Mundarija: I. Kirish

2.6. Neft uglevodorodlarinig termik o`zgarishlari

Neft uglevodorodlari va neft fraksiyalarining katalitik va termik o`zgarishlari uglevodorodlarning issiqlik va radiatsion kimyoviy o`zgarishlari o`rganiladigan texnologiyalar ishlab chiqilgan. Distillash yo'li bilan neft uglevodorodlarini vodorod miqdori yuqori yoki past bo'lgan fraktsiyalarga ajratish mumkin. Neftni qayta ishlash rivojlanishining birinchi bosqichida uni distillash bilan cheklandi keyin yengil neft mahsulotlarini ishqor va kislota bilan tozalanadi. Neftni qayta ishlash texnologiyasini yanada rivojlantirish distillashning fizik jarayonidan xalq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan neft mahsulotlari hosildorligini oshirish va ularga kerakli xossalarni berish maqsadida uglevodorodlarning murakkabroq kimyoviy o‘zgarishlarini qo‘llashga o‘tadi.Bu jarayonlarni qo`llash (termik va katalitik kreking, kokslash)vodorod xom ashyosining bir vaqtning o`zida yengilroq suyuq va gazsimon uglevodorodlar hosil bo`lishi bilan qayta taqsimlanishiga olib keladi.Neftni qayta ishlash jarayonlarida kimyoviy o`zgarishning aososiy turi bu – parchalanishdir.
Neftni qayta ishlashning halokatli jarayonlarida kimyoviy o'zgarishlarning asosiy turi uglevodorodlarning parchalanishi hisoblanadi. Uglevodorodlarning issiqlik barqarorligi bir xil emas va issiqlik usullaridan tashqari, qimmatbaho tovar mahsulotlarini olish uchun vodorod yordamida yog'lar va neft fraktsiyalarini qayta ishlash sanoatda boshqa sanoat konversiya jarayonlaridan, shu jumladan katalitik kreking, alkillanish va katalitik reformingdan oldin paydo bo'ldi va qo'llanila boshlandi. Ko'p yillar davomida uglevodorodlarni gidrogenlash qizg'in tadqiqotlar mavzusi hisoblanadi. Ushbu tadqiqot davom etmoqda va keng maydonni o'z ichiga oladi, bu ushbu mavzu bo'yicha ko'p sonli nashrlarni, shu jumladan patentlarni tushuntiradi. Faol katalizatorlarda bug'va karbonat angidridni konversiyalash va monomolekulyar degidrogenlash usuli bilan molekulyar vodorodni olish usullarining katta amaliy ahamiyatini yo'qotmasdan shuni ta'kidlash kerakki, bu usul vodorodning polimolekulyar o'zgarishlari natijasida vodorod ishlab chiqarish bilan bog'liq.Buning sababi shundaki, bu yerda vodorod boshqa maqsadli mahsulotlar bilan bir qatorda, jumladan, termal uglerod qora, pirografit va boshqalar kabi yirik ishlab chiqarish mahsulotlari, aromatik uglevodorodlar, asetilen va boshqalar bilan birga olinadi. Ushbu usul bilan vodorod ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo tabiiy gaznin asosiy komponenti bo`lgan metan bo`lishi mumkin, shuningdek, neft tarkibiga kiruvchi boshqa gazsimon, suyuq va qattiq kerosinli uglevodorodlar, ya'ni barcha bir xil tabiiy xom ashyo bo'lishi mumkin, ularni oqilona qayta ishlash muammosi hali toʻliq hal etilmagan.

Neftning termal o'zgarishlari aromatik tuzilmalarning shakllanishi, ularning polikondensatsiyasi tobora og'irroq uglevodorodlarga aylanishi bilan davom etadi. Chuqurlik ortib borayotgan neftning o`zgarish jarayoni uning zichligining pasayishi bilan birga keladi. Neftning termal o`zgarishi konlarda ularning xususiyatlarini yaxshilashga olib keladi. Ushbu reaksiyalarning har qanday intensivligi vodorodning davomiyligi, harorati va qisman bosimiga qarab juda keng diapazonda o'zgarishi mumkin. Potentsial jihatdan, katalizator va sharoitlarni to'g'ri tanlash bilan vodorod deyarli har qanday harorat va bosimda neftning har qanday uglevodorod komponenti bilan u yoki bu tarzda o'zaro ta'sir o'tkazishga qodir. Odatda sanoat jarayonlarining harorati taxminan 540 ° C dan oshmaydi va bosim taxminan 700 atm. Qoidaga ko'ra, haroratning oshishi bilan gidrokreking reaktsiyalari, ya'ni uglerod-uglerod aloqalari uzilish reaktsiyalari, masalan, dekillanish, halqaning uzilishi, zanjirning uzilishi kuchayadi.Agar vodorodning parsial bosimi yetarli darajada yuqori bo'lmasa, u holda uglerod-vodorod aloqalari ham bir vaqtning o'zida buziladi, molekulyar vodorod ajralib chiqishi va alkenlar va aromatik uglevodorodlarning hosil bo'lishi bilan birga keladi. ^[10]