Beynəlxalq İpək Yolu
20
iqtisadi siyasətin reallaĢması formalaĢan təsərrüfat strukturlarının artması, kiçik
sahibkarlığın geniĢlənməsi və dinamik inkiĢafı, fiziki Ģəxslərin sahibkarlıqla
məĢğul olması, qeyri-dövlət sektorunun rolunun getdikcə artması ilə müĢayiət
olunacaq. Mövcud dünya standartlarına uyğun olaraq mütərəqqi texnologiyalar
əsasında qurulmuĢ belə müasir müəssisələr yalnız iqtisadi cəhətdən deyil, həm
də yeni iĢ yerlərinin açılması ilə sosial baxımdan da mühüm əhəmiyyət kəsb
edir.
Açar sözlər: rəqabətqabiliyyətlilik, sənaye müəssisələri, məĢgulluq,
sənaye parkları,
investisiya
XIX ƏSRDƏ NAXÇIVAN MÜHĠTĠNDƏ ġƏRQ VƏ QƏRB
SĠVĠLĠZASĠYALARIN QARġILIQLI TƏSĠRĠ
AYNUR NƏCƏFOVA
C.Naхçıvanski adına
Hərbi Lisеy
israfilova-aynur@mail.ru
XIX əsrdə sivilizasiyaların, elmin, mədəniyyətin, fəlsəfi dünyagörüĢünün
inkiĢaf yolunu araĢdırmağa baĢlayan Avropa alimlərinin nəzərində ġərq böyük
əhəmiyyətə malik bir anlama çevrildi. Onu öyrəndikcə ġərq dünyası Qərb
insanını mütəmadi olaraq müəmmalar aləminə aparırdı. ġərqi düĢünmək,
araĢdırmaq avropalılara zövq verir, əsl tarixi həqiqətlərin üzərinə iĢıq saçırdı.
Lakin müəyyən incə məqamlarda ġərqin mədəni-mənəvi yüksəkliyinə, Qərb
sivilizasiyasının ġərqdən bilavasitə nəĢət tapmasına dair sübutlar əldə
olunduqca bəzi avropalı alimlər həqiqəti pərdələməyə cəhd edirdi.
Sözügedən zaman kəsiyində haqqında danıĢılan araĢdırıcılar ġərqə
münasibətdə iki qrupa ayrıldılar: Birinci qrup ġərqin möhtəĢəm mədəniyyətini
inkar etmədən onun Qərb sivilizasiyasına sağlam təsirlərini müəyyən edərək
elmi əsaslandırmalar yolu tutmuĢ; Ġkinci qrup isə ġərqin böyüklüyünü, qədim
və müasir dünyaya hər zaman mənəvi bir rupor rolu olmadığını kölgədə
qoymaq məqəsdi ilə millətçi-qərbçi ideologiyaya əsaslanıb mədəniyyətin ġərqə
məhz Qərbdən gəldiyini iddia edirdilər.
Bu dövrün əksər mütəfəkkirlərinin fikrincə ġərq ilk olaraq öz mədəni
dünyagörüĢünü bəĢəriyyətə yaymıĢ, sonra Qərb realizmi və analitik düĢüncə
tərzilə ġərqin baĢladığını yekunlaĢdırmıĢdır. Qərb öz arealını geniĢləndirməsi
və reformatorluğu ilə sonda ġərqi öz daxilində həll etməyə müvəffəq olmuĢdur.
Həm hərbi yolla, həm texniki tərəqqi nailiyyətlərinin tətbiqi vasitəsilə ġərqi fəth
edən Qərb özü ilə qərb təfəkkür tərzini, vərdiĢ və dəyərlərini ġərqə gətirdi.
Lakin ġərq də bəĢərin mədəniyyət beĢiyi olması dəyərini qoruya bildi.
