Namangan muhandislik texnologiya instituti yengil sanoat texnologiyasi fakulteti

u
К
ipni pishitishda qisqarish. 
,
)
(
1
u
ch
k
ch
ip
K
D
n
n
К









---

50 
Demak ip voronka sirti bo’ylab aylanganda oladigan buramlar soni ipni chiqarish 
tomonga ilgarilanma harakati oqibatidan oladigan buramlar sonidan juda ko’p, 
shuning uchun uni hisobga olish zarur emas. 
(3.7) 
SHunday qilib pnevmomexanik yigirsh mashinasida hosil qilingan ipning buramlar 
soni yigirish kamerasining aylanish sonini chiqarish tezligiga nisbatiga teng. 
Ipdagi buramlar sonini buram o’lchagichda aniqlashda olinadigan natija 
hisoblangan buramlar sonidan farqlanadi. Bunday holat ipni tashqi qatlami 
buramni bo’shatishda to’liq yoyilmasiligi bilan izohlanadi.
Zamonaviy pnevmomexanik yigirish mashinalarida ipni chiqarish va o’rash 
mexanizmlari qo’shimcha moslamalar bilan jihozlanmoqda. 3.4-rasmda VT-923 va 
Autokoro 360 mashinalarini chiqarish qismi tasvirlangan.
Chiqaruvchi vallar tuzilishi deyarli o’zgarmagan bo’lsada, valiklarni 
o’lchamlari, eng muhimi ularni o’rnatish tartibida farqlar mavjud. Shuningdek 
chiqarish qismida iplarni sifatini nazorat qilish moslamasi, parafinlash qurilmasi, 
ipni uzunligini o’lchash mexanizmlari o’rnatilmoqda. Aytish lozimki ushbu 
yordamchi mexanizm va qurilmalar mashinalarda qo’shimcha qism sifatida 
yetkazib beriladi. Korxonalar talablariga ko’ra mexanizmlarni sozlangan holda 
mashina bilan birgalikda yoki ularni ayrimlarini sotib oladilar. Yigirish qurilmasi 
kameradan tayyor bo’lib chiqayotgan iplarni diametrini, undagi nuqsonlarni 
nazorat qilish, zarur bo’lganda nuqsondan tozalash maqsadida elektron-optik 
moslamalardan ko’proq foydalanilmoqda. Kameradan chiqayotgan ip nazorat 
qurilmasidagi tirqish yoki teshikchadan o’tishida uning ko’ndalang kesimi 
o’lchamlari o’zgarishini qayd etuvchi moslama o’lchash natijasini kompyuterga 
yuboradi.
ch
K
n
K



---

51 
a) b)
3.4-rasm VT 923 (a) va Autocoro 360 (b) chiqarish qurulmalari 
3.2. Tolalarni yigirishga tayyorlash jarayonini tadqiqoti 
Tadqiqot ishlari Namangan viloyatidagi “Namangan To’qimachi” MCHJ 
korxonasidagi “RIETER” firmasining toy titish va tolalarni nuqsonlardan 
tozalashning bir necha bosqichli jihozlaridan foydalanildi.
Tadqiqot ishini o’tkazish davomida pilta, pilik va iplarni notekisligini 
aniqlashda Uster tester 3, paxta tolasi ifloslik va nuqsonlari miqdorini aniqlashda 
“Sherley” analizatori, ipning chiziqli zichligini va ipning buramlar sonini 
aniqlashda “Mesdan Lab” jihozlaridan foydalanildi. Ipning uzulish kuchi, 
uzulishdagi uzayishi va uzulish koeffitsiyentini aniqlashda Uster Tensorapid 3 
jihozlari qo’llanildi. 
“Namangan To’qimachi”MCHJ xususiy korxonasida 4-tip C-82-90 seleksiya 
navining II nav oddiy,o’rta sinflaridan, Sulton sanoat navining 4-tip II nav oddiy, 
An-boyovut sanoat navining 4-tip II nav yaxshi,o’rta oddiy sinflaridan aralashma 
tarkibida foydalaniladi. Ushbu foydalanilayotgan tolalarning xossasi quyidagi 
jadvallarda keltirilgan. 

