Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3. Azadlıq hüququ
edən 18 mart 2009-cu il tarixli referendumla Konstitusiyanın 25-ci maddəsinə IV və V hissələr əlavə olunmuşdur. IV hissədə qeyd olunur ki, heç kəsə bu maddənin III hissəsində göstərilən əsaslara görə zərər vurula bilməz, güzəştlər və ya imtiyazlar verilə bilməz, yaxud güzəştlərin və ya imtiyazların verilməsindən imtina oluna bilməz. Həmin maddənin V hissəsində isə nəzərdə tutulur ki, hüquq və vəzifələrlə bağlı qərarlar qəbul edən dövlət orqanları və dövlət hakimiyyəti səlahiyyətlərinin daşıyıeıları ilə münasibətlərdə hər kəsin bərabər
hüquqları təmin
edilir. Bu
müddəlarm, məzmunundan da göründüyü kimi, əsas məqsədi 25-ci maddənin təkmilləşdirilməsi və təmin olunması ilə bağlı dövlət üzərinə əlavə vəzifənin qoyulmasıdır. § 3. Azadlıq hüququ Azadlıq hüququ fərdin davranış imkanlarını ifadə edir. Geniş mənada azadlıq fərdin təbii vəziyyətidir. Bu zaman fərd öz nöqteyi-nəzərincə istədiyi hərəkəti edə bilər. Dar mənada azadlıq konkret olaraq bu və ya digər hərəkəti etmək imkanının olub-olmaması ilə məhdudlaşır. Azadlıq hüququ vətəndaşlığından asılı olmayaraq hər bir şəxsə məxsusdur və aynimaz hüquqdur. «İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə»yə görə, bütün insanlar anadan azad doğulurlar. Azadlıq hüququ hər kəsin psixi vəziyyətindən və yaş səviyyəsindən asılı olmayaraq hamıya məxsusdur. Ruhi xəstələr və yetkinlik yaşma çatmayanlar da qanunla müəyyən olunmuş hədlərdə azadlıq hüququndan istifadə edirlər. Azadlıq hüququ da uzun müddətli mübarizələr nəticəsində formalaşmışdır. Hələ qədim Romada azadlığın hər fərd üçün nə dərəcə dəyərli olduğunu başa düşərək, qul — 148 — lara xüsusi rəhm əlaməti kimi onların azadlığa buraxılmasından istifadə olunurdu. Əsrlər bo 3 m qulların qaldırdığı üsyanlar məhz azadlıqla bağlı olmuşdur. Müasir dövrdə də azadlıqdan məhrumetmə ən ağır cəza növlərindən biri kimi istifadə edilir. Azadlığın bu dərəcədə qiymətli olmasına səbəb nədir? Məsələnin sırf fəlsəfi tərəfini kənara qoysaq, azadlığı fərdin öz hərəkətləri üzərində iradəsinə uyğun sərəncamvermə imkanı kimi başa düşmək olar. Ədəbiyyatda ona tez-tez nisbətən daha sadə anlayış verilir: azadlıq qanunla qadağan olunmayan hər şeyi etmək imkanıdır. Lakin bu anlayış azadlığa sırf hərəkət-davranış aspektindən və qanunlara münasibət aspektindən yanaşmadır. Təhsil məqsədləri baxımından nə qədər uğurlu olsa da, bu anlayış azadlığın hüquq üçün tələb olunan mahiyyət tərəfini açmır. Hər bir fərd yetkinləşdikcə, onda yalnız insana xas olan əlamətlər formalaşır. Bu əlamətlərin anadangəlmə instinktiv əsası olsa da, onlar, demək olar ki, tamamilə cəmiyyətin diktəsi əsasında formalaşır və insanı bir sosial fərd kimi xarakterizə edir. Bu cür ancaq fərdə məxsus əlamətlərdən ağlı (şüuru) və iradəni göstərmək olar. Azadlıqla əlaqə aspektində bizi daha çox iradə maraqlandırdığına görə, burada əsasən ona toxunacağıq. Yetkinləşən və öz maraqlarını dərk edən şəxsdə maraqlar tələbata çevrilir və fərd daim bu maraqlann təmin edilməsi üçün müəyyən fəaliyyətlə məşğul olur. Bu fəaliyyət isə onun davranışlarında təzahür edir. Fərdin davranışı onun iradəsi əsasında - öz düşüncəsinə görə arzuları əsasında hərəkət etmək imkanı üzərində formalaşır. Davranış həddən çox fərdidir və insanın daxili aləmindən doğur. İki şəxsin eyni bir məqsədə çatmaq üçün tamam fərqli üsulları istifadə etməsi də buradan irəli gəlir. Hər bir fərd öz şəxsiyyətinə, daxili aləminə və arzularına gö — 149 — rə necə hərəkət edəcəyini müəyyən edir, yəni iradəsi əsasında hərəkət edir. Bu mənada psixologiyada fərdin davranışı onun daxili aləminin təzahürü kimi də qəbul olunur. Bu bir növ şəxsiyyətin obyektivləşmiş, maddiləş- miş təzahürüdür və bunu fərdin həm özü, həm də başqaları əyani şəkildə müşahidə edir. Bu yolla da insanın ən əzəli tələbatlarından biri - özünü bir fərd, insan kimi dərk etmək və təsdiq etmək tələbatı ödənilmiş olur. Başqa sözlə, fərd öz davranışlarında müstəqildir və istədiyi kimi hərəkət etməsini müşahidə hesabına özünün əlahiddəliyi- ni hiss edir. Bu imkandan məhrum olan insan bütün həyatı boyu onun üçün ağır nəticələr doğuran deqradasiyaya uğramış olur. Fərdin azadlığı - öz iradəsi əsasında hərəkət etmək imkanının olmasıdır, yəni özünü bir insan, canlı kimi ətraf mühitdə büruzə verməsi vasitəsidir. Azadlıq hüququ bu imkanın dövlət tərəfindən tanınan və qəbul olunan, başqa şəxslərin qəsdlərindən mühafizə olunan formasıdır. Azadlıq hüququ vasitəsilə şəxs bir canlı kimi öz əlahiddəliyini dərk etmək və cəmiyyətdə özünü təsdiq etmək imkanı verən iradəsini realizə imkanı əldə edir. Bu mənada azadlıq hüququ birbaşa şəxsin sosial varlıq kimi mövcudluğu və özünü realizə etməsi ilə bağlıdır və ondan məhrum olan insan (və ya başqa sözlə, öz iradəsini realizə edə bilməyən, öz arzuları əsasında hərəkət edə bilməyən insan) əslində insan kimi mövcud olmaqdan məhrum olmuş olur. Qədim Romada da qulların «instrumentarum vocale» («danışan alət»; Romada qullar insan hesab olunmurdu) adlanmasma səbəb də onların məhz iradədən məhrum edilmiş fərdlərə çevrilməsi olmuşdu. Onlar bir şəxs, fərd kimi öz istədiklərini həyata keçirə bilmirdi və cəmiyyət üzvləri də onların arzu və davranışlarını nəzərə almırdı, yəni az-çox əhəmiyyətə
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|