MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
sayı 46 deyil, 45 və ya 47 olduqda kişi orqanizmində kişiyə xas olmayan bəzi qadın əlamətləri (məsələn, səsin incəliyi, saqqalsızlıq, bığsızlıq əlamətləri, döz vəzilərinin normadan artıq olamsı və s.), qadın orqanizmində isə boyun həddən artıq qısalığı, cinsi inkişafın geri qalması, döşlərin zəif inkişafı və s. əlamətlər müşahidə edilir (Kazımov N. Tərbiyənin elmi- pedaqoji əsasları. Bakı “Maarif’, 1983. səh. 41). Deməli, oğlanların irsi xəstəlikləri onların normal şəxsiyyət kimi formalaşması işində öz mənfi təsirini göstərir. İrsən keçən xəstəliklər onların danışığında, hadisələrə yanaşmasında, digər cinslərə münasibətində özünü bir o qədər də normal cəhətdən göstərmir. Xromosom dəsti oğlanlarla yanaşı qızlarda da anormal xarakterli əlamətdə özünü göstərir. Hansı ki, bu irsi əlamətlər onların normal bir şəxsiyyət kimi inkişafına mane olur. Qızlarda xromosom dəsti bir vahid azaldıqda, yəni 45 olduqda Terner-Şerşevski deyilən, əksinə, bir vahid artdıqda, yəni 47 olduqda isə oğlanlarda Klaynfilter deyilən xəstəlik əmələ gəlir. Bu cür faktlardan görmək çətin deyildir ki, nəinki normal fiziki və fizioloji əlamətlərin bir çoxu açıq ifadə olunur, bəziləri isə müəyyən dövrdə özünü aydın büruzə vermir; hətta normadan kənarda olan əlamətlərin, yəni anormal fiziki və fizioloji əlamətlərin də irsi kökləri ola bilir (Kazımov N. Tərbiyənin elmi-pedaqoji əsasları. Bakı “Maarif’, 1983. səh. 41). Göründüyü kimi, irsi xəstəliklər nəticəsində oğlanlarla yanaşı qızların da bir şəxsiyyət olaraq inkişafına mane olan amillər mövcuddur. Bioloji, fizioloji araşdırmalar bir daha sübut edir ki, bir adamın bir şəxsiyyət kimi formalaşması həm də onun irsi keyfi)^ətlərindən asılıdır. Hansı ki, bu irsi keyfiyyətlərin bəziləri mühitin təsiri ilə dəyişikliklərə də uğraya bilir.
əlamətlər biryolluq verilmiş əlamətlər deyil. Biologiya sahəsində bir sıra son tədqiqatlar göstərir ki, vaxtilə təbii qüvvələrin, ətraf mühitin təsiri ilə yaranmış olan irsi əlamətlər özləri də müəyyən şəraitdə başqa təbii qüvvələrin təsiri ilə
dəyişə bilir. Məsələn, qravitasiya biologiyası sahəsində aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, yer üzündəki canlıların həyat tərzini şərtləndirən güclü amillərdən birisi qravitasiya qüvvələrinin təsirindən azad olduqda, yəni çəkisizlik şəraitinə düşdükdə fizioloji dəyişikliklər baş verir. Xüsusən kosmik gəmilərdə aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, çəkisizlik şəraitinə düşən orqanizmlərin hüceyrələrində gedən maddələr mübadiləsi və hüceyrələrin genetik quruluşu dəyişməyə başlayır, dəyişkənliyin baş verməsi üçün müəyyən şərait yaranır. Belə bir dəyişkənlik isə irsi əlamətlərin dəyişməsinə gətirib çıxara bilir (Kazımov N. Tərbiyənin elmi-pedaqoji əsasları. Bakı “Maarif’, 1983. səh. 43). Bəzən uşağa verilən bioloji, fizioloji əlamətlər, keyfiyyətlər ya yeniyetməlik dövründə, ya gənclik dövründə onun düşdüyü mühitdə müəyyən dəyişikliklərə uğrayır, dəyişir və tamamilə başqa bir xarakter alır. Hətta sosioloji təsirlərin gücü ilə irsi