Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sevanə ABBASOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, IV kurs tələbəsi E-mail: sevane.abbasli@gmail.com NƏRIMANOV-ATATÜRK
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 155 IV Bölmə A TATÜRK VƏ BIZ Aysel ABBASLI Bakı Dövlət Universiteti, Filologiya fakültəsi, III kurs tələbəsi E-mail: abbaszade6@gmail.com SƏBAHƏDDİN ƏLİ VƏ ATATÜRK Elmi rəhbər: Pərvin EYVAZOV Bakı Dövlət Universitetinin doktorantı, "Türkoloji Araşdırmalar Mərkəzi"nin elmi işçisi Açar sözlər: Səbahəddin Əli, Atatürk, Türkiyə, türk ədəbiyyatı Səbahəddin Əli 25 fevral 1907-ci ildə Gümülcində anadan olub. Atası hərbi kapitan olduğu üçün tez-tez təyinat alırdı. İlk ya- zıları 1925-ci ildə, Balıkəsirdə dərc edilən “Irmak” jurnalında işıq üzü görüb. Səbahəddin Əli öz yaradıcılığına şeirlə başlayıb. İlk şeirləri Orhan Şaiq Gökyayın redaktorluğu ilə Balıkəəsirdə dərc olunan “Çağlayan” jurnalında çıxıb. Konya şəhərində müəllimlik edərkən bir içki süfrəsində Mus- tafa Kamal Atatürkə qarşı şeir oxuduğunu əsas götürərək həbs olun- muşdur. Bu məlumatı dövlətə çatdıran şəxs 90-cı illərin məşhur atatürkçüsü Cemal Kutay idi. Şair Səbahəddin Əli Konyada olar- kən, Mustafa Kamal Atatürkü tənqid edən “Məmləkətdən xəbər” adlı şeirini oxuduğu iddiasi ilə 1932-ci ildə həbs olunmuşdur. MEMLEKETTEN HABER Hey anavatandan ayrılmayanlar Bulanık dereler durulmuş mudur? Dinmiş mi olukla akan o kanlar? Büyük hedeflere varılmış mıdır? Asarlar mı hala Hakk’a tapanı? M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 156 Mebus yaparlar mı her şaklabanı? Köylünün elinde var mı sabanı? Sıska öküzleri dirilmiş midir? Cümlesi beli der enelhak dese Hala taparlar mı koca terese? İsmet girmedi mi hala kodese? Kel Ali’nin boynu vurulmuş mudur? Cemal Kutay Səbahəddin Əlinin iş yoldaşı olub. Cəmal Ku- tayın həmin dövrdə Konyada dərc etdiyi “Yeni Anadolu” qəzetin- də Səbahəddin Əlinin yazıları yer alırdı. Lakin müəyyən müddət bu yazıların qarşılığında ödəniş ala bilməyən ədib artıq yazılarını dayandırmağa qərar verir. Elə bu da Cəmalla Səbahəddin arasında soyuqluğun yaranmasına səbəb olur. Cümhuriyyətin qurulmasının 10-cu il dönümü münasibətiylə 1933-cü ildə əfv sərəncamı imza- lanır və Səbahəddin Əli həbsdən azad edilir. Bundan sonra Anka- raya gələn ədib, Təhsil Nazirliyinə müraciət edərək yenidən işə qaytarılmasını xahiş edir. Dövrünün təhsil naziri Hikmet Bavur onun keçmiş fikirlərindən daşındığını bilmək istəyib. Bu səbəblə də Səbahəddin Əli “Varlıq” jurnalında “Mənim Eşqim” adlı şeiri- ni dərc etdirib. Benim Aşkım Bir kalemin ucundan hislerimiz akınca Bir ince yol onları sıkıyor, daraltıyor; Beni anlayamazsan gözlerime bakınca Göğsümü parçala bak kalbim nasıl atıyor. Daha pek doymamışken yaşamın tadına Gönül bağlanmaz oldu ne kıza, ne kadına Gönlüm yüz sürmek ister yalnız senin katına Senden başka her şeyi bir mangıra satıyor. Sensin, kalbim değildir, böyle göğsüme vuran, Sensin Ülkü adıyla beynimde dimdik duran Sensin çeyrek asırlık günlerimi dolduran; M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 157 Seni çıkarsam, ömrüm başlamadan bitiyor. Hem bunları ne çıkar anlatsam bir dizeye? Hisler kambur oluyor dökülünce yazıya Kısacası gönlümü verdim Ulu Gazi’ye Göğsümde şimdi yalnız onun aşkı yatıyor. “İçimizdəki Şeytan” adlı romanı milliyyətçilər tərəfindən çox tənqid edilmişdir. Sabahattin Ali Nihal Atsızın ona qarşı yaz- dığı təhqir dolu yazıya cavab olaraq onu məhkəməyə verib. 1944- cü ildə məhkəmədə qalib gəlir, lakin tənqidlərdən qurtula bilmir. Jurnallarda çıxan məqalələr səbəbiylə 3 ay həbs olunub və ona qarşı olan təzyiqlərdən bezib. “Ali Baba” adlı jurnalda yazdığı məqalədə bunları qeyd edib: “Çalmadan, çırpmadan bize ekmeği- mizi verenleri aç, bizi giydirenleri donsuz bırakmadan yaşamak istemek bu kadar güç, bu kadar mihnetli, hatta bu kadar tehlikeli mi olmalı idi”. 1948-ci ildə başqa bir mübahisə səbəbiylə üç ay Paşakapısı həbsxanasında məhbus həyatı yaşayıb. Azadlığa çıxan- dan sonra çox çətin günlər keçirib, iş tapa bilməyib. Xaricə get- mək üçün pasport almaq istəyib, lakin bunun qanuni yolla müm- künsüz olduğunu görən Səbahəddin Əli Bolqarıstana qaçmağı qə- rara alır. Ona yardım edən Əli Ertəkin adlı qaçaqmalçı Bolqarıstan sərhədinə çatanda Səbahəddin Əlini öldürür. ƏDƏBİYYAT 1. Sabahattin Ali cinayeti. Cumhuriyet Ansiklopedisi, 1923-2000. 2. Cilt (3. bas.). 2. Sevengül Sönmez, A'dan Z'ye Sabahattin Ali, Yapı Kredi Ya- yınları, 2009. ______________________ M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 158 Sevanə ABBASOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, IV kurs tələbəsi E-mail: sevane.abbasli@gmail.com NƏRIMANOV-ATATÜRK Elmi rəhbər: Sevinc QASIMOVA Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Azərbaycan, Türkiyə, turançılıq, Atatürk, Nəriman Nərimanov Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrindən bəhs edərkən mühüm bir tarixi dönəmi qeyd etmək yerinə düşər. Hansı ki, Aprel işğalından sonrakı Azərbaycan ərazisində qurulmuş Sovet hökuməti ilə Ata- türkün rəhbərlik etdiyi Türkiyə Cümhuriyyətinin əlaqələrini vur- ğulamaq lazımdır. Bu dövrdə isə Sovet Azərbaycanına Nərimanov rəhbərlik edirdi. Azərbaycanda sovet hökuməti qurulan ilk illərdə Türkiyə ilə münasibətlər müsbət idi. Bu iki şəxsiyyəti müqayisə edərkən ortaya maraqlı nüanslar çıxır. Nərimanov kommunist ide- ologiyasının daşıyıcısı olsa da onun turançılıq ideyaları da bir o qədər qabarıqdı. Buna misal olaraq onun özünün yazdığı şeiri nü- munə gətirmək olar: Atamız bir, babamız bir, Azərbaycan öz qardaşdır. Zatən biriz, fəqət yarın, Bütün, bütün birləşəriz Azərbaycan, Azərbaycan Bildin, xəyal deyil Turan! Burdan da aydın şəkildə görürük ki, Nərimanov türk birliyi tərəfdarı olub. Bundan əlavə onun rəhbərliyi dövründə Türkiyəyə olan yardımları da buna əyani sübutdur. Bəllidir, XX əsrin əvvəl- Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|