Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3. insan hüquq və azadlıqlarının təminatı mexanizmi
rabər imkanlar verilir. Odur ki, faktiki bərabərsizlik (sosial aspektdə) hüquq və vəzifələrdə də bərabərsizlik üçün əsas vermir. İnsanların gen-psixofızioloji xüsusiyyətlərindən əmələ gələn fərqlər fərdin insan (insan sosial varlıqdır) kimi mahiyyətinə təsir etmədiyindən, bioloji fərqlər bərabərsizlik üçün əsas vermir. Azadlıq anlayışı insan davranışının həddini müəyyən edir. Cəmiyyətdə azadlıq heç də həmişə eyni cür başa düşülməmişdir. Bu anlayış ədalət anlayışı ilə sıx bağlıdır və bəzən onlar birgə nəzərdən keçirilir. Odur ki, ədalətlə bağlı bir çox məsələlər azadlıqla da bağlıdır. Azadlıq insanın faktiki davranışının hədlərini müəyyən edən amillərə təsir imkanı kimi də başa düşülürdü. Məhz buna görə də azadlıq bir çox nəzəriyyələrdə insanların faktiki bəra- bərləşdirilməsi üsulu kimi çıxış edirdi. İnsanların maddi əsaslara görə (cəmiyyətdə davranış imkanlarının hədlərini müəyyən edən ən əsas faktorlardan biri) hərəkət imkanlarının bərabər olmaması marksizmin xüsusi mülkiyyəti ədalətsizliyin əsas faktoru kimi qəbul etməsinə səbəb olmuşdu. Marksizmə görə, davranış imkanları, əmlak və s. amillərə görə bir-birindən kəskin fərqlənən insanların cəmiyyətində azadlıq da yoxdur. Müasir dövrdə azadlıq hamı üçün eyni, bərabər şəraitin yaradılması kimi də anlaşılır. Azadlığın hədləri demokratik dövlətlərdə ancaq qanunla müəyyənləşdirilir. Azadlıq mütləq deyil və başqalarının mənafeyinə toxunmayan həddə hər cür davranış azadlıq hesab olunur. Onun məhdudlaşdırılması da yalnız ümumi rifah naminə və yalnız qanunla yol verilən hədlərdə həyata keçirilə bilər. Azadlıq həm də hüquqi vəzifə anlayışı ilə bağlıdır. Bir kəsin müəyyən hərəkət hüququ həmişə bütün başqa şəxslərdə həmin davranışa mane olmamaq və toxunmamaq vəzifəsini yaradır. Birinin hü
ququ digərinin vəzifəsini təşkil edir və bu, azadlıqların realizə edilməsində əsas şərtlərdən biridir. Odur ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 24-cü maddəsinin II hissəsində birbaşa göstərilir ki, hüquq və azadlıqlar həm də hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məsuliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir.
İnsan hüquq və azadlıqları və ümumiyyətlə, şəxsiyyətin hüquqi statusu müəyyən üsullar hesabına icra olunmalıdır. Kifayət qədər icra olunma mexanizmi olmayan hüquq və azadlıqlar realizə oluna bilmir və fərdlər belə hüquqları dövlətin təminat verdiyi davranış imkanı kimi deyil, sadəcə, fıksiya kimi qavrayırlar. Odur ki, istənilən hüquqi kateqoriyanın realizə mexanizminin olması həmin hüququn və ya digər hüquqi konstruksiyanın səmərəsinə birbaşa təsir edir. Hüquq və azadlıqların təminatı çox geniş anlayışdır. Buraya konkret hüququn həyata keçirilməsi qaydalarından tutmuş, bu qaydalar pozulduqda görüləcək tədbirlər, o cümlədən hüquqların həyata keçirilməsini stimullaşdıran müxtəlif təsir vasitələri aiddir. Təminat mexanizmi, sadəcə. Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmur. Çoxsaylı hüquq və azadlıqlar sahə təminatı mexanizminə də malikdirlər və dövlət birbaşa hüquqla nəzərdə tutulmayan çoxsaylı vasitələrdən istifadə etməklə insanların hüquq və azadlıqlarının səmərəli realizə olunmasına çalışır. Buna görə də hüquq və azadlıqların realizə mexanizmi tək bir hüquq sahəsinin imkanları xaricində qalan müəyyən tədbirlər kompleksinə çevrilir. Konstitusiya hüququnda bu
təminatların əsasları nəzərdə tutulur. — 125 — insan hüquq və azadlıqlannm hüquqi təminatı mexanizmlərini bir neçə əsasla müxtəlif növlərə ayırmaq olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, təminat mexanizmi hüquq və azadlıqların müdafiəsi mexanizmi ilə eyni deyildir. Hüquq və azadlıqların müdafiəsi mexanizmi onlann təminatı mexanizminin tərkib hissəsi olsa da, müdafiə mexanizminə daxil olmayan, lakin təminat hesab olunan elə məsələlər var ki, onlar tam şəkildə hüquqla nəzərdə tutulmur. Məsələn, demokratik rejim hüquq və azadlıqların təminatı mexanizmində mühüm yer tutur. Yalnız demokratik rejimdə həqiqətən hüquqların realizə olunmasından danışmaq olar. Hüquq və azadhqlann müdafiəsi isə əsasən hüquq pozuntusunun baş vermə faktından sonra işə düşən xüsusi mexanizmdir və baş vermiş faktın nəticələrinin aradan qaldırılmasına yönəlir. Bəzən ədəbiyyatda hüquq və azadlıqların mühafizəsi və müdafiəsi fərqləndirilir. Belə fikir irəli sürülür ki, hüquq və azadlıqların mühafizəsi elə onların təminatıdır. Buraya hüquq pozunutusu olana qədər dövlətin hüquq və azadlıqları qlorumaq məqsədilə, yəni gələcəkdə baş verə biləcək potensial hüquq pozuntularının qarşısını almaq üçün həyata keçirdiyi müəyyən tədbirlər, o cümlədən hüquq və azadlıqları vətəndaşların aktiv həyata keçirməsi üçün onlann maraqlarının stimullaşdırılması ilə əlaqədar həyata keçirilən tədbirlər aiddir (maarifləndirici informasiya yayılması və s.). Müdafiə isə artıq baş vermiş hüquq pozuntusunun nəticələrini aradan qaldırmaq üçün həyata keçirilən hüquqi tədbirlər kompleksidir. Hüquq və azadlıqların təminatı mexanizmi özünün subyektinə görə üç yerə bölünür: 1)
məhkəmə vasitəsilə müdafiə mexanizmi; — 126 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|