MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu 88 ĠPƏK YOLU ÜSTƏ YENĠ MÜSƏLMAN CULFALARIN YARNMASI HAQQINDA SƏCCAD HÜSEYNĠ
- Açar sözlər
- VĠDADĠ MURADOV "
Beynəlxalq İpək Yolu 88 ĠPƏK YOLU ÜSTƏ YENĠ MÜSƏLMAN CULFALARIN YARNMASI HAQQINDA SƏCCAD HÜSEYNĠ University of Mohaghegh Ardabili Islamic Republic of Iran s.hoseini@uma.ac.ir Ulu Ģah Abbasın1604-cü ildə osmanlılara qarĢı apardığı yanıq zəmi siyasəti (yaxıb yandırma taktiki) nəticəsində əski Culfa sakinləri bu qəsəbədən paytaxt Ġsfahana və Ġranın digər yerlərinə köçürüldülər və Təbrizdən Naxçıvana gedən ipək yolunun bu hissəsi boĢaldı. O tarixdən XIX əsrin əvvəllərinə qədər bu əarazi bir dağılmıĢ yer kimi təkcə öz qədim tarixini xatırladırdı. Ġran-Rus döyüĢləri nəticəsində Türkəmənçay müqaviləsi ilə (1828) Araz çayı bir sərhəddə çevirdi. Rusiya və Ġran bu dönəmdə ən yüksək səviyədə olan iqtisadi əlaqələrini elə ipək yolunun əski Culfadan keçən hissəsindən aparırdılar. Sərhəd zonası olmaq və önəmli iqtisadi yol üstə qərar tapmaq, Culfanın bir daha bərpa olmasını tələb edirdi. Bu iĢ iki dövlət əliylə Arazın hər iki tayında reallaĢdı. Beləliklə XIX əsrin ikinci yarısında Yeni müsəlman Culfalar bərpa olundu. Əvvəlcə sərhəd zərurətləri olan qaravulxana, təzkirəxana, gömrük, çaparxana, teleqrafxana, mehmanxana yarandı və dövlət adamları ailələri ilə sakinləĢdilər sonra tacirlər, müsafirlər və digər iĢ adamları yeni müsəlman Culfalarını yaĢamaqlarını münasib gördülər. Rusiya və Ġran dövlətləri həmçinin bu qənaətə çatdılar ki, iqtisadi əlaqələrin inkiĢafının bir yolu Naxçıvandan Təbrizə gedən yolun sahmanlanması ilə mümkündür. Ona görə bu yolu Ģose etməyi və sonralar burada dəmir yol icad etməyi planlayıb gərçəkləĢdirmiĢdilər. Yol salmaq iĢlərində Rusiya qabaqcıl idi və Ġran o zaman iĢə baĢlayırdı ki, Arazın Ģimal hissəsindəki yol Culfaya çatmıĢıdı. Yeni yolların tikilməsi, ipək yolunun güclənməsi və yeni müsəlman Culfaların daha da abadlanmasına səbəb olurdu. Tezisdə birici əl qaynaqlara söykənərək yeni müsəlman Culfaların yaranması tarixi və onların ipək yolunun bu hissəsinin güclənməsi uğrunda apardıqları rol tədqiq olunur. Qaynaqların böyük qismi Ġranda nəĢr olan və Azərbaycan tədqiqatçılarına əl çatmaz fars dilli tarixi kitablar, səyahətnamələr, qəzetlər və arxiv sənədlərinin olması bu yazını Azərbaycan oxucusuna dəyərli edir. Açar sözlər: Culfa, sərhəd, Ġran, Rusiya, ipək yolu, XIX əsr Tezislər 89 XVIII – XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ NAXÇIVAN DĠYARINDA PAMBIQ PARÇA ĠSTEHSALI VĠDADĠ MURADOV "Azər-Ġlmə" Xalçaçılıq Mərkəzi azerilme@gmail.com Yüzilliklər boyu özünün yüksək keyfiyyətli və müxtəlif çeĢidli sənətkarlıq məhsulları ilə Ģöhrət qazanmıĢ Naxçıvan diyarı həm də pambıq parça istehsalının mühüm mərkəzlərindən olmuĢdur. Sənətin bu sahəsinin diyarda geniĢ yayılmasının ən baĢlıca səbəblərindən biri pambıqçılığın hələ qədim zamanlardan əhalinin əsas məĢğuliyyət sahələrindən birinə çevrilməsi və onun miqyasının yeni dövrdə daha da geniĢlənməsi idi. Əgər Naxçıvan xanlığının ərazisində ildə orta hesabla 25-30 min pud pambıq istehsal edilmiĢdisə, artıq XIX əsrin sonlarında bu məhsulun istehsalı Naxçıvan qəzasında 42 min puda, ġərur-Dərələyəz qəzasında isə 156.240 puda çatmıĢdı. Diyarda istehsal edilən pambıq qonĢu vilayətlərə və ölkələrə ixrac edilməklə yanaĢı, bölgənin özündə də toxuculuq sənətinin inkiĢafına güclü təkan verirdi. XVIII-XIX əsrlərdə Naxçıvan və Ordubad Ģəhərləri pambıq parça istehsalının əsas mərkəzləri hesab olunurdu. Bu Ģəhərlərdə toxucular həm emalatxanalarda, həm də ev Ģəraitində müxtəlif növ pambıq parça istehsal edirdilər. Pambıq parça toxuyanların sayı Naxçıvan Ģəhərində daha çox olub, XIX əsrin 20-30-cu illərində 40 nəfərə çatırdı. Diyarın Əlincəçay, Naxçıvan və Əylis mahallarının kəndlərində də pambıq parça istehsalı geniĢ vüsət almıĢdı. Arxiv sənədləri əsasında apardığımız hesablamalara görə, bu üç mahalda pambıq parça toxuyanların sayı 300 nəfərdən artıq idi. Lakin Rusiya tərəfindən iĢğal edildikdən sonra Naxçıvan diyarında xam pambıq istehsalı artsa da pambıq parça istehsalı tənəzzülə uğradı. Rusiyada istehsal edilən ucuz fabrik məhsulları ilə rəqabət apara bilməyən yerli istehsalçılar müflisləĢməyə baĢladı. Elə bunun nəticəsi idi ki, XIX əsrin 60-cı illərində Naxçıvan Ģəhərində cəmi 7 nəfər toxucu qalmıĢdı. Naxçıvan diyarında istehsal edilən toxuculuq məhsulları arasında bez parçalar üstünlük təĢkil edirdi. Burada toxunan müxtəlif naxıĢlı çit parçaların dünyada məĢhur olması haqqında Ö.