Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
108 münasibətlərdə mövcud olan prinsip məsələlərinin, iqtisadi və mədəni əlaqələrin, bəzi türk mallarının alınması məsələlərinin müzakirə ediləcəyini söylədi 159
. Kipr problemi ilə bağlı suala cavab verən Erkin “Moskvanın mövqeyini bilmədiyim üçün əvvəlcədən bir şey söyləyə bilmərəm. Səfər zamanı bu məsələ də müzakirə olunacaqdır” dedi. Erkinin səfəri ərəfəsində “Milliyet” qəzetinə müsahibəsində A. A. Qromıko qarşıdakı sovet-türk danışıqlarına böyük əhəmiyyət verdi. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri A. Mikoyan səfər ərə- fəsində Türkiyə səfiri ilə keçirdiyi görüşdə “sovet-Türkiyə müna- sibətlərinin birdən-birə yaxşılaşacağını gözləməməyi, əsaslı dəyi- şikliyin baş verəcəyini ummadığını, tədrici bir inkişafın daha sağlam olduğunu”sюylədi. SSRİ XİN nümayəndəsi isə danışıqlarda Türkiyənin NATO ilə əlaqələrinin müzakirə mövzusu olmayacağını və Türkiyənin digər dövlətlərlə münasibətlərinin pozulmasının istənilməyəcəyini dedi. Kipr məsələsi ilə bağlı suala cavabında adanın taleyini adada yaşayanların özlərinin həll etməli olduqlarını bildirdi. NATO ba- zaları məsələsinə münasibətində isə “sovetlər bütün ölkələrdən xarici hərbi bazaların çıxarılmasını istəyir. Lakin Türkiyə ilə müna- sibətlərimizin inkişafı üçün bu məsələnin müzakirə edilməsini, qurmaq istədiyimiz bir dostluğun Türkiyənin başqa ölkələrlə mü- nasibətlərini pozmasını istəmirik” dedi. Türk mətbuatı iki ölkə arasında münasibətlərdəki istiləşmədən geniş bəhs edirdi. Ankara və İstanbulda nəşr olunan qəzetlər, o cümlədən “Ulus” qəzeti Erkinin səfərini “iki böyük qonşu arasında dönüş anı” kimi qiymətləndirirdi. Türkiyə Cümhuriyyəтi Nazirlər Şurası 1964-cü il 28 oktyabr tarixli qərarı ilə Feridun Cemal Erkinə iki ölkə arasında mədəni əməkdaşlığa dair sazişi imzalamaq səlahiyyəti verdi 160
. SSRİ xarici işlər naziri A. A. Qromıkonun dəvəti ilə Türkiyənin xarici işlər naziri Feridun Cemal Erkin, Xarici İşlər Nazirliyinin baş katibi Haluk Bayülken, baş katibin müavini Kamuran Gürün, Xarici İşlər Nazirliyi birinci siyasi departamentinin baş direktoru Pertev Subaşı və nazirin katibliyinin rəisi N. Akıman 1964-cü il oktyabrın
109 30-dan noyabrın 6-dək SSRİ-də səfərdə oldular. Beş nəfərlik nüma- yəndə heyətini üç türk jurnalisti müşayiət edirdi. Qahirədən qalx- dıqdan sonra Dəməşq və Nikosiyada yerə enən İL-18 sovet təyyarəsi Ankarada türk nümayəndə heyətini götürərək Moskvaya istiqamət aldı. Qonaqlar Şeremetyevo hava limanında səmimiliklə qarşılandı. Bu, son iyirmi beş ildə Türkiyə xarici işlər nazirinin SSRİ-yə ilk səfəri idi. Məlum olduğu kimi, Stalinin ölümündən sonra sovet rəhbərləri Türkiyə ilə münasibətlərdə iddialarından imtina etdik- lərini bildirsələr də, onu yaxşılaşdırmaqdan ötrü konkret addımlar atmamışdılar. Erkinin səfərinə təsir edən iki əsas amil vardı: Kipr məsələsi və iqtisadi münasibətlərin inkişaf etdirilməsi 161
