Mundarija: Kirish I. Bob. Oqsillar haqida umumiy ma’lumot

to’rtlamchi strukturasi - ushbu struktura bir qancha koptok o’ramlarining birlashib oqsilning yirik agregatlarini hosil qilishiga oqsillarning to’rtlamchi strukturasi deyiladi.
To’rtlamchi struktura oqsil polimerii bo’lib, bunda oqsil makromolekulasi monomerlik rolini bajaradi. Masalan : gemoglabin oqsili shunday polipeptidlar zanjiri (birlamchi struktura) spiralga o’ralgan (ikkilamchi struktura), ular o’z navbatida koptok o’ramiga o’ralgan (uchlamchi struktura) va to’rtta oqsil makromolekulasidan tuzilgan (to’rtlamchi struktura).
Faqat ana shunday strukturaga ega bo’lgan gemoglabingina o’ziga kislorodni biriktirib, uni to’qimalarga tarqata oladi.
1.3. Oqsillar vazfalari
Oqsillar hujayrada boshqa birikmalarga (kimyoviy komponentlarga) qaraganda ancha ko`p jarayonlarda xilma-xil vazifalarni bajaradilar. Hamma proteinlarning struktura elementlari bir xil aminokislotalardan iborat bo`lsa ham, ularning oqsil molekulasidagi nisbiy miqdorlari va joylanish o`rinlari turlichadir. Oqsillarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Katalitik vazifasi – shu vaqtgacha kashf etilgan barcha biologik katalizatorlar – fermentlar oqsillardir. Bir hujayrada ularning soni 2000 dan ortiq. Bunday vazifa faqat oqsillar uchungina xosdir.
2. Oqsil gormonlar – bir qator ichki sekretsiya bezlarining mahsulotlari peptid va oqsil tabiatiga ega. Masalan insulin, o`sish gormoni va boshqalar.Ular hujayra ichida va butun organizmda moddalar almashinuvini boshqarib turadi.
3. Retseptorlik vazifasi – hujayra yuzasida va ichida har xil regulyatorlar (gormonlar, mediatorlar, siklik nukleotidlar) ning tanlab o`tkazishi.
4. Tashish vazifasi – to`qimalar orasida va hujayra membranasi orqali moddalarning bog`lanishi hamda tashilishi. Qonda kislorodni tashish tamomila oqsil – gemoglobin tomonidan bajariladi. Proteinlar qonda lipidlar, ba’zi gormonlar, vitaminlar, metall ionlari bilan kompleks hosil qilib, ularni tegishli to`qimalarga etkazadilar.
5. Struktura vazifasi – turli xil membranalarning tuzilishida ishtirok etadi. Masalan mitoxondriyaning, plazmatik membrananing struktura oqsillari. Lekin bunda oqsillar hujayra skeleti, xromosomalar, membrana, ribosomalar, retseptorlar tarkibida boshqa moddalar bilan birgalikda qatnashadi.