Çələbi məlumat verir. XVIII əsr və XX əsrin əvvəllərində bölgədə təbii ağ rəngdə toxunan çit, mitqal, xam bez və s.dən boyama, qələmkarlıq və basma naxıĢ üsulu ilə müxtəlif növ pambıq parçalar hazırlanırdı. Toxunma texnologiyasına və boyandığı rənglərə görə pambıq parçaların Ģilə, qədək, codana, təfsilə, çadraĢan və s. növlərinin istehsalı daha geniĢ yayılmıĢdı. Açar sözlər:Naxçıvan, sənətkarlıq, məhsul, pambıq, istehsal, çit, mitqal, qələmkarlıq, basma naxıĢ Beynəlxalq İpək Yolu 90 ZENGĠLAN KIZ KALELERĠ AYTEN MEHDĠYEVA Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ayten-69@mail.ru Azerbaycan'ın sembolü sayılan Kız kaleleri türk halklarının yaĢadıkları bölgede daha yaygındır. Bakü, Nahçivan, Zengilan, ġamahı, Gebele vb. bölgelerde inĢa edilen Kız kaleleri genel özelliklerinin yanısıra, her bir bölgenin kendisine has özelliklerini de açık Ģekilde sergiliyorlar. Bu ise eski inançlar bazında meydana gelen Kız kalelerinin oluĢumunu bölgenin ekonomik ve kültürel iliĢkilerinin geliĢmesinin sonucu olarak değerlendirmeye olanak sağlıyor. ĠĢte ekonomik ve kültürel iliĢkilerin geliĢtirilmesi çeĢitli tarihi anıtların oluĢumu ve geliĢimi için önemlidir. Bu tür anıtlardan biri de Zengilan Kız kaleleridir. Zengilan Kız kaleleri tarihinin araĢtırılması tarihi önem arz ediyor. Öyle ki, Bakü, Nahçivan, ġamahı, Gebele ve b. Kız kalelerinin tarihi belli derecede tetkik edilmiĢtir. Fakat Zengilan Kız kalelerinin tarihi maalesef incelenmemiĢtir. Diğer taraftan, Ermenistan tarafından iĢgal edilmiĢ Azerbaycan topraklarının tarihinin öğrenilmesi bu topraklarda kalan kültürel- tarihi anıtlarımızın tamamen hafızalardan silinmesinin önlenmesine hizmet etmektedir ve her bir tarihçinin ana görevlerinden biridir. Eski Zengezur kazasının içinde bulunan Ģimdiki Zengilan bölgesine dahil olan topraklar tarihi anıtları ile birlikte Azerbaycan'ın tarihi yapılarının bir parçasıdır ve kendisinin zenginliği ile farklılık arz ediyor. Burada eski nekropollar, serdabeler, konut kompleksleri ve burçlar ile birlikte kaleler de vardır. Zengilan kaleleri içerisinde Bartaz, Emirhanlı ve Gumlag köyleri çevresinde Kız kalelerini özel olarak belirtmek gerekiyor. Genel türk tarihi anıtları içerisinde kendine özgü bir yeri olan ve eski inançlarla ilgili oluĢan Zengilan Kız kaleleri Azerbaycan'ın diğer Kız kaleleri ile ortak ve farklı özelliklere sahiptir. Konunun öğrenilmesi sırasında iĢte bu özelliklerin incelenmesi amaç edinmiĢtir. Zengilan Kız kalelerinin tetkiki sırasında tarihi olgu ve belgesel malzemelerin karĢılaĢtırmalı analizi, olayların belirli bir mekanla birlikte karmaĢık Ģekilde, dünya tarihi bağlamında öğrenilmesine ağırlık verilmesi, aynı zamanda ortaçağ kaynakları ve modern dönem araĢtırmalarına referans edilmesi öngörülüyor. Bu zaman elde edilecek sonuçların diğer Kız kalelerinin tetkiki sırasında varılan sonuçlarla karĢılaĢtırılması yapılacaktır. Böylece, tarihe canlı tanıklık yapan kültürel yapılar, aynı zamanda Kız kaleleri zamanla kendi döneminin tarihi olaylarını gelecek kuĢaklara aktarır. Bu açıdan onların tarihinin öğrenilmesi, çeĢitli bölgelerde aynı isimli kalelerin oluĢmasının nedenlerine açıklık getirilmesi ve elde edilen sonuçların karĢılaĢtırılması her zaman günceldir ve ilgi odağı oluyor. Açar sözlər: Kız kalesi, Zengilan, Zengezur, Bartaz, tarihi anıt, sembol Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|