populyatsiya uchun o’ziga xos xususiyatlarni keltirib chiqaradi.
Bunday
xususiyatlar quyidagilardan iborat: populyatsiyaning soni, zichligi, tug’ilishi,
o’lishi, populyatsiyaning o’sishi, o’sish sur’ati, biotik potentsiali va boshqalar.
Individlarning ma’lum xududda tarqalishi, jinsi va yosh bo’yicha nisbatlari,
morfologik, fiziologik xulqi va genetik xususiyatlar populyatsiyaning tuzilmasini
ifodalaydi.
Populyatsiyadagi individlar bir—biridan yoshi, jinsi, o’zaro chatishadigan
avlodlariga hayot tsiklining turli fazalar va guruhchalarga (poda,
koloniya va
boshqalar) mansubligi bilan farq qiladi. Har qanday tur populyatsiyalar tizimidan
tarkib topadi. Uning tuzilmasi esa individlarning harakatlanishi yoki ma’lum
xududga bog’liklik darajasi, tabiiy to’siqlarni yengib o’ta olish kabi biologik
xususiyatlari
bilan
belgilanadi.
U
doimiy emas. Populyatsiyalar ichida
organizmning o’sishi, turilishi va boshqa ko’pgina sabablarga ko’ra, ya’ni tashqi
muhitning o’zgarishi, dushmanlar sonining o’zgarishi kabi qator omillarga bog’liq
holda o’zgarish vujudga keldi.
Populyatsiyaning
jins tuzilmasi, turli yosh va guruhlardagi erkak va
urg’ochi individlarning soni orqali ifodalanadigan nisbatidir. Populyatsiyadagi
jinslar nisbati, birinchidan, jinsiy xromosomalarning qo’shilishiga, ya’ni genetik
qonuniyatlarga bog’liq. Ikkinchidan, unga ma’lum darajada tashqi muhit xam ta’sir
etishi mumkin. Populyatsiyaning evolyutsiyasi uchun urg’ochi
organizmlarning
soni muhim ahamiyatga ega, Masalan, odamlar populyatsiyasining potentsial
o’sishi, o’smir va qariyalar emas, 15 yoshdan 35 yoshgacha bo’lgan ayollar
hisobiga to’g’ri keladi.
Populyatsiyadagi individlarning nobud bo’lishi va jinslar nisbati amaliy
ahamiyatga ega.
Populyatsiyaning yosh tuzilmasi
qayta tiklanish jadalligi, nobud bo’lishi
darajasi va nasllar gallanishining tezligi kabi muhim jarayonlarni ifodalaydi. U
aniq sharoitga qarab, har bir populyatsiya uchun turning genetik hususiyatiga
bog’liq bo’ladi. Yosh tuzilmasi har xil usullarda ifodalanadi.
Populyatsiyani boshqarish, foydalanish, monitoring va muhofaza vositasi
bo’lib xizmat qiladi. CHunki populyatsiya sonining
boshqarilishi tabiatda
kuzatiladi, uning bir qismi olinganda u yana tiklanadi. SHuning uchun
populyatsiyani boshqarish muhofaza vositasi bo’lib xizmat qiladi. U monitoring
vositasi ham, chunki tur emas, ularning populyatsiyasini kuzatish kerak. Muhofaza
qilganda esa populyatsiyalarni muhofaza qilish orqali o’simlik va hayvon turlarini
saqlab qolish mumkin.
Hozirgi vaqtda antropogen omillar ta’sirida tabiiy o’simliklar jamoasida
ba’zi bir ko’p iste’mol qilinadigan dorivor va yem-xashak o’simliklarining
populyatsiyalaridagi organizmlar meyorsiz foydalanish natijasida yo’qolib
ketmokda. Masalan, mollar ko’p yeydigan yem —xashak o’tlari meyorsiz
foydalanish natijasida Angren adirlari va boshqa
joylarda kamayib bormoqda,
ularning joyini esa termopsisga o’xshagan mollar iste’mol qilmaydigan o’simliklar
populyatsiyasi egallamoqda. SHuning uchun foydali o’simliklar populyatsiyasini
saqlab qolishda populyatsiyalarni monitoring yo’li bilan kuzatish kerak va foydali
o’simliklar populyatsiyasining tiklanishi uchun tabiatdan me’yorda foydalanish
kerak.
Dostları ilə paylaş: