N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

BABA MƏHƏRRƏMLİ 
 
10 
dillərində  bar  –  var  ‘çatmaq’  tipli  keçidlər, 
yəni  b  –  v  keçidi  orta  əsrlərdən  başlanmışdır. 
A.Məmmədov  çuvaş  dilindəki  variantı  (epe) 
və türk dillərindəki  mən//min//men  variantları-
nı b samitinin tarixən sonorlaşması və spirant-
laşması  ilə  izah  edir  [5.  S.64].  A.Məmmədo-
vun  araşdırmalarında  türk  söz  kökünün  anlau-
tu,  yəni  başlanğıcı  problemi  hərtərəfli  tədqiq 
edilmişdir. 
Aydın  Məmmədovun  dilçilik  fəaliyyəti 
XX  yüzillikdə  Azərbaycan  türkologiyasının 
yüksək  statusda  olduğunu  bir  daha  isbatlayır. 
Vaxtilə  türkçülük  ideyalarının  carçısı,  Ziya 
Göyalp  Azərbaycan  türkü  Əli  bəy  Hüseynza-
dəni  «yalavac»  (peyğəmbər)  adlandırmışdı. 
1926-cı ildə respublikamızın paytaxtı Bakı şəhə-
rində  I  Türkoloji  Qurultayın  keçirilməsi  məhz 
Azərbaycanın  türkologiyanın  əsas  mərkəzlərin-
dən biri olması faktını sübut edirdi. Sovetlər dö-
nəmində  ümumittifaq  statuslu  «Sovetskaya 
türkologiya»  jurnalının  Bakıda  nəşr  olunması 
böyük  hadisə  idi.  XX  əsrin  sonlarında  da  Ay-
dın  Məmmədovun  türkoloji  araşdırmaları  tür-
kologiya  elminə  Azərbaycan  xalqının  ən  bö-
yük töhfələrindən  biri  sayılmalıdır. Çünki  Ay-
dın  Məmmədovun  türkoloji  çalışmaları  Azər-
baycan  türkologiyasının  ən  yüksək  səviyyədə 
dünya türkologiyasına təqdimatı idi.  
 
Ə D Ə B İ Y Y A T  
 
1.  Мамедов  А.  Древнетjuркскаja  ак-
cентуаcиja  и  некоторyе  вопросy  развитиja  фо-
нолоgиčескиh систем тjuркскиh jaзyков // Сов. 
тjuрколоgиja. 1970. № 5. 
2.  On že. Ассимилjacиja в свете взаимо-
отноšениja  фонетики  и  gрамматики  //  Сов. 
тjuрколоgиja. 1972. № 4. 
3.  Yenə  onun.  Azərbaycan  dilinin  er-
kən  tarixinə  dair  materiallar.  Şumer-türk 
leksik  paralelləri  //  Azərbaycan  filologiyası 
məsələləri. Bakı: Elm, 1983. 
4.  On  že.  Теоретиčеские  проблемy  вос-
становлениja первиčнyh корнеj в тjuркскиh ja-
зyкаh  //  Вопросy  aзербайдžанскоj  филолоgии. 
Баку: Ёлм, 1984. Vyп. 2.  
5.  On že. Тjuркские соgласнyе: анлаут и 
комбинаторика. Баку: Ёлм, 1985.  
 
 
 
BABA MAGERRAMLY 
 
THE PROBLEM OF ROOT WORDS  
IN THE WORKS OF AYDIN MAMMADOV 
 
S u m m a r y  
 
The  article  examines  the  linguistic  views  of  outstanding  Azerbaijani  turkologist  Aydin 
Mammadov.  His  original  linguistic  beliefs  are  interpreted  and  the  place  of  the  scientist  in  the 
history of Azerbaijani linguistics is defined herein. The reconstruction of the ancient Turkic word 
roots,  etymology’s  theoretical  problems  of  the  Turkic  languages 
occupied  an  important  place
  in 
the  works  of  turkologist.  In  this  article  the  views  of  the  scientist  on  morphonology  of  Turkic 
languages, sound alternations are also analyzed. It was determined that A.Mammadov for the first 
time in the history of Azerbaijani  linguistics touched upon the problems of Nostratic, Sumerian-
Turkic language relations. 
 
Key words: Aydin Mammadov, Turk, etymology, linguistics, the root of the word, the problem 

---

AYDIN MƏMMƏDOVUN YARADICILIĞINDA KÖK SÖZLƏRİ PROBLEMİ 
 
11 
БАБА МАГЕРРАМЛИ 
 
ПРОБЛЕМА КОРНЕВЫХ СЛОВ  
В ТВОРЧЕСТВЕ АЙДЫНА МАМЕДОВА 
 
Р е з ю м е  
 
В  статье  анализируются  оригинальные  лингвистические  воззрения  известного  азер-
байджанского  тюрколога  Айдына  Мамедова  и  определяется  его  место  в  азербайджанском 
языкознании.  Отмечается,  что  в  творчестве  А.Мамедова  важное  место  отводилось  не 
только  реконструкции  древнетюркских  корней  слов,  но  и  теоретическим  вопросам  этимо-
логии  тюркских  языков.  Рассматриваются  также  взгляды  учёного  относительно  морфо-
нологии  тюркских  языков  и  звуковых  чередований.  Подчёркивается,  что  именно  Айдын 
Мамедов  первым  из  азербайджанских  языковедов  затронул  проблемы  ностратики  и  шу-
меро-тюркских языковых связей. 
 
Ключевые  слова:  Айдын  Мамедов,  тюркский,  этимология,  языкознание,  корень 
слова, проблема 
 
 
 
Ünvan:  AZ1143.  Bakı-143,  Hüseyn  Cavid  pr.,  115.  Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitutu  –  baş  elmi 
işçi, fil.ü.f.d. 
 
e-mail: [e-mail] 
 
 
 
Çapa təqdim edən 
Solmaz Süleymanova – 
«Türkologiya» jurnalının  
baş redaktorun müavini 
 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi  
 
 
20.II.2015 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi  
 
 
22.IV.2015 
Çapa göndərilmə tarixi 
18.V.2015 
 
________
 

---

T Ü R K O L O G İ Y A  
 
№ 2 
2015 
 
 
 
 
 
 
 
 
QURBAN BAYRAMOV 
 
AYDIN MƏMMƏDOV – YENİ TƏNQİDÇİ TİPİ KİMİ,  
YAXUD GERÇƏYİN NAĞILI… 
 
 
X ü l a s ə .  Məqalədə  Azərbaycan  ədəbi-mədəni,  elmi  və  ictimai-siyasi  mühitində  parlaq 
sima kimi tanınan Aydın Məmmədovun ədəbi tənqid sahəsindəki fəaliyyəti araşdırılır. 
Keçən  əsrin  70-ci  illərində  ədəbi  tənqidə  gələn  A.Məmmədovun  ədəbi  prosesə  dünya  ədə-
biyyatı  və  elmi-nəzəri  fikri  səviyyəsində  nüfuzu  tədqiq-təhlil  predmeti  olur,  tənqidçi  üslubunun 
orijinallığı və dominant cəhətləri ön plana çəkilir. 
A.Məmmədov tənqidi təfəkkürünün universallığı və 70–80-ci illərin ədəbi təsərrüfatının bü-
tün sahələrində «yeni söz» demək imkanı aşkarlanır. 
Ədəbi  prosesə  obyektiv  və  prinsipial  müdaxilələri  ilə  seçilən  tənqidçinin  60–80-ci  illərin 
poeziyası  və  nəsri  ilə  bağlı  yazdığı  orijinal  məqalələri,  esseləri,  görkəmli  yazıçılarla  dialoqları 
əhatəli təhlil edilir. 
Bu təhlillər A.Məmmədovun tənqidçi obrazını  formalaşdırır, yeni tənqidçi tipi kimi şəxsiy-
yətini təqdim edir, onu ədəbi prosesdəki durğunluğu, proqressiv və reqressiv cəhətləri görə, duya 
bilən, buna görə də ədəbi prosesə tam halda qiymət və təhlil verməyi bacaran, meydana çıxan hər 
bir əsəri  yeni nəzəri  fikir kontekstində dəyərləndirən tənqidçi xarakterini təsəvvür etməyə imkan 
yaradır. 
  
Açar sözlər: ədəbi tənqid, ədəbi proses, ənənə, novatorluq, Aydın Məmmədov, tənqidçi 
 
 
Akademik,  müasir  dövrün  kamil,  tanın-
mış  dilçi-alimi,  türkoloqu,  tənqidçi  Tofiq  Ha-
cıyev  məqalələrinin birini belə başlayır: «Ger-
çək gerçəklikdir, nağıl da nağıldır. Gerçəkliyin 
gerçəkliyinə  söz  yoxdur,  o,  gözəldir.  Əslində 
nağılın  da  nağıllığına  söz  yox.  Hər  xalqın  əc-
dadının  mif  təfəkkürünün  məhsulu  olmaqla  o 
da gözəldir...» [1]. 
Ustadımızın  fikrini  ümumiləşdirərək  pe-
rifraz etsək, deməli, həyat gercəklərdən və na-
ğıllardan  ibarətdir.  Hər  bir  insan  gerçək  bir 
ömür  yaşayır,  istedadlı  insanlar  isə  gerçək 
ömürləri ilə bahəm, bir nağıl ömrü də yaşayır-
lar.  Aydın  Məmmədov  da  bir  istedad  sahibi 
kimi belələrindən idi... 
Biz Aydınla ədəbiyyata eyni dövrdə gəl-
mişik, belə desək, eyni tənqidçilər nəslindənik. 
Bir-birimizi  yaxşı  tanıyırdıq,  bir  mərtəbədə 
yerləşən  institutlarımız qonşudur, çox hallarda 
elmi  tədbirlərimiz  bir  yerdə  keçirilərdi,  hələ 

---