Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
Orta çapa və uzunluğa malik olan toplar da sözsüz ki, heyvanlar va- sitəsilə daşınırdı. Həm ağır, həm də orta toplar böyük zərbə qüvvəsinə malik idilər və ona görə ağır zərbələrin vurulması üçün onlardan da xüsusi istifadə olunurdu. Amma uzun yürüşlərin, xüsusilə dağ şəraitində aparılan yürüşlərin daha sürətlə həyata keçirilməsi zamanı ağır və orta topların daşınması xeyli çətinləşirdi. Ona görə də uzaq mənzilli yürüşlər zamanı və ya düşmən qüvvələrinə qarşı gözlənilməzliyə, böyük sürətə nail olmaq üçün zənburək adlanan kiçik və yüngül toplardan istifadə olunurdu. Zən- burəkçilər dəstəsi Nadir şahın topçu qüvvələrinin mühüm tərkib hissəsini təşkil edirdi və bu topların imkanlarından məharətlə istifadə edilməsi on- ların əhəmiyyətini xeyli artırırdı. Zənburəklərin silahlanmaya qəbul edilməsi də Səfəvilər dövrünə aid- dir. Tədqiqatçıların qənaətinə görə hələ Şah Abbas dövründə bu toplardan istifadə edilməyə başlanmış və onun ilk strukturları yaradılmışdı. Amma Səfəvilər qoşunlarında bu topların malik olduğu bütün imkanları reallaşdır- maq mümkün olmamışdı. Nadir şahın qoşunlarının tərkibində isə zənburək- lərdən daha geniş və daha səmərəli istifadə olunması onların gərəkliliyini təsdiqlədi. Bunun nəticəsi kimi, müstəqil zənburəkçi strukturları for- malaşdırıldı. Həmin strukturların təşkili də Nadir şahın öz qoşunlarının for- malaşdırılmasına gətirdiyi yeniliklərdən biri idi. Zənburəklərin lülələrinin çapı Nadir şah qoşunlarında istifadə olunan ağır tüfənglərin çapından azacıq böyük olmaqla, orta topların çapından kiçik idi. Bu toplar lüləsinin əhatəsinə dolandırılmış tuğ və lüləsinin aşağısında olan mil və ox vasitəsilə şamdan adlanan yastığın üzərində bərkidilirdi. Sonra da bu yastıq dəvənin donqarları arasında bərkidilmiş dayaq üzərinə qoyulurdu. Zənburəklər dəvələr vasitəsilə daşınırdı. Onlar- dan istifadə zamanı dəvələr dizləri üzərinə yatırdılar və dəvələrin üzərindən götürülmədən onlardan atəş açılırdı. Hər dəvə yalnız bir zənburək aparırdı. Bunun üçün xüsusi dəvələr seçilir və həmin dəvələr zənburək daşınması üçün hazırlanırdı Zənburəkçi dəvənin donqarının arxasında bərkidilmiş palanın üzərində oturaraq, adətən, sol əli ilə zənburəkin lüləsinin arxasından tutardı. Dəvənin sağ tərəfinə zənburəkin fitili, sol tərəfinə isə barıt və mərmi torbası asılardı. Mərmi torbasına 20-dək mərmi yükləmək olurdu. Atəş açıl- masına başlanan zaman zənburəkçi dəvənin qatlanmış ayaqlarından birini açardı ki, atəşin qorxusundan dəvə asanlıqla ayağa qalxa bilməsin. Bundan Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 122 başqa, zənburək lüləsinin yastıq üzərində fırlanması dəvənin yerini də - yişmədən müxtəlif istiqamətlərə atəş açmağa imkan verirdi. Zənburəklərin atəş uzaqlığı çox da böyük deyildi. Bununla belə, atəşlərin yaratdığı gurultu qarşı tərəfdə vahimə yaratmağa kömək edirdi. Zənburəkçilər göy rəngli canlıq, geniş şalvar və uzun boğazı olan çarıq geyinirdilər. Başlarına isə yarıdan yuxarı konus şəklində daralan hündür papaq qoyurdular. 1 Nadir şah qoşunlarında zənburəklərdən başqa badlic və səfpozan kimi kiçik toplardan da istifadə olunurdu. Çox təəssüf ki, bu top növlərinin texniki xüsusiyyətləri haqqında Nadir şah dövrünün mənbələrində lazımi məlumatlar yoxdur. Zənburəkçilər zənburəkçibaşına tabe olurdular. Nadir şahın qoşun- larında belə bir vəzifə mövcud idi. Bütün topçuluğa və toptökmə işinə isə topçubaşı rəhbərlik edirdi. Topçubaşı istər qoşun rəhbərliyində, istərsə də dövlətin strukturlarında nüfuzlu yerə malik idi. Nadir şah topçubaşı və - zifəsinə həm təcrübəli, həm də etibarlı sərkərdələrini təyin edirdi. Vilayət ha kimlərinin yanında da topçubaşı vəzifəsi var