XIX əsrdə Hindistan, Misir, Əlcəzairin iĢğalı ilə nəticələnən imperialist
siyasət Rusiya tərəfindən davam etdirildi. XVIII əsrdən I Pyotorun Rusiyaya
gətirdiyi avropalaĢma ideologiyası XIX əsrdə Qafqazın və Orta Asiyanın iĢğal
Tezislər
21
edilməsi ilə yeni ərazilərə də idxal olundu, bu da fərqli mənəvi dəyərlərin, Qərb
ənənələrinin Orta ġərqə gəliĢinə səbəb oldu. Nəticədə Qafqazda Avropanın
təmsilçisi olan Rusiyaya maraq artır, mütərəqqi Ģərqlilər Qərb ənənələrini,
fransız və rus dillərini öyrənməyə can atır, avropalaĢma bir tendensiyaya
çevrilirdi.
XIX-XX əsrlərdə ġərqdən Qərbə uzanan ticarət yollarının üzərində
yerləĢən, mütərəqqi ziyalıları ilə daim seçilən Naxçıvanda da Avropa ənənələri
tezliklə yayılır, mədəni nailiyyətlər– incəsənət, mətbuat, təhsil kimi sahələrdə
yeniliklər tətbiq olunurdu.
Açar sözlər: sivilizasiyanın beĢiyi, ġərq, Avropa ənənələri, incəsənət,
mətbuat,
təhsil
QƏDĠM "ĠPƏK YOLU"NUN BƏRPASI REALLIQDIR
DĠLSUZ QASIMOV
―Naxçıvan ―Universiteti
qasimov.dilsuz@gmail.com
Böyük ipək yolu - qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə Çindən Orta və Ön
Asiya ölkələrinə aparan karvan yolu olmaqla tarixi ticarət marĢrutları Çin,
Yaponiya, Hindistan, Monqolustan, Ġran, Özbəkistan, Tacikistan, Azərbaycan
və digər ölkələrdən keçmiĢdir. Tədqiqatlar təsdiq edir ki, Ģəhərlər əsasən
ərazidən keçən mühüm ticarət yollarının üzərində yerləĢmiĢlər. Bu Ģəhərlərin
bəzisi yarandıqdan sonra ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrilsə də,
bəzilərinin yaranmasında Ģəhərin salındığı ərazidən keçən ticarət yollarının
mühüm rolu olmuĢdur. Ticarət yolları üzərində daĢınan mallar dəyərinə görə
müxtəlif əmtəələrin adı ilə tarixə düĢmüĢdür. Belə ki, tarixi mənbələrdə ―ipək‖,
―çay‖, ―baharat‖, ―ətriyyat‖, ―ĢüĢə‖, ―Həcc‖ yolu və sair kimi adlandırılan
karvan yolu uzun müddət ġərq və Qərb ölkələri tərəfindən böyük maraqla
qarĢılanmıĢdır.
―Böyük Ġpək Yolu‖ adlanan və tarixən ölkələr və xalqlar arasında
iqtisadi, ticarət və mədəni əlaqələrin həyata keçirilməsində müstəsna
əhəmiyyəti olan bu yolun keçdiyi ərazilərdən biri də ġərqlə Qərb arasında
mühüm məntəqə sayılan və Azərbaycanın qədim zamanlardan inkiĢaf etmiĢ
mədəniyyət, ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən olan Naxçıvan ərazisidir.
Naxçıvan sənətkarlarının hazırladıqları zərif parçalar, zinət əĢyaları, incə naxıĢlı
ağ qablar, keramika məmulatları, duz, mis, pambıq, taxıl, quru meyvə, balıq və
sair məhsullar Azərbaycanın digər Ģəhərlərinə, qonĢu Cənubi Qafqaz
regionlarına və Yaxın ġərq bazarlarına aparılmıĢdır. Naxçıvanın əlveriĢli
coğrafi mövqeyi, zəngin təbii ehtiyatları, Ģəhərin əsrlər boyunca ölkənin
həyatında mühüm rol oynaması ona yenidən inkiĢaf üçün zəmin yaratmıĢdır.
Azərbaycanla heç bir quru sərhəddi qalmayan Naxçıvan üçün yeni Ġpək