---

52 
3.1-jadval 
“C-82-90 “ seleksiya navi xossa xususiyatlari 
Mi
k
ro
n
ey
r 
Sh
tap
el
u
zu
n
li
g
i ,
mm
Ch
izi
q
li
k
zi
ch
li
g
i
m
tek
s 
U
zu
li
sh
k
u
ch
i
g
s/
tek
s 
N
am
k
ig
i
%
Pax
ta t
ip
i 
T
o
la 
n
av
i 
Si
n
fi
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
4.7 
32.7 
139 
34.5 
5.5 
4 
2 
Oddiy 
4.7 
32.5 
137 
28.9 
5.0 
5 
2 
Oddiy 
4.7 
32.5 
137 
28.9 
5.0 
5 
2 
O’rta 
3.2-jadval 
“Sulton” seleksiya navi xossa xususiyatlari. 
Mi
k
ro
n
ey
r 
Sh
tap
el
u
zu
n
li
g
i 
,mm
Ch
izi
q
li
k
zi
ch
li
g
i
mt
ek
s 
U
zu
li
sh
k
u
ch
i
g
s/
tek
s 
N
am
k
ig
i
%
Pax
ta t
ip
i 
T
o
la 
n
av
i 
Si
n
fi
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
4.7 
32.5 
143 
33.7 
5.5 
4 
2 
Oddiy 
3.3-jadval 
An-boyovut seleksion navi xossa xususiyatlari. 
Mi
k
ro
n
ey
r 
Sh
tap
el
u
zu
n
li
g
i ,
mm
Ch
izi
q
li
k
zi
ch
li
g
i
mt
ek
s 
U
zu
li
sh
k
u
ch
i
g
s/
tek
s 
N
am
k
ig
i
%
Pax
ta t
ip
i 
Sel
ek
io
n
na
v
i 
Si
n
fi
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
4.7 
33.3 
155 
30.5 
5.2 
4 
2 
Yaxshi 

---

53 
3.3-Jadval davomi 
4.7 
33.3 
155 
30.5 
5.2 
4 
2 
O’rta 
4.7 
33.3 
155 
30.5 
5.2 
4 
2 
Oddiy 
Ishchi aralashma tarkibining hom ashyo miqdorining 25% atrofida chiqindi
tashkil etadi (chiqindi tarkibi s-7/11va s-3 tarash oreshka va momig’i ). 
Pnevmomexanik usulda ip yigirish mashinalari xalqali usulda ip yigirish 
jihozlaridan avfzalligi juda yuqori. Oldinlari ip yigirish tizimlarida tozalash 
samaradorligini oshirish maqsadida agregat tarkibidagi tozalash mashinalarini 
paramertlari cheklangani bois ohirgi tozalash jarayyoni bo’lib o’tadigan tarash 
mashinalarini takomillashtirib ikki marta tarash qilib jarayonlaridan o’tkazilgan.
Zamonaviy tarash mashinalarida tarash darajasini oshirish va tozalash jarayonlarini 
yaxshilash uchun qo’zgalmas taroqlardan va turli nazorat qurulmalari bilan 
jixozlanganligi sababli katta o’lchamli tarash mashinalaridan samarali 
foydalanilmoqda.Hozirda ishlab chiqarish korxonalarida turli firmalar tomonidan
tavsiya etilgan titish-tozalash jihozlaning eng maqbul variantlari tanlanmoqda. 
Bunga misol qilib
 
“Namangan To’qimachi” MCHJ korxonasida quyida 3.4-jadvalda 
o’rnatilgan jihozlar ketma-ketligi keltirildi. 
3.4-jadval 
“Namangan To’qimachi” MCHJ korxonasidagi jihozlar ketma-ketligi 
Jihozlarning rusumlari 
Jihozlarning nomi 
UNIfloc A11 
Avtomatik toy titgich 
UNIclean B12 
Dastlabki tozalagich 
UNImix B60 
Aralashtiruvchi mashina 
CVT-3 
Asosiy tozalovchi 

