Beynəlxalq İpək Yolu
12
TÜRKĠYE-NAHCĠVAN SOSYO-EKONOMĠK ĠLĠġKĠLERĠNĠN
ANLAMI VE ÖNEMĠ
KEREM KARABULUT
Atatürk
Üniversitesi
k_karabulut@hotmail.com
SSCB döneminde Türkiye ile Azerbaycan'a bağlı Nahcivan Özerk
Cumhuriyeti arasında sosyo-ekonomik iliĢkilerin olmadığı bilinmektedir. 1991
yılında Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını kazanmasıyla "Bir Millet
Ġki Devlet" konumunda olan Türkiye-Azerbaycan iliĢkileri de baĢlamıĢtır.
Bu bağlamda, Türkiye'nin sınırında olan ve Türkiye için siyasi, coğrafi,
ekonomik ve etnik gibi özellikleriyle çok büyük önemi olan Nahcivan Özerk
Cumhuriyeti ile de iliĢkiler anlamını ve önemini koruyarak günümüze kadar
gelmiĢtir.
Bu çalıĢmada, özellikle ticarette yaĢanan geliĢmeler ve sorunlar, yapılan
bir saha araĢtırmasından elde edilen temel sonuçlar olarak verilecektir. Daha
sonra hem Türkiye hem de Nahcivan açısından sosyo-ekonomik iliĢkilerin
anlamı ve önemi temel istatistikler, değiĢik çalıĢmalar ve görüĢler
doğrultusunda tartıĢılacaktır. Son olarak iliĢkilerin gelecekte daha iyi
düzeylerde olması için ne tür stratejiler takip edilmesi konusunda bilgiler
verilmeye çalıĢılacaktır.
Anahtar kelimeler: Türkiye, Azerbaycan, ekonomi, Nahçıvan, ―
AZƏRBAYCANDA TƏġƏKKÜL TAPAN MĠLLĠ UÇOT VƏ HESABAT
SĠSTEMĠNĠN BEYNƏLXALQ STANDARTLARA
TRANSFORMASĠYASI
SĠFARĠZ SƏBZƏLĠYEV
Azərbaycan Dövlət Ġqtisad
Universiteti
s.sabzaliyev@aseu.edu.az
Milli uçot və hesabat sisteminin Beynəlxalq Standartlarına
transformasiyası dedikdə həmin sistemin tam həcmdə beynəlxalq standartların
qaydalarına uyğunlaĢdırılması baĢa düĢülür. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır
ki, uçot və hesabatın transformasiyasının vahid metodikası hələ ki,
hazırlanmamıĢdır.
Bütün hallarda milli hesabatların mikrosəviyyədə Beynəlxalq Standartlar
əsasında tərtib olunması iki üsulla aparıla bilər:
1.
Paralel uçotun aparılması (konversiya);
2.
Maliyyə hesabatının transformasiyası (konvergensiya-Beynəlxalq Stan-
dartlara uyğunlaĢdırmaq).
Tezislər
13
Beynəlxalq Standartlara keçidin üçüncü yolu da mövcuddur. Lakin bu yol
makrosəviyyədə mümkündür. Bu zaman respublikada qüvvədə olan uçot və he-
sabatın normativ qaydada tənzimlənməsinin bütün sistemini dəyiĢdirmək lazım
gəlir.
Paralel uçotun aparılması təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin bütün faktlarını
müvafiq uçot registrlərində həm milli, həm də beynəlxalq standartlar əsasında
həyata keçirməlidir (birinci dəfə milli, ikinci dəfə isə beynəlxalq
qaydalara əməl
olunmalıdır). Bütün hallarda transformasiya nəticəsində milli və beynəlxalq
uçot qaydaları biri-birinə maksimum yaxınlaĢdırılmalı, müvafiq uçot obyektləri
haqqında informasiyalar açıqlanmalı və nəhayət düzəliĢ istiqamətində müəyyən
köçürmələr tərtib edilməlidir. Beynəlxalq qaydalar hesabatların hər iki
istiqamətdə
transformasiyasını
nəzərdə
tutur.
Uçot
və
hesabatın
transformasiyası həm təĢkilatın özünün qüvvəsi ilə, həm də kənar
mütəxəssislərin
xüsusən
də
yüksək
peĢəkar
auditor
firmalarının
mütəxəssislərinin cəlb olunması ilə reallaĢdırıla bilər.
Deyilənlərlə yanaĢı milli hesabların beynəlxalq standartlara görə transfor-
masiyası zamanı ―sualtı qayaları‖
nəzərdən qaçırmaq olmaz. Daha konkret
desək kənar alimlərin, ənənələrin, biznesmenlərin mentalitetlərinin təsiri
hesabına, habelə mühasiblərin, menecerlərin etik qaydaları gözləməməsi, kor-
rupsiyaya Ģərait yaradan nəzarət və audit sisteminin təkmin olmaması hesabına
informasiyaların saxtalaĢdırılması imkanları mövcuddur. Beynəlxalq uçot
sistemində son dövrlərdə istifadə edilən ―ədalətli dəyər‖
kateqoriyası
korrupsiyanın inkiĢafına potensial Ģərait yaradır. Belə hesab edirik ki, ədalətli
dəyər uçotun yaxĢılaĢdırılması əvəzinə köhnə ənənələr ruhunda mənfi nəticələrə
gətirib çıxara bilər. Məsələn, müəssisə, yaxud onun aktivləri satılmaq üçün
bazara çıxarılır. Bu zaman ədalətli dəyərdən istifadə olunarsa gizli sövdələĢmə
əsasında qiymətlər hədsiz dərəcədədə endirilə bilər və sərvətlər demək olar ki,
çox aĢağı qiymətə satılar. Zəruri hallarda qiymətlərin ĢiĢirdilməsi faktları da
qaçılmazdır.
Yuxarıdakılara əsasən biz, uçot və hesabatın transformasiyasının aĢağıda
sadalanan mərhələlərini təklif edirik:
1.
Hazırlıq mərhələsi (transformasiya prosesi ilə bağlı iĢlərin həcmi,
müddəti, hesabatın tərtibi üzrə tövsiyyələr və s.);
2.
ġirkətin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin, o cümlədən uçot siyasətinin,
iĢçi hesablar planının, registrlərin və əməliyyatların təhlili və s.
Açar sözlər: transformasiya, mikrosəviyyə, makrosəviyyə, beynəlxalq uçot
qaydaları
Beynəlxalq İpək Yolu
14
HƏR GÜN ĠRƏLĠLƏYƏN, YENĠLƏNƏN ĠNKĠġAF MODELĠ
YUSĠF HÜSEYNOV
Naxçıvan
Dövlət Universiteti
huseynov_y@yahoo.com
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ġlham Əliyevin Naxçıvan
Respublikasına səfəri, həmin səfər çərçivəsində baĢ verən mühüm hadisələr,
muxtar respublikanın 90 illik yubileyinə həsr olunmuĢ təntənəli mərasimdəki
nitqi, hər Ģeydən əvvəl, ölkəmizin inkiĢafında Heydər Əliyev ideyaların
önəminin və əhəmiyyətinin təntənəsinə çevrildi. Prezident Ġlham Əliyev
Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinə həsr olunmuĢ təntənəli
mərasimdə söylədiyi nitqində ulu öndər Heydər Əliyev yolunun dərin
mənasını, böyük mahiyyətini ümumiləĢmiĢ Ģəkildə ifadə edərək demiĢdir:
"Ulu
öndərin Azərbaycan tarixində rolu əvəzsizdir. ġəxsiyyətlərin tarixdə rolu
haqqında çoxlu kitablar, elmi əsərlər yazılmıĢdır. Ulu öndərin həyat və
fəaliyyəti onun siyasəti Ģəxsiyyətlərin tarixdə rolu haqqında kifayət qədər
geniĢ material verir. Bu böyük Ģəxsiyyətin rolu o qədər əhəmiyyətli və
dəyərlidir ki, bu gün müstəqil Azərbaycan dövləti ulu öndərin siyasəti,
cəsarəti, uzaqgörənliyi sayəsində inkiĢaf edir, yaĢayır".
Bu gün Naxçıvan Muxtar Respublikası rəhbərliyinin məqsədyönlü
siyasəti nəticəsində bərqərar olan sağlam ictimai-siyasi mühit, vətəndaĢların
yüksələn rifah halı bölgənin parlaq gələcəyindən və geniĢ inkiĢaf
perspektivlərindən xəbər verir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında müasir səviyyədəki yüksək inkiĢaf
Azərbaycanda Heydər Əliyev ideyalarına sədaqətin möhtəĢəm təntənəsidir.
Açar sözlər: Naxçıvan, ümummilli lider, yenilik,
tərəqqi
TARĠXĠ VƏ MÜASĠR ĠPƏK YOLUNUN NAXÇIVANIN DĠPLOMATĠK,
ĠQTĠSADĠ VƏ MƏDƏNĠ HƏYATINDA ROLU
ELBRUS ĠSAYEV
―Naxçıvan‖ Universiteti
e.isayev@nu.edu.az
Tarixdə ilk transkontinental ticarət və diplomatiya yolu olan «Böyük
Ġpək yolu» uzun əsrlər boyu ġərq ilə Qərb ölkələrinin iqtisadi, ticarət və
mədəni əlaqələrin inkiĢafına görə misilsiz əhəmiyyətə malik olmuĢdur. Bu yol
Çini Orta Asiya vasitəsilə Yaxın ġərq, Qara dəniz, Xəzər dənizi və Aralıq
dənizi ilə birləĢdirən karvan yolu olmuĢdur. Bu yolun əhəmiyyəti yalnız
beynəlxalq ticarətlə məhdudlaĢmırdı. Asiyanı Avropa ilə əlaqələndirən Böyük
Ġpək yolu müxtəlif xalqların siyasi-diplomatik və mədəni münasibətlərinin