psixoloji-nevroloji xəstəliklər nəticəsində yaranan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq mümkün olur. Tibb elmində məlum olan bir çox faktlar göstərir ki, sosioloji amillərin təsiri ilə irsi, psixo-nevroloji çatışmazlıqların qarşısını almaq və bu çatışmazlıqları bəzən aradan qaldırmaq olur: çünki orqanizmin irsi əlamətləri ilə mühitin, sosioloji təsirlərin arasında qarşılıqlı əlaqə vardır. Həmin əlaqəni nəzərə alaraq irsi köklərə malik olan psixoloji çatışmazlıqları uşaqlarda vaxtında müəyyənləşdirmək və vaxtında tədbir görmək tələb olunur. Bu məqsədlə valideyinlər, müəllim və tərbiyəçilər həkimlərlə, xüsusən psixonevroloqlarla və psixiatrlarla sıx əlaqə saxlamalı, onlardan lazımi məsləhətlər almalıdırlar (Kazımov N. Tərbiyənin elmi-pedaqoji əsasları. Bakı “Maarif’, 1983. səh. 46). Qeyd olunananlardan belə qənaət hasil olur ki, şəxsiyyətin inkişafında irsiyyət, mühit və tərbiyə amillərinin rolu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bundan başqa milli pedaqogikaya görə şəxsiyyətin formalaşmasında göstərilən amillərlə yanaşı pedaqoji prosesin və əməyin rolu da danılmazdır.
2.2. Şəxsiyyətin formalaşmasında irsiyyətin rolu İnsanın şəxsiyyət kimi formalaşmasında irsi amillərin elmi mahiyyətini öyrənən genetika elminə görə insan nəsillərinin əvəzlənməsi genetik proqrama uyğun olaraq gerçəkləşir. Ənənəvi genetik proqramın qeyri-ənənəvi tərəflərinə rast gəlmək mümkün hesab edilmir. Afrikada yaşayan qara dərili adamlardan ağ dərili adamların törəməsi mümkün hal hesab olunmadığı kimi, Avropadakı ağ dərililərdən də qara dərdilərin törəyəcəkləri ehtimalı düzgün sayılmır. Lakin bu heç də o demək deyil ki, genetik proqramın göstəricilərində mütləq yanaşmalar mövcuddur. Ənənəvi genetik əvəzləmələrin genlərinə məxsus olan əlamətlərin hamısını mütləq mənada saxlayacaqlarını söyləmək bu baxımdan düzgün sayılmır. Əgər belə olsa idi vəhşilərin, heyvanların mauqlilərin mühitinə düşənlərin əcdadlarına məxsus həmin əlamətləri saxlaya biləcəkləri mümkün hesab edilə bilərdi. Elmi ədəbiyyatda 50- dən artıq mauqli əhvalatları barədə minlərlə yazılı materiallar mövcuddur. Həmin yazılı materiallarda birmənalı olaraq mauqlilərin içərisində yaşayan uşaqların hamısı vəhşilərə məxsus bütün əlamətləri, keyfiyyətləri mənimsəmişlər. Hətta Hindistanın ştatlarının birində canavarlar tərəfindən qundaqda ikən oğurlanmış körpə oğlan uşağı 10 il onların içərisində yaşamış, bu müddətdə onun bədəni canavarlara məxsus türklərlə örtülmüşdür. O, çiy süd içmiş, çiy ətlə qidalanmışdır. On ildən sonra onu tapandan sonra, 10 yaşlı uşağı canavarların yeridikləri tərzdən uzun müddət xilas etmək mümkün olmamışdır. On yaşlı oğlan çiy südlə, çiy ətlə qidalanmış, hətta axşam vaxtı canavarlar sayağı ulayırmış. Deməli, genetik əlamətlərin hər hansı mühitdə dəyişməsi mümkündür. Ona görə də çalışmaq lazımdır ki, şəxsiyyətin formalaşmasına təsir edən hər bir amilin təsiretmə imkanları ətraflı şəkildə öyrənildikdən sonra məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil iş aparıism. 61 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|