---

54 
3.4-jadval davomi 
Jintan SFA 201 
Changdan tozalovchi Dustex 
JSC 236 
Tarash mashinasi 
Toyoda 
1-o’tim piltalash mashinasi 
TC-03 
2-o’tim piltalash mashinasi 
BT-903 va Autocoro 288 
Pnevmomexanik 
ip 
yigirish 
mashinasi 
Aralashma tarkibidagi toy paxtalar ifloslik miqdorini va jixozlar tozalash 
miqdorini aniqlash uchun men labaratoriya jixozi “Sherley” analizatori orqali 
ifloslik miqdorini aniqlandi. Bunga ko’ra aralashma tarkibidan 50gr namuna 
olinadi, jixozning ishlash tartibi 3 qisimga bo’lingan qabul qiluvchi,tozalovchi 
tishli baraban,ajratuvchi qismidir. Jixozga 50 gr namunani bir xil qalinlikda
yoyiladi, tajribani 3 marta qaytariladi. Analizatorning oldi qismida iflosliklar qutisi 
joylashib toladan ajragan iflosliklar shu qisimga tushadi. Orqa qismida esa 
tozalangan tola qutisi va 2 ta disklar joylashgan. Agregat tarkibidagi jixozlar 
tozalash miqdorini bilish uchun men jixozlarga kiruvchi va chiquvchi maxsulotni 
tarkibidan 50 gr namuna olib aniqladim. 
Paxta toyidan 50 gr olindi shunda, tozalangan paxta miqdori 42.223 gr chiqdi 
bunda tola ajrab chiqishi 84% ni tashkil qiladi. Shundan o’lik tola va yirik 
ifloslik(Lint) miqdori 5.186gr bo’lib, Chiqindi miqdori 2.020gr, pux va 
kalta(disklar) tolalar miqdori 0.045 gr ni tashkil etdi.
Yuqori samarali tozalovchi CVT-3 jixoziga kiruvchi maxsulot tarkibida 
tozalangan tola-44.864 gr bundan o’lik tola(Lint) -4.185 gr .Chiqindi miqdori -
0.840 gr,pux(disklar)-0.040gr chiquvchi toza tola miqdori 89.7% ni tashkil qiladi.

---

55 
Oxirgi tozalash jarayoni bo’lgan tarash mashinasidan kiruvchi va chiquvchi 
maxsulot tozalanish darajasini bilish uchun xam Jintan SFA 201 chiquvchi 
qismidan olingan 50gr namunadan toza tola- 47.001gr, o’lik tola(Lint)-2.351gr 
Chiqindi miqdori -0.513 gr, pux va kalta tola(disklar)-0.049 gr ni tashkil qilib,
tarash mashinasiga taminlanayotgan toza tola miqdori 94% ni tashkil qiladi.
JSC 236 tarash mashinasidan chiquvchi maxsulot tozalanish darajasi toza tola-
49.389gr, o’lik tola-0.416gr, musor-0.080gr, pux va kalta tola-0.037gr ni toza tola 
ajrab chiqish miqdori 98.7% ni tashkil etadi. Bundan ko’rinib turibdiki 100% 
taminlanayotgan paxta tolasidan ajrab chiqgan ifloslik miqdori 1.3% ni tashkil 
etadi.
Pevmomexanik yigirish mashinasiga kiruvchi maxsulot piltaning tozalanish 
darajadi 98.7% ni tashkil etadi.Quyidagi 3.5-jadvalda tajriba natijalari keltirilgan. 
3.5- jadval 
Tolaning tarkibidagi ifloslik miqdori 
t/r 
Namuna 
og’irligi 
gr 
Qoldiq, 
gr 
Lint, gr 
Chiqindi 
miqdori, 
gr 
Pux
gr
Ko’rinmas
chiqindi, gr 
Toy paxta
50 
42.223 
5.186 
2.020 
0.045 
0.526 
CVT-3
50 
44.864 
4.185 
0.840 
0.040 
0.071 
Jintan SFA 201 50 
47.001 
4.351 
0.513 
0.049 
0.086 
JSC 236 
50 
49.389 
0.416 
0.080 
0.037 
0.078 

---

56 
Olingan tajribalar natijasiga ko’ra titish-tozalash va tarash jarayonida 13.6% 
miqdorida chiqindi ajratib olinmoqda. Ushbu natija belgilangan chiziqli zichlikdagi 
ip yigirish uchun talab darajasiga javob beradi. 
Xususаn jаdаl titish vа аerodinаmik tozаlаshni yangi tipdаgi tozаlаsh 
jihozlаrini qo’llаsh bilаn pаxtа tolаsidаn olinаdigаn to’kimаchilik mаhsulotlаrini 
tаshqi sifаtlаrini yaxshilаsh, mustаhkаmligini oshirishgа imkon berаdi.
 
3.6-jаdvаl 
Piltаning sifаt ko’rsаtkichlаri 
Ko’rsаtkichlаr 
nomi 
Tаrаsh mаshinаsi 
Piltаlаsh mаshinаsi 
Korxonada
qo’yilgаn 
tаlаb 
Toyoda 
TD-03 
1-o’tim 
2-o’tim 
Korxonada 
qo’yilgаn 
tаlаb 
JSC 
326 
Piltаning chiziqli 
zichligi, kteks 
4.97-5 
5 
4.54-4,66 
4,60 
4,60 
Piltаning nomeri, 
№ 
0.197-0,202 
0,2 
0,214-0,22 0,217 
0,217 
Uster 
bo’yichа 
notekisligi, U, % 
2.50-3.50 
2.80 
2.2-3.0 
2.87 
2,23 
Vаriаtsiya 
koeffitsenti, CV% 
3.40-4.70 
3.56 
2.80-3.60 
3.59 
2,81 
Qo’shilishlаr soni - 
- 
6-8 
8 
6 

---

57 

Yuqoridagi 3.6-jadvalda olingan natijalarni korxona talablariga mos 

ekanligini ko’rishimiz mumkin. Unga ko’ra piltaning chiziqli zichligi va notekisligi 
qo’yilgan talab darajasidadir. Agarda mashinalarni maqul tezliklardan ko’tarilsa 
pilta sifatiga ya’ni uning notekisligiga va chiziqli zichligini normalardan oshib 
ketishiga olib keladi. Korxonaning qisqa tigirish rejasini o’rgangan holda 
mashinalar parametrlari optimal ravishda o’rnatilganini ko’rishimiz mumkin
.
Korxonadagi ishlab chiqariladigan maxsulot asosan yigirilgan yakka T=29.4 teks 
N
e
-20.0 N
m
-34.0 bo’lgan assartimentdagi iplarni quyidagi 3.7-jadvaldan qisqa 
yigirish rejasi keltirilgan.
3.7-jadval 
“Namangan to’qimachi”MCHJ korxonasining qisqa yigirish rejasi 
t.r 
Texnologik 
jarayondagi 
o’timlar 
Yarim 
mahsulot 
va ipning chiziqli 
zichligi, teks 
Umu 
miy 
cho’zis
h 
miqdor
i E 
Yarim 
mahsulo
t larning 
qo’shilis
h 
lar 
soni, 
d 
Pishitish 
koeffitsienti 
va 
buramlar 
soni 
Texnologik 
jarayondagi 
jixozlar ishchi 
a’zolari 
ning 
aylanishlar 
soni va tezligi 
T- 
ta’min 
la 
nayotga
n 
T- 
chiqay
ot 
gan 
α
t 
K 
br/m 
n 
min
-1 
ц

m/mi
n 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1 
Tarash 
- 
5000 
- 
1 
200 
2 
Piltalash 
1-o’tim 
5000 
4600 
8 
8 
400 
3 
Piltalash 
2-o’tim 
4600 
4600 
8 
8 
750 
4 
Yigiruv 
4600 
29.4 
156.5 
1 
32,0 
870 
94000 

---

58 
3.3. Urchuqsiz usullarda yigirilgan iplarning tuzulishi va tashqi sifati 
 
Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipni tuzilishi halqali usulda yigirilgan 
ipdan farqlanadi. Bunday ipda tolalarning asosiy qismi ipning o’zagini tashkil 
etadi, tolalarning bir qismi ushbu o’zakni qurshab olgan o’rama qatlamni hosil 
qiladi. Aynan o’rama qatlamni mavjudligi pnevmomexanik usulda yigirilgan 
ipning uzilish kuchini xalqali yigirish mashinasidan olingan ipga nisbatan 20% 
gacha kam bo’lishga sabab bo’ladi. Bunday farq bo’lishi o’rama qatlamdagi 
tolalarni uzish kuchiga qarshilik ko’rsatmasligi bilan izohlanadi. Agarda halqali va 
pnevmomexanik usulda yigirilgan iplarning chiziqli zichliklari bir xil bo’lsa, 
pnevmomexanik usuldagi ipning ko’ndalang kesimidagi tolalarning bir qismi 
o’rama qatlimni tashkil etgani uchun o’zakdagi tolalar soni kam bo’lishi ko’rinadi. 
Shuning uchun pnevmomexanik usulda tayyorlangan ipda uzulish kuchiga 
qarshilik ko’rsatuvchi tolalar soni oz bo’ladi.
Uzulish kuchi oz bo’lsada, pnevmomexanik usulda yigirilgan ipning 
notekisligi kam bo’ladi. Amaldagi tajribalar ipning notekisligini 15% gacha 
kamligi ko’rsatdi. Bunday ijobiy sifat ko’rsatkichini yuzaga keltiruvchi asosiy omil 
yigirish kamerasida davriy qo’shilishni amalga oshirilishidir. 
Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipda tolalarni uchlari mustahkamroq 
o’rnashgani uchun ishqalanishda asosan tolalarni yemirilishi hisobiga ip 
ingichkalana boradi. Demak, ishqalanishda pnevmomexanik ipda tolalari 
surilmaganligi va tolani yemirilishi uzoq vaqt davom etganligi uchun u 
ishqalanishga chidamli bo’ladi. 
Halqali va pnevmomexanik usullarda yigirilgan iplarning chiziqli zichligi bir 
xil bo’lganda ularning diametrlari turlicha bo’ladi. SHuning uchun 
pnevmomexanik ip hajmdor hisoblanadi va u yumshoq bo’ladi. Uzilishdagi 
uzayishi esa absolyut qiymatda 1-2 % ga yuqori. 

---

59 
Ipning tuzilishida tolalarni taqsimlanishi katta ahamiyatga ega. Odatda 
mahsulot (ip) ko’nadang kesimida turlicha xususiyatdagi tolalarni bir tekisda 
bo’lishi uchun tolani yigirishga tayyorlashda aralashtirish jarayoniga katta e’tiborni 
qaratiladi. Pnevmomexanik usulda ip yigirishda yigirish kamerasida ham 
aralashtirishni davom etishi ijobiy jihatlardan biri hisoblanadi. Agarda mashinaga 
ikki hil rangdagi tolalardan tayyorlangan piltalar kiritilsa ipda ranglarni aralashgani 
ko’rinadi. Bunday piltalarni diskretlashda tarovchi barabancha ularning har biridan 
(ularning chiziqli zichliklari bir xil bo’lganda) bir xil sondagi tolalarni ajratib oladi. 
Yigirish kamerasiga uzatishda turli rangdagi tolalar parallel harakatlanib, yigirish 
kamerasiga tushadi. Kamerada esa shunday tolalar oqimlari davriy ravishda 
taxlanib, qo’shilishi hisobiga tolalar aralashmasidan piltacha hosil bo’ladi [12].
Ipdagi nuqsonlarni hosil bo’lishi asosan pnevmomexanik yigirish 
mashinasining ayrim mexanizmlarini nosozligi, noto’g’ri ishlashi, ish tartibini 
buzilishi va noto’g’ri xizmat ko’rsatilishi oqibatida yuzaga keladi.
Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipning xossalari tolalarni turi va 
xossalarini ta’siri ham katta ta’sir ko’rsatadi. Tolalarni asosiy xossalari 
hisoblanmish chiziqli zichligi va uzunligini ipning uzilish kuchiga va notekisligiga 
ta’sirini aniqlash maqsadida o’tkazilgan tajribalar tolaning chiziqli zichligini 
o’zgarishini ta’siri kattaroq ekanligini ko’rsatdi. Tolaning chiziqli ortganda ipning 
ko’ndalang kesimida tola soni kamayadi.
Kimyoviy tolalarni qayta ishlanganda tolalarni xossalarini ta’siri yanada 
ko’proq bo’ladi. Bunda tolani emulsiyalanganligi, jingalakliligi, elektrlanishi, 
silliqliligi kabi xususiyatlari ham hisobga olinishi lozim. Ikki va undan ortiq 
turdagi tolalarni aralashtirilganda esa ularni o’rtacha xususiyati to’g’risida xulosa 
chiqarish qiyin bo’ladi. SHu sababli ipni yigirish uchun xom ashyo tanlashdan 
boshlab barcha texnologik masalalar yigirish jarayonini mohiyati va ipni sifatiga 
(xossalariga ham) qo’yilgan talablarga asoslanishi, ushbu talablarni qondirish 
imoniyatlarini izlashga qaratilishi lozim[13].

---

60 
3.4 Pnevmomexanik yigirish mashinalari ishlashini samarador sharoitlarini tanlash 
Pnemomexanik yigirish mashinalari ishlash sharoitlarini tahlil etishda biz yuqorida 
tanlangan aralashma va agregatlar tarkibi, ularning ishlash qobilyatlaridan kelib 
chiqib ip yigirish mashinalarining optimal parametrlarini o’rnatib, samarali ishlash 
sharoitlarini yaratilganligini tajribalar orqali o’rganib chiqamiz. Tayyorlov 
bo’limidan chiqgan yarim tayyor mahsulotni pnevmomexanik mashinalarida 
yigirish uchun korxonada o’rnatilgan yigirish mashinalari parametrlarini ko’ramiz. 
3.8-jadval 
Autocoro 288 mashinasining parametrlari 
Ishchi qismlar parametrlari
Piltaning chiziqli zichligi, kteks 
4.6 
Rotor tezligi, m/min 
94.200 
Diskrit baraban tezligi, m/min
6989 
Qabul qiluvchi valik tezligi, m/min 
0,66 
O'rash tezlig, m/min
104.5 
Qo'yilgan buramlar, bur/m
838 
Cho'zish miqdori
156.5 
Kameralar soni
288 
Mashinaning ikki yonida ifloslik va ip uzuqlari yig'uvchi qutisi mavjud 
bo'lib, mashinaning o’ng qisimida ifloslik yig’uvchi qutisi joylashgan. Yig’ilgan 
chiqindi korxonada standart-3 (chiqindilar guruhidagi yigirib bo’ladigan 2-guruhga 
kiradi) deb yuritiladi. Chap tomonida joylashgani esa
 
Standart -17 (chiqindilar 
guruhidagi yigirib bo’lmaydigan 4-guruhga kiradi) . Mashinaning diskretlovchi 
qismida tolalar oqimi taralib havo orqali kameraga yo’naltiradi, diskritlash 
jarayonida tolalar taralishi bilan birga tozalanadi. Tolalardan ajragan iflosliklar 

---

61 
havo orqali chiqindi so’rgich harakatlanib turuvchi lenta ustiga tashlaydi. Lenta 
alohida dvigiteldan harakat oladi. Autocoro 288 rusumli mashina 288 ta yigirish 
kamerasi bilan jihozlangan bo’lib, uning o’ng tomonidan standart-3 yigirishga 
yaroqli chiqindi soatiga 310 gr miqdorda ajralib chiqib, smena davomida 3.72 kg 
ni tashkil etadi. Chap tomonidan esa standart -17 soatiga 46.616 gr pux ajralib 
chiqdi, smena davomida esa 0.560 kg ni tashkil etadi. 
3.9-jadval 
Rieter BT 903 mashinasi parametrlari 
Ishchi qismlar parametrlari
Piltaning chiziqli zichligi, kteks 
4.6 
Rotor tezligi, m/min 
85000 
Diskret baraban tezligi, m/min
8900 
Qabul qiluvchi valik tezligi, m/min 
0.56 
O'rash tezlig, m/min
83.0 
Qo'yilgan buramlar, bur/m
890 
Cho'zish miqdori
152.8 
Kameralar soni
320 
Bu mashinada xam ifloslik o’ng va chap tomonlarda joylashgan savatchalarga kelib 
tushadi. Standart-3(chiqindilar guruhidagi yigirib bo’ladigan 2-guruhga kiradi) xar 
bir kamera uchun 2 gr dan to’gri keladi. Mashinada jami 320 ta kamera joylashib 
bunda soatiga 608 gr ajraladi, smena davomida 7.296 kg ifloslik olinadi. Standart -
17 esa (chiqindilar guruhidagi yigirib bo’lmaydigan 4-guruhga kiradi) 1ta 
kameradan 0.317gr, mashinada jami 320 ta kameradan esa soatiga 101.6gr ajraladi 
smena davomida 1.219 kg olinadi. Tajribalar natijasini tahlili quyidagi 3.10-jadvalda 
keltirilgan. 

---

62 
3.10-jadval 
Mashinadan ajraladigan chiqindilar 
Mashina nomi 
2-guruh 
(yigiriladigan) 
Standart-3 
[kg] 
4-guruh 
(yigirib 
bo’lmaydigan)
Standart-17 
[kg] 
Autocoro 228 
3.72 
0.560 
BT 903 
7.296 
1.219 
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, Autocoro 288 va BT-903 rusumli mashinalarda 
ip yigirish jarayonida ajralib chiqadigan chiqindilar miqdori turlicha ekanligini 
tajribalar asosida aniqlandi. Autocoro 288 rusumli mashinasidan ajratib olinayotgan 
chiqindi miqdori Rieter firmasining BT-903 mashinasidan ajratib olingan chiqindi 
miqdoriga nisbatan 2 barobar kam bo’lishiga qaramay uning sifati standart 
talablariga to’la javob beradi. Shuningdek xom ashyodan ipning chiqish miqdori
yuqori bo’lib iqtisodiy samaradorlikni yaxshilanishiga olib keladi. 
BT-903 mashinasida ajratib olinayotgan chiqindi tarkibidagi yigirishga 
yaroqli tolalar 80% dan yuqori bo’lib hom ashyodan foydalanish samaradorligini 
pasayishiga olib kelinmoqda. 
Korxonadagi o’rnatilgan yigirish mashinalarini tozalash darajasini oshirish 
uchun yigirish mashinalarida tolalarni tozalashga tasir etuvchi omillarni o’zgartirib 
ularni ishlash 
darajasini ko’radigan bo’lsak, yigirish 
mashinalaridagi 
mexanizmlaning tezliklari havo bosining tezliklar, oraliq masofalar o’rnatilishi ta’sir 
etadi. Mashinalarni tezligini oshirib ip olganimizda shuni ko’rdiki iplar sifatiga tasiri 
oshdi, chiqindi bilan birga yigirishga yaroqli tolalar ajralishi ham ikki barobarga 
oshishi kuzatildi. Ingichka va qalin joylar miqdori kopaydi, lekin nepslar soni 
kamayishiga olib kelgan bo’lsada tolalarning shikastlanishi ko’payadi. Shuning 
uchun biz korxona talabiga ko’ra o’rnatilgan parametrlarni eng maqbulini tanlab 

---

63 
oldik va tahlil qildik.
Korxonada sifat va iqtisodiy samaradorlikni bir xilda saqlagan holda, korxona 
tajribalariga asoslanib mashinalar ishlashini eng optimal variantini tanlab tajribalar 
o’tkazildi. Quyida yigirish mashinalaridan olingan iplarning sifat ko’rsatkichini 
tahlilini ko’rib chiqamiz 
3.11-jadval 
Korxonadan olingan ipning sifat ko’rsatkichlari 
№ Ko’rsatkichlar nomi 
Yigirish mashinalari 
BT-903 
Autocoro 288 
1 
Chiziqli zichligi, teks 
29,4 
29,4 
2 
Nomeri, N
m
34,0 
34,0 
3 
Uster bo’yicha notekisligi, U% 
11.44 
10.61 
4 
Uster bo’yicha variatsiya koeffitsienti, CV% 14.62 
13.41 
5 
Nisbiy pishiqligi, sN/teks 
11,52 
11,16 
6 
Nisbiy 
pishiqligi 
bo’yicha 
variatsiya 
koeffitsienti, CV% 
5.2 
4.68 
7 
Uzilishdagi uzayish, % 
6.10 
5.35 
8 
Tugunchaklar soni (Neps 280% /km) 
58 
30 
9 
Qalin joylari soni, (Thick+50% /km) 
131 
32 
10 Ingichka joylar soni (Think-50% /km) 
10 
2 
11 Buramlar soni, br/m
 
870 
850 

---

64 
3.12-jadval 
Uster statistik ko’rsatkichlari (pnevmomexanik yigiruv N
e
=20) 
№ 
Ko‘rsatkichlar nomi 
Uster statistik (Pnevmomexanik yigirish) 
2018 y 
5% 
25% 
50% 
75% 
95% 
1 Chiziqli zichligi, teks 
29,5 
29,5 
29,5 
29,5 
29,5 
2 Nomeri, N
m
33,8 
33,8 
33,8 
33,8 
33,8 
3 Nomeri,