N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
275 Anoloji olaraq bu ardıcıllıqla asparagin turşusunda β-alanin alınır. Həmçinin sistindən-sistaamin, histidindən-histamin, lizin- dən-kadaverin, ornitindən-putressin, serindən-etanolamin və s. alınır. Biogen aminlərin yüksək dozaları orqanizm üçün ciddi təhlükə törədir. Buna görə də normal şəraitdə toxumalarda biogen aminlər aminoksidazaların təsiri ilə oksidləşərək müvafiq aldehid- lərə və nəhayət üzvi turşulara qədər oksidləşərək orqanizmdən sidiklə xaric edilir. Qaraciyər, bağırsaqlarda və böyrəklərdə aminoksidazaların miqdarı daha çoxdur. Onlar da təsir etdiyi aminin mənşəyinə görə- mono və diaminoksidazalara bölünürlər. Aminturşuların karboksil qrupunun digər vacib reaksiya- sından biridə onların aminoasiladenilata çevrilməsidir. Bu barədə zülalların biosintezində ətraflı məlumat veriləcəkdir. Aminturşularının çevrilmələrindən biri də radikal yerdə- yişməsidir. Bu zaman üzvi radikal görünüşünü dəyişir bir amintur- şudan digərinə keçir, nəticədə yeni aminturşusu sintez olunur. Məsələn fenilalanın oksidləşməsindən tirozin alınır. Fenilalanin- hidroksilaza;[O] CH 2 │ H 2 N−CH−COOH OH CH 2 │ H 2 N−CH−COOH Fenilalanin Tirozin O R─CH 2 ─NH 2 + O 2 oksidaza a min R─CH=NH + H 2 O → R─C + 2 1 O 2 → R─COOH H ─ H 2 O 2 276 Arginin hidrolizindən ornitin və karbamid (zülal mübadilə- sinin son məhsulu) alınır. Bu reaksiya arginaza fermentinin iştirakı ilə baş verir. Su molekulasındakı oksigen atomu karbami- din sintezinə sərf olunur. Yenidən zülalların sintezində və digər maddələrin (hormon- ların, vitaminlərin, fermentlərin) əmələ gəlməsinə sərf olunmayan aminturşular son məhsullara: ammonyaka, karbamidə, karbon qazına və suya parçalanır. Su orqanizmdə müxtəlif mübadilə proseslərinə qoşulur və artıq hissəsi orqanizmdən xaric edilir. Karbon qazın da həmçinin orqanizimdən xaric edilir. İnsan və heyvanların mərkəzi sinir sistemi ammonyaka qarşı həssasdır. Orqanizimdə ammonyakın artıq toplanması (qidanın tərkibində zülal çox olduqda) sinir oyanıqlığı və qıcolma ilə nəticələnir. Canlı orqanizmlərin əksəriyyəti biosintez prosesində ammonyakdan istifadə edə bilir. Ammonyak qlütamatdehidroge- naza fermentinin katalizatorluğu şəraitində α-kefoqlütar turşusu ilə birləşir: α-ketoqlütar + NH 3 + NAD ∙ H 2 aza dehidrogen qlütamin qlütamin + NAD ∙ H 2 O turşusu turşusu NH 2 NH 2 │ │ C=NH CH 2 │ H 2 O; arginaza │ NH CH 2 + H 2 N−C−NH 2 │ │ ║ (CH 2 ) 3 CH 2 O │ │ Sidik cövhəri CH−NH 2 CH−NH 2 │ │ COOH COOH Arginin Ornitin 277 Lakin orqanizmdə əmələ gələn ammonyakın bir hissəsi istifadə edilmir və orqanizimdən ya sidik cövhəri ya da sidik turşusu şəklində xaric edilir. Quruda yaşayan onurğalıların əksə- riyyəti amin azotunu sidik cövhəri şəklində xaric edilir. Bunlara urotelik orqanizmlər deyilir. Suda yaşayan heyvanların əksəriyyəti (xüsusən balıqlar) amin azotunu ammonyak şəklində xaric edilir. Bunlara ammoniotelik orqanizimlər deyilir. Orqanizmdə qida rasionunda zülallar çox olduqda amintur- şuların toxumadaxili parçalanması yüksəlir. Orqanizmdən sidik vasitəsilə xaric olunur. Azotun 6%-ə qədərini ammonium duzları, 90%-ə yaxını isə sidik cövhəri təşkil edir. Ammonyakın sidik cövhərinə çevrilməsi onu orqanizm üçün zərərsiz hala salır və asanlıqla ifraz edilir. Əvəllər elə güman edilirdi ki, sidik cövhəri böyrəklərdə əmələ gəlir. Sonralar aydınlaşdırıldı ki, normal halda qaraciyər toxumasında sidik cövhərinin miqdarı qandakına nisbətən çox olur. Sidik cövhərinin əmələ gəlməsi haqqında ilk nəzəriyyəni M. V. Nenski irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyəyə görə heyvan orqani- zmində sidik cövhəri karbon qazı və ammonyakdan əmələ gəlir. XX əsrin əvvəllərində bu nəzəryyə öz əhəmiyyətini itirdi. 1932-ci ildə Krebsin qaraciyərdə apardığı təcrübələrdən aydın oldu ki, arginin, ornitin və sitrulin sidik cövhərinin sintezini sürət- ləndirir. Ornitin əvvəlcə CO 2 və NH 3 ilə birləşərək sitrulinə OH ONH 4 NH 2 NH 2 2NH 3 + C═O → C═O O H 2 C═O O H 2 C═O OH ONH 4 ONH 4 NH 2 Ammonium Ammonium Sidik karbonat karbamid cövhəri Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|