Namangan pedagogika kolleji

Ma’naviyat daqiqasi

Baxt rejalashtirilmaydi.

U To'satdan bildirmasdan keladi
1-ilova

REJA.

1. 
   1 Temperatsiyalangan soz tushunchasining kelib chiqishi
   
2. 
   Hosila pog’onasi
   
3. 
   Misollar orqali tushuntirish
   

2-ilova


Hosila pog’onalari nima?



Temperatsiyalangan soz nima?
3-ilova


4-ilova Tushunchalar tahlili.



Izoh

Tushuncha





Oktavasi balandlik bo‘yicha tеng nisbatda bo‘lgan 12 ta tovushdan iborat musiqiy tizim bir tekis temperatsiyalangan soz deb yuritiladi.



1. Temperatsiyalangan soz


6-Mavzu: Temperastiyalangan soz
Reja:

1. 
   Temperatsiyalangan soz tushunchasining kelib chiqishi
   
2. 
   Hosila pog’onasi
   
3. 
   Misollar orqali tushuntirish
   

Yevropa musiqasining tarixiy taraqqiyotida joriy musiqa madaniyati, tafakkurining ifodachisi bo‘lib, bir necha musiqiy soz xizmat qilib o‘tgan. Chunonchi, pentatonika tizimi (oktava bilan chegaralangan 5 pog‘onali tovushqator), qadim Yunoniston ladlari tizimi (7 ta pog‘ona), Pifagor sozi, tabiiy soz, geksaxordlar tizi- mi (6 ta pog‘ona) va boshqalar. XVIII asr I yarmida yevropa mu- siqa amaliyotida 12 ta pog‘onali bir tekis temperatsiyalangan soz mustahkam o‘rnashadi. Bu sozning «yashashga huquqini» I.S.Bax amaliy faoliyati orqali tasdiqladi. Uning «Das wohltemperierte Klavir» («Yaxshi temperatsiyalangan klavir» (1722-y., 1744-y.)) nomli asari barcha tonalliklarda yozilgan 48 ta prelyudiya bilan fugadan iborat bo‘lib, yaqinda shakllangan sozni tatbiq qilishda musiqa tarixidagi birinchi badiiy tajribadir.
Oktavasi balandlik bo‘yicha tеng nisbatda bo‘lgan 12 ta tovushdan iborat musiqiy tizim bir tekis temperatsiyalangan soz deb yuritiladi.
Xullas, ushbu sozning oktavasi 12 ta teng qismga bo‘linadi. Uning tovushlari bir-biridan eng kichik oraliq — yarim ton bi­lan ajralib turadi. Shunday qilib, bitta oktava 12 ta tovush (yoki boshqacha aytganda 12 pog‘ona, yoki 12 klavisha) va 12 yarim tonli oraliqdan tarkib topadi.

0,5 0,5 0,5

1 1 0,5 1 11 0,5 6-misol.

Oktavaning 12 ta pog‘onasidan 7 tasi (oq klavishlar) asosiylari- dir. Qolgan 5 ta pog‘onasi (qora klavishlar) hosila pog‘onalar deb
(0,5 ton + 0,5 ton = 1 butun
aytiladi. Albatta, tovushqatordagi har pog‘onasi yangi mustaqil bir tovushdir. Lekin, tarixan shunday odat bo‘lib qolganki, ular ya- qin joylashgan asosiy pog‘onadan hosil bo‘lgan deb hisoblanadi. Hosila pog‘ona — bu asosiy pog‘onaning balandligini ko‘tarish yo­ki pasaytirish yo‘li bilan hosil bo‘lgan pog‘onadir. Uning nomi ham asosiy pog‘onaning nomidan kelib chiqadi.
O‘rta tovushlar xor ovozlari alt bilan tenor, cholg‘ulardan vio- lonchel, klarnet, valtorna, rubob, dutorga xarakterlidir. Ularga nisbatan «yumshoq», «qalin», «odam ovoziday» so‘zlarni qo‘llash mumkin. Tenor ovozi egalari — yurtdoshimiz mashhur opera ijro­chisi Ismoil Jalilov, jahondagi eng atoqli «tenor»lar — Plachido Damingo, Xose Karreras, Luchchano Pavarotti, Andrea Bachel- li kabi xonandalardir.
Tovushning tembri deb uning rang-barangligiga deyiladi. Gap shundaki, har qanday tovush, ayniqsa musiqiy tovush, murakkab tarkibga ega. Tovush manbai (jism) butunligicha tebranib, asosiy tebranish tezligini, ya’ni eng yaxshi eshitiladigan past balandlikda- gi tovushni hosil qiladi.