189
telisində əmələ gəlir. Lipokain yağ turşularının oksidləşməsinin,
fosfastidlərin mübadiləsini sürətləndirir, lipotrop amillərin (xolin,
metionin) təsirini stimullaşdırır. Onun çatışmamazlığı insan və
heyvanlarda qaraciyərin piylənməsinə səbəb olur.
Bunlardan əlavə mədəaltı vəzdə daha 4 hormonun sintez
olunduğu aşkar edilmişdir – somatostatin, vaqotonin, sentropnein
və pankreatik polipeptid. Bu hormonların hər birinin özünün
funksyaları var.
7.7 Tənasül vəziləri hormonları
Tənasül vəziləri hormonları erkək və dişi cinsi vəzilərinin
interstisial hüceyrələrində və qismən böyrəküstü vəzinin qabıq
maddəsində sintez edilir.
Hazırda erkək və dişi tənasül hormonlarının çoxunun kimyə-
vi təbiəti öyrənilib artıq sintez edilmişdir. Bunlar tsiklopentano-
perhidrofenantrenin, dişi tənasül hormonları isə estranın törəmə-
ləridir. Dişi tənasül hormonlarına misal estradiolu, estronu
(follikulin), progestronu və estriolu göstərmək olar. Estran bunla-
rın törəməsidir.
Estradiol fizioloji təsirinə görə estrondan 10 dəfə estrioldan
CH
3
O
│ ║
CH
3
│
CH
3
OH
│ │
CH
3
│
CH
3
│
Estradiol
HO
Estran
Estron
HO
190
CH
3
│
─OH
OH
│
O
CH
3
│
HO─
Estriol
Progesteron
O
║
──C─CH
3
isə 25-30 dəfə yüksək aktivliyə malikdir.
Estradiol follikulalarda, estron folikullarda, yumurtalıqda,
boğazlıq zamanı plasentada da əmələ gəlir. Folikullarda sintez
olunan hormonlara (estron və estradiol) e s t r o g e n l ə r də
deyilir. Bunların biosintezini sxematik belə göstərmək olar:
astat→xolesterin
↓ ↓
Progesteron
↓
androstendion→testosteron
↓
oksiandrostendion→estradial
Yaxınlarda müəyyən edilmişdir ki, dişi tənasül hormonları:
follikulin və estradiol beyində də sintez oluna bilər. Bu məqsədlə
qanda olan erkək tənasül hormonlarından istifadə olunur.
Progesteron (lyuteosteron) sarı cisimdə boğazlığın ikinci
dövründə əmələ gəlir. Bu hormon orqanizmdə estrogenlərin ifrazı-
nı artırır.
Orqanizmdə bu hormonların sintezi üçün ilkin material kimi
xolesterindən və sirkə turşusundan istifadə olunur. Onların əmələ
gəlməsində aralıq məhsul testosterondur. Esterogenlər qan və
limfanın tərkibində ya sərbəst halda ya da zülallarla (xüsusən
albuminlərlə) birləşmiş şəkildə olur. Qanın hər 100 ml-də 1 mq-a
qədər estrogen olur. Estrogenlər özlərinə qarşı həssas olan hücey-
191
rələrin sitoplazmasına daxil olaraq, xüsusi zülal reseptorları ilə
birləşir. Əmələ gələn zülal steroid biokompleksləri hüceyrə
nüvələrinə daxil olub dezoksiribonukleoproteidlərin tərkibində
olan histonlarla biokomplekslər əmələ gətirir, nəticədə mRNT-nin
sintezi sürətlənir. Hüceyrələdə RNT-polimeraza fermentinin
aktivliyi artır. Estrogenlər lipid mübadiləsinə də təsir göstərir.
Qanda Ca
2+
və PO
4
3-
ionlarının miqdarını artırır.
Estrogenlər qaraciyərdə bir sıra kimyəvi çevrilmələrə uğra-
dıqdan sonra qlükuron və sulfat turşusu ilə birləşərək orqanizm-
dən sidik və ya nəcislə xaric edilir.
Erkək tənasül hormonları androstanın törəmələri olub, adro-
genlər də adlanır.
Erkək tənasül hormonlarına testosteron, metiltestosteron,
androsteron və dehidroandrosteron aiddir.
Bu hormonlar toxumluqda əmələ gəlir. Bunlardan bioloji
cəhətdən ən fəalı testosterondur. Testosteron zülalların biosintezi-
ni stimullaşdırır, sidikdə azotun ifrazını azaldır, diri çəkini və boy
CH
3
O
│ ║
CH
3
O
│ ║
CH
3
│
HO─
HO─
Androsteron
Dehidroandrosteron
O
CH
3
CH
3
│
CH
3
│
CH
3
OH
│ │
CH
3
│
CH
3
│
CH
3
│
Testosteron
OH
O
Androstan
Metiltestosteron
192
artımını sürətləndirir.
Androgenlər spermanın tərkibində fruktozanın miqdarını
artırır. Bu androgenlərin aldozo-reduktaza və ketozo-reduktaza
fermentlərinin aktivliyinin yüksəlməsi ilə əlaqədardır. Fruktozanın
miqdarı aşağı düşdükdə (androgenlərdə) spermatazoidlərin hərə-
kət aktivliyi zəifləyir.
Cinsi əlamətlərin inkişafı androgenlərin fəaliyyəti ilə əlaqə-
dardır. Bu hormonlar çatışmadıqda oksidləşmə prosesləri təxirlə
gedir, yağların oksidləşməsi zəifləyir, onlar bədəndə piy kimi
toplanır. Cavan heyvanların axtalanması zamanı kökəlmə bununla
əlaqədardır. Ona görə də heyvandarlıqda bundan istifadə edilir.
Erkək cinsiyyət orqanlarının metabolizm məhsulları sidiklə xaric
olunur.
7.8 Hipofiz vəzi hormonları
Hipofiz vəzinin (beyin artımı) çəkisi çox azdır. İnsanda
onun çəkisi 1 q-a yaxın, inəkdə 3,8 q, atda 2 q, qoyunda 0,4 q,
donuzda 0,3 q olur.
Hipofizin hormonları maddələr mübadiləsinə təsir etməklə
boy və inkişaf proseslərini nizamlayır.
Hipoviz vəzi 3 hissədən ibarətdir: ön, orta və arxa. Ön və
arxa hissələrin hormonları yaxşı öyrənilmişdir, ortanınkı isə hələ-
lik tam müəyyənləşdirilməmişdir. Ön hissənin hormonları aşağı-
dakılardır: somatotropin, honadrotropin, adrenokortikotropin,
tireotropin, laktotropin.
7.8.1 Somatotropin. Bu, zülal təbiətli maddə olub, tərkibi
heyvanın növündən asılıdır. Qaramalın somatotropinində 396, in-
sanınkında isə 190 aminurşusunun qalığı vardır. Sonuncu 1971-ci
Dostları ilə paylaş: |