi buyuk davlat” degan fikr	42	50	49	43
6	O’zbekiston vatanim manim” shiori juda zo’r shior	46	46	44	48
7	Milliy qadriyatlarg‘oyalari, shuningdek oilaviy hayotga nisbatan sharqona hurmat	48	44	45	47
8	Oilaviy hayot haqidagi shaxsiy tushunchalarga ega bo’lish	41	51	40	52
9	Mustahkam va sog‘lom oilaviy hayotni tashkil etish borasida tajriba ega bo’lish	43	47	44	48
10	Milliy qadriyatlar yoshlar tarbiyasiga qanday ta'sir qiladi	45	47	43	49

Tajribadan keyin

3.1.2.

№	Qadriyatlarning nazariy asoslarini tushunaolish qobiliyati	Tajriba guruhida 92 ta		Nazorat guruhi 93 ta
		Ijobiy	Salbiy	Ijobiy	Salbiy
1	Men o’z millatimga nisbatan juda zo’r tuyg’ularni sezaman	52	40	52	40
2	Fikrimcha, millatimizning boshqa millatlardan farqi shuki	43	49	48	44
3	Millat kelajagi asosan quyidagilarga bog’liqdir	44	48	49	43
4	Mening fikrimcha millatimiz eng	43	49	47	45
5	O’zbekiston kelajagi buyuk davlat” degan fikr	45	47	49	43
6	O’zbekiston vatanim manim” shiori juda zo’r shior	46	46	48	44
7	Milliy qadriyatlarg‘oyalari, shuningdek oilaviy hayotga nisbatan sharqona hurmat	52	40	47	45
8	Oilaviy hayot haqidagi shaxsiy tushunchalarga ega bo’lish	48	44	52	40
9	Mustahkam va sog‘lom oilaviy hayotni tashkil etish borasida tajriba ega bo’lish	49	43	48	44
10	Milliy qadriyatlar yoshlar tarbiyasiga qanday ta'sir qiladi	47	45	49	43

Qo’llanma. Talaba-yoshlarni oilaviy hayotta tayyorlash metodlari oddiy mashg‘ulotlardan farq qiladi. Psixolog bilan muloqot ana shunday noan'anaviy tarzda tashkil etiladi. Avval “yoshlarning savollariga psixolog javob beradi” mavzusida savollar yig‘iladi va psixolog mutaxassisga topshiriladi. So’ng belgilangan muddatda psixolog talabalar bilan muloqot o’tkazadi.

Savollar quyidagilardan iborat edi:
1. Milliy qadriyat deganda nimani tushunasiz?
2. Qadriyat so’zining lug‘aviy ma'nosi nima?
3. Oila va oilaviy tushuncha nimani anglatadi?
4. Milliy qadriyatlar yoshlar tarbiyasiga qanday ta'sir qiladi?
5. “Sog‘lom oilaviy muhit” qanday hosil qilinadi?
6. “Oila a'zolarining ruhiy yaqinligi” tushunchasini siz qanday izohlaysiz?
7. Farzand tarbiyasi uchun oilada asosiy javobgar shaxs sifatida kimni ko’rsatasiz? Nima uchun?
8. Oila byudjetini yaratish borasidagi mas'uliyat ko’proq kimning elkasiga tushadi?
9. Oilaviy muammolarning ijobiy echimga ega bo’lishini ta'minlashda keksa va yosh avlod o’rtasidagi munosabat nechog‘lik ahamiyat kasb etadi?
10. oilaviy inqiroz( oila buzilishi)ning oldini oluvchi qanday omillarni bilasiz?
Savollarga javob tariqasida talabalarning fikrlari eshitiladi. Javoblar varaqasi:
F.I.O_________________________________________________________

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Yuqoridagi o’yinlarni sahnalashtirilgan olingan natijalar
(tajtibadan oldin)

№	Milliy qadriyatlarni tushunaolish qobiliyati	Termiz shahar 15-maktab		Termiz shahar 3-maktab
		Bolalar soni	%	Bolalar soni	%
1	Past	12	40%	13	54.2%
2	O’rta	10	33.3%	8	33.3%
3	Yuqori	8	26.6.%	3	12.5%

Yuqoridagi o’yinlarni sahnalashtirilgan olingan natijalar
(tajtibadan oldin)

№	Milliy qadriyatlarni tushunaolish qobiliyati	Termiz shahar 9-maktab		Angor tumani 2-maktab
		Bolalar soni	%	Bolalar soni	%
1	Past	14	46.6%	12	40%
2	O’rta	9	30%	10	33.3%
3	Yuqori	7	23.3%	8	26.6.%

Yuqoridagi o’yinlarni sahnalashtirilgan olingan natijalar
(tajtibadan oldin)

№	Milliy qadriyatlarni tushunaolish qobiliyati	Angor tumani 1-maktab		Angor tumani 4-maktab
		Bolalar soni	%	Bolalar soni	%
1	Past	12	40%	13	54.2%
2	O’rta	10	33.3%	8	33.3%
3	Yuqori	8	26.6.%	3	12.5%

“Ma’naviyat va iqtisodiyot, ularning o’zaro munosabatlari” mavzusi o’rganilishi mobaynida o’quvchilarning ma’naviy madaniyatini tarkib toptirish maqsadida innovasion metodlardan foydalanildi. Shunday uslublarning ayrimlarini misol tariqasida keltirib o’tamiz:

“Aqliy hujum” (Breyshntorming) metodi
O’quvchilarda ma’naviy madaniyatni shakllantirish uchun qo’llanilgan “Aqliy hujum” metodi – g’oyalarni generasiya qilish uslubi qatnashchilarni birlashgan holda qiyin muammoni yechishga harakat qilishga undadi: uni yechish uchun shaxsiy g’oyalarini ilgari surishga zamin yaratdi (generasiya). U ishtirokchilarning ma’naviy madaniyatini shakllantirishda o’z tasavvurlari va ijodlaridan foydalanishga rag’batlantirdi.
Metodning vazifasi kichik guruhlar yordamida yangi- yangi ijobiy g’oyalarni yaratishdan iborat. Bu usul muammoni hal qilayotgan o’quvchilarning ko’proq aql bovar qilmaydigan va hatto fantastik g’oyalarni yaratishga undaydi.
Ijobiy g’oyalar qancha ko’p bo’lsa, shunchalik yaxshi hisoblanadi. Ularning hyech bo’lmaganda bittasi ayni maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin.
“Aqliy hujum” metodini qo’llash shartlari:
1) bunyodkor fikr va g’oyalar hyech qanday cheklanmagan holda aytilishi lozim;
2) bildirilgan fikr va g’oyalar takliflar berish to’xtatilmaguncha muhokama qilinmaydi, tanqid ostiga olinmaydi, baholanmaydi;
3) bildirilgan har qanday g’oya va fikrlar hisobga olinadi;
4) qancha ko’p ijobiy g’oya va fikrlar bildirilsa shuncha yaxshi;
5) bildirilgan ijobiy g’oya va fikrlarni to’ldirish va yanada kengaytirish mumkin;
6) barcha aytilgan takliflar yozib boriladi;
7) takliflarni bildirish uchun vaqt aniq belgilanadi.
Bu metod didaktikadagi barcha funksiyalarni bajaradi, lekin uning asosiy vazifasi – muammoni mustaqil tushunish va yechishga, ta’lim oluvchilarning motivasiyasini uyg’otishga qaratiladi hamda o’quvchilarda ma’naviy madaniyatni shakllantirishga xizmat qiladi (3.2.1-jadval).
“Aqliy hujum” metodining texnologik xaritasi
3.2.1-jadval

Ish bosqichlari va mazmuni	Faoliyat
	O’qituvchi	O’quvchi
1. Tayyorlov bosqichi	Mavzuni aniqlaydi, maqsadni natijalarni, baxolash mezonini shakllantiradi
2. Kirish bosqichi	Mavzuning maqsad, natija va baholash mezonini e’lon qiladi. Aqliy hujum usuli maqsadni amalga oshirish usuli ekanligini tushuntiradi. Berilgan muammoni bayon qilib, tadqiqotni boshlash to’g’risida buyruq beradi.
3. G’oyalarni kiritish bosqichi	G’oyalarni magnitofon yoki videolentaga, qog’oz varag’iga yoki doskaga yozib olishni taklif qiladi.	O’quvchilar muammoni hal etish buyicha g’oya va takliflar haqida mulohaza yuritadilar.
4. Tahlil bosqichi	Taklif qilingan baholash mezonlaridan kelib chiqqan holda ilgari surilgan g’oyalarni tahlil qilishni tashkil etadi.	Bildirilgan g’oyalarni, takliflarni guruh bo’lib tahlil etadi. Eng qulay va maqsadga muvofiqlarini aniqlaydilar.
5. Yakun yasash, tahlil va baholash bosqichi	O’quvchilar tomonidan amalga oshirilgan faoliyatga yakun yasaydi, tahlil qiladi va baholaydi.	O’z-o’ziga baho berishlari mumkin

“Pinboard strategiyasi” metodi

“Pinboard” (inglizchadan: pin – mustahkamlash, board – doska) ma’nosini anglatadi. O’quvchilarda ma’naviy madaniyatni shakllantirish uchun qo’llanilgan ushbu o’qitish metodining mohiyati shundan iboratki, unda munozara yoki o’quv suhbati amaliy usul bilan bog’lanib ketadi. Uning afzallik funksiyalari- rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi vazifadir: o’quvchilarda muloqat yuritish va munozara olib borish madaniyati shakllanadi, o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi rivojlanadi. «Pinboard» metodidan foydalanishga oid texnologik xarita ishning keyingi sahifasida keltiriladi (3.2.2-jadval).