idi. Onlar vilayət hərbi qüvvələrinin topçularına rəhbərlik edirdi. Nadir şah qoşunlarında olan topların sayı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Mənbələrdə də belə bir statistika aparılmamışdır. Ona görə də tədqiqatçılar təxmini olaraq belə güman edirlər ki, hind qoşunlarının topları da qənimət kimi ələ keçiriləndən sonra Nadir şah qoşunlarında bütün növlərdən olan topların ümumi sayı 5000-ə yaxın idi. 2 Yuxarıda haqqında danışılan tüfəngdarlar, soyuq silahlarla silahlanan- lar və topçular Nadir şahın piyadalarının əsasını və əsas zərbə qüvvəsini təşkil edirdilər. Amma bunlardan başqa bir sıra xidmət və köməkçi qüvvələri də var idi ki, təyinatı etibarilə onları piyadalara şamil etmək olar. Bu xidmət qüvvələri döyüşlərdə, adətən, birbaşa iştirak etmirdilər. Onların təyinatı qüvvələrin döyüş hazırlığı və döyüşlərin təşkilində xidməti yardımların göstərilməsi idi. Belə xidmət qüvvələrindən biri nəsəğçilər idi. Nəsəğçilər ən yaxşı sərkərdələr və döyüşçülər arasından seçilirdi, nəsəğçibaşının rəhbərliyi al- Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 123 1 Амирбекова Н. Вопросы военной истории Азербайджана в период ханств. Баку, 2004, с. 32-33. 2 Tehrani M.Ş. Tarix-e Nadir şahi Nadirname. Tehran, 1348, s. 345. tında fəaliyyət göstərirdi. Onların vəzifəsi döyüşlər gedən zaman qoşunların nizamına nəzarət etmək idi. Nəsəğçilər, adətən, piyada qoşun dəstələrinin arxasında yerləşdirilirdilər və bununla da piyadaların ağır döyüşlərə tab gətirməyərək fərarilik etmək cəhdlərinin qarşısı alınırdı. Əslində, döyüşə girən piyada da bilirdi ki, fərarilik etmək fikrinə düşsə onu arxada, cəbhə boyu yerləşdirilmiş nəsəğçilər saxlayacaqlar. Nəsəğçilər tərəfindən saxlanılanları çox sərt cəza gözləyirdi. Ona görə də nəsəğçilər bütün güc - lərini döyüşün uğurla aparılmasına verirdilər. Nəsəğçilər saxladıqları fərari - ləri edam etmək səlahiyyətinə də malik idilər. 1 Nəsəğçilərin başqa bir vəzifəsi də düşərgədə yerləşən qoşun dəstələ - ri nin arasında qanunçuluğun və asayişin qorunması, qoşunların şəxsi əm- lakının, əşyalarının mühafizəsi, düşərgə daxilində təhlükəsizliyin təmin edilməsi, ordubazarın fəaliyyətinin tənzimlənməsi, döyüşlərin gedişində dünyasını dəyişənlərin dəfninin təşkili idi. Nadir şah qoşunları tərkibində nəsəğçilərin sayının 300 nəfər olduğu bildirilir. Amma bu qüvvələrə tapşırılan vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün 300 nəfərin kifayət etdiyi şübhə doğurur. Elə «Aləm Ara-ye Naderi»nin bir yerində Nadir şahın 3 min nəfərlik nəsəğçi dəstəsindən söz açılır. Bu da nəsəğçi dəstəsinin kifayət qədər böyük sayda olmasından xəbər verir. Nəsəğçilərin papağının qarşısına üç ciqqə birləşdirilirdi və hər ciqqəyə də bir xoruz lələyi sancılırdı. 2 Piyadalara aid olan xidmət dəstələrindən biri də qarovul dəstəsi idi. Qarovul dəstələri ayrıca struktur vahidinə və rəhbərliyə malik olan xidmət dəstəsi idi. Bu dəstə qarovulsaların rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərirdi. Qarovulun təyinatı qoşunların düşərgə istirahətləri zamanı, bir çox hallarda isə marş yerinə yetirdiyi vaxt mühafizəsinin təmin edilməsi idi. Xüsusən gecə vaxtlarında düşərgələrin qorunması, kənar və qəfil hücum lar dan mühafizə olunması qarovulun vəzifəsi idi. Qarovul mənsubları öz təyinat- ları ilə bağlı bildirirdilər ki, başqalarının rahat yatıb istirahət etməsi üçün onlar səhərə qədər yuxularına haram qatmalı olurlar. 3 Mənbələrdə olan məlumatlar onu deməyə əsas verir ki, qaravul bir sıra Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 124 1 H.T.Homayun. Göstərilən əsəri, s.169. 2 Moqtəder Qulamhüseyn. Göstərilən əsəri, s.170. 3 Mərufi. Göstərilən əsəri, s.818. Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|