. Erkin dörd il əvvəl SSRİ-yə dəvət alsa da, səfəri sovetlərin Kipr məsələsində tutduğu mövqe ucbatından təxirə salınmışdı. Səfərin başqa bir özünəməxsusluğu da Kremldə baş verən dəyişiklikdən sonra Qərb bloku ölkəsi dövlət xadiminin Moskvaya ilk gəlişi olmasında idi. Türkiyə xarici işlər nazirinin səfəri və yeni sovet rəhbərləri ilə aparacağı danışıqlar dünyanın digər dövlətlərin- də də maraqla izlənilirdi. Səfər ərəfəsində Erkin SİTA müxbirinin suallarına verdiyi cavabda “sadəcə türk-sovet münasibətləri ilə kifayətlənməyəcəklərini, dünya məsələlərini də müzakirə edəcəklə- rini” deməsi bu marağı daha da artırmışdı. Türkiyə onu narahat edən bir sıra məsələləri, xüsusən Kiprə dair Moskvanın mövqeyini sovet rəhbərlərinin dilindən eşitmək istəyirdi. Əlbəttə, Erkinin Moskvaya səfəri Türkiyənin xarici siyasətində fundamental dəyişikliyin baş verməsi, Ankaranın Qərb blokundan ayrılması demək deyildi. Səfərdə əsas məqsəd uzun illər boyu formalaşmış türk xarici siyasətində köklü dəyişiklik etmədən sovet- Türkiyə münasibətlərini daha yaxşı şəkildə düzənləməkdi. Bu isə həm mümkün, həm də tərəflər üçün faydalı idi. Bununla belə, səfərin iki ölkə arasında münasibətləri nə qədər düzəltsə də, köklü dəyişiklik yaratmayacağı aydın görünürdü. Erkinin SSRİ xarici işlər naziri A.A.Qromıko ilə danışıqları oktyabrın 31-də səhər saat 10-da başlandı. Məsələləri iqtisadi və siyasi problemlərə bölərək iki komitədə müzakirə etmək barədə
110 razılıq əldə edildi. Müzakirələrə bu formatda başlamazdan əvvəl məsələlər prinsipcə, əsas mahiyyəti üzrə müzakirə olundu.
A.A.Qromıko və F.C.Erkin danışıqlarda
Qromıko türk heyətini salamladıqdan sonra adətlərinin qonaqları dinləmək olduğunu bildirərək sözü Erkinə verdi. Söhbətə başlayan Erkin Türkiyə ətrafında sülh zolağı yaratmaq, bütün qonşuları ilə dostluq münasibətləri qurmaq istəklərini ifadə etdi. Xarici işlər naziri iki ölkə arasında münasibətlərin istiləşdirilməsində maraqlı olduqlarını, Türkiyənin milli davasının Kipr problemi olduğunu deyərək məsələyə dair dövlətinin mövqeyini izah etdi. 70 dəqiqə davam edən danışıq- larda Erkin iki məsələ barədə sovetlərin mövqeyini öyrənmək istədi- yini dedi. Birincisi, nitqlərinin birində keçmiş sovet lideri Xruşşov adada iki icmanın ayrı-ayrı diqqətə alınacağından bəhs etmişdi. Bu fikir adada federativ bir idarəetmənin sovetlər tərəfindən tanınması anlamına gəlirmi? İkincisi, sovetlərin ötən müddət ərzində Makariosun təmsilçiləri ilə imzaladıqları anlaşmaların mahiyyəti nədir? Erkin Kipr adasının Yunanısтan тərəfdən enosisinə imkan verməyəcəklərini, тürk icmasına qarşı qəтliamın qarşısını qüvvə ilə alacaqlarını бirmənalı olaraq Qromıkonun diqqəтinə çaтdırdı. Erkin sovet tərəfə “adada sülh istəyirsinizsə, Kiprə silah satmayın” dedikdə Qromıko “bir sıra ölkə- lərin sovet silahını istehsal edib satdığı”nı söylədi. Əlbəttə, bu